Таырыбы: Балалар мен жасспірімдерді денсаулы жадайы. Дене дамуы денсаулыты негізгі крсеткішіні бірі ретінде.
ОТСТІК АЗАСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ
Гигиена- 1 жне эпидемиология» кафедрасы
Дріс кешені
Пні аты: «Балалар мен жасспірімдер гигиенасы»
Маманды: 051102- «оамды денсаулы сатау»
Курс: 4
Жыл.
дістемелік нсау кафедра мжілісінде талыланды.
Хаттама № «_____» ____________ 2016 ж.
Кафедра мегерушісі, м..к., профессор м.а. ________________ Долтаева Б.З.
Кредит
№1
Таырыбы: Балалар мен жасспірімдер гигиенасы пні, міндеттері, масаттары, зерттеу дістері. Балалар мен жасспірімдер гигиенасы бойынша дрігерлер жмысыны мазмны мен дістері.
2.Масаты:балалар мен жасспірімдер гигиенасы пні,міндеттері, масаттары, зерттеу дістеріне кіріспе. Балалар мен жасспірімдер гигиенасыны бойынша дрігерлер жмысыны мазмны мен дістерінетсінік беру.
3. Дрістер тезистері:
Балалар мен жасспірімдер гигиенасы санитарлы-эпедемиологиялы ызметті рамына кіреді жне гигиена ылымыны з алдына жеке блім болып табылады. азіргі кезде медицинаны бл саласы неден трады? Осы салада жетекшілік етіп жрген екі маманны анытамасын келтірейік,олар еліміздегі медициналы жоары оу орыдары шін шыарылан екі негізгі оулытарды авторлары:
1.«Балалар мен жасспірімдер гигиенасы ылыми пн жне денсаулы сатау жйесіні практикалы саласы ретінде сіп келе жатан рпатарды денсаулыын ныайтуа баытталанпрофилактикалы шараларды негіздеп жне оны жзеге асыруа арналан» АР.Сухарев,1986ж.
2. «Балалар мен жасспірімдер гигиенасы йымдастырылан баалар жымына ажетті салауаттадыру шаралы мен гигиеналы сыныстарды ылыми деу жмыстарымен айналысады» В.Н.Кардашенко, 1988 ж.
Біздіше, бірінші анытама дрысыра болып саналады, йткені онда пн ылыми трыданана емес, практикалы іс-рекет жаынан да сипатталады. Сонымен атар, сыныстар мен шаралар «йымдасан» жымдардан баса, йымдастырылмаан ата-аналарды баылауындаы балалар мен жасспірімдерге де арналан..
Балалар мен жасспірімдер гигиенасыны негізгі ерекшелігі сонда, ол ересек адамдар азасынан санды жаынан ана емес, сапалы жаынан да айырмашылыы бар, сіп-даму процесіні ртрлі кезедеріне байланысты, толы алыптасып бітпеген балалар мен жасспірімдер азасын оытады. Баса сзбен ашанда, гигиенаны бл саласынсіп келе жатан жас рпатарды жас млшерлеріні гигиенасы деп арауа да балады.
Содытан, балалар мен жасспірімдер гигиенасы сіп келе жатан азаны ерекшештгерін ескере отырып, зіні рамына кптеген осалы пндерді блімдерін енгізеді (таматану гигиенасы, коммуналды гигиена, ебек гигиенасы, эпидемиология, леуметтік гигиена). Бл пн зіні масаты мен міндетіне сйкес тмедегідей блімдерден трады:
1. сіп келе жатан «рпатарды денсаулыы»: су жне даму задылытары;
ртрлі жадайларды сері (биологиялы-леуметтік, оршаан орта);
ауру-сыраулара анализ жасау жне себебін анытау;
- денсаулы сатау шараларын дайындау. Бл блім пнні негізгі блімі болып табылады.
2. Кн тртібіні гигиеналы негіздері: жйке жйесіні ерекшеліктері; ажуды физиологиясы жне оны даму ерекшеліктері;
- кн тртібін растыру.
3. Оу гигиенасы:
баланы мектепге оуа функциоиалды дайыдыы;
- оу басталарды йреніп-дадылану;
сабаты йымдастыруа ойылатын гигиеналы талаптар; оу сабатарыны тртібі;
- дрыс демалуды йымдасгыру;
-емдеу-салауаттандыру мекемелерідегі оу жадайы.
4. Ебек пен ндіріс орыдарыны гигиенасы: ебектік іс-рекетті негізін жасау;
-ебекті денсаулыа сері;
-ебектік іс-рекеттерді регламенгациясы; балалара ойылатын гигиеналы талаптар;
- техника ауіпсіздігіні сраты; медициналы баалау; оушыларды мамандыа беймдеу.
5. Коммуналды гигиена:
- балалар мен жасспірімдер мекемелеріні жобасымен рылысыны гигиеналы негіздері;
- жылу жне жары тртібі;
- жоспарлау аспектілері;
- оу жне ндірістік ралдар;
- балалар ойыншытарына, оу жне ебек ралдарына ойылатын гигиеналы тапаптар.
6. Таматану гигиенасы:
-таам рациондарыны млшері;
-таматану тртібі;
7.Дене шынытыру трбиесіні гигиеналы негіздері:
денсаулыа сері;
-дене шынытыру трбиесін йымдастыру;
имыл-озалыс белсендігіні млшерлеу;
-дене шынытыру трбиесімен айналысудаы медициналы топтар.
8.Гигиенаа трбиелеу:
-мектепке дейінгі мекемелердегі гигиеналы негіздер;
-мектептерде гигиенаа оыту;
-балалар мен жасспірімдерді жеке бас гигиенасы;
-темекі мен маскнемдікті зияны;
-жынысты трбие.
9. сіп келе жатан рпатара медициналы ызмет
- медициналы ызметті негіздерін дайындау;
- емдеу-салауаттандыру шаралары;
- індетке арсы шалар;
- балалар мекемелеріндегі санитарлы-гигиеналы тртіп.
Балалар мен жасспірімдер гигиенасы кптеген ылымдармен байланысты: педиатрия, физиология, педагогика, психология, соны ішінде физиология жне педиатрия ылымдарынан байланысты арнайы арастырылады. Балалар мен жасспірімдер гигиенасыны педиатрия ылымымен кптеген орта мселері бар. Негізінен ол дені сау, дамуы йлесімді келер рпаты трбиелеуге келіп тіреледі. Балалар гигиенасы мен педиатрия ылымыны арасындаы елеулі айырмашылытарды е басшысы біріншіден,педиатрия, ылым ретінде жекеленген немесе рбір балалармен жмыс істейді, педиатрлар р балаа диагноз ойып, емдеу жнінде салауаттандыру шараларын олданады. Ал, гигиена белгілі топ немесе жаппай балалар контитенттерімен айналысады (бала баша, мектеп, демалыс орындары, сауытандыратын пансионаттар жне т.б.). Яни, денсаулыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылы деп атайтын топ жадайын анытайды жне салауаттандыру шараларын жеке бір балаа емес, негізгі белгілері (жынысы, жасы, денсаулы жадайына байланысты) бойынша топтастырылан, бірыайланан балалар жымдарына арналып жасалынады.
Гигиенаны жекелеген жадайлары ртрлі континенттерде те ерте кездерді зінде белгілі болса да, з алдында блек ылыми пн болып дамыанына 150 жылдай ана уаыт тті деп есептелінеді. Ресейді е алашы гигиена кафедрасы 1871 жылы Петербург аласындаы скери медициналы Академия базасында рылды. Кафедраны ірге тасып алаушы А. Л. Доброславин (1842-1889жж) зіні мектеп гигиенасы деген блімі бар е алашы гигиена оулыы шыты (1889ж).
Екінші осындай кафедра еліміздегі мектеп гигиенасыны негізін салушы болып есептелінетін Ф.Ф. Эрисманны (1842-1915ж) басарумен Мскеу университетінде йымдастырылады.
Азаны бір бтін еместігіне арамастан онтогенез дерісінде жеке мшелер мен жйелерді суі мен дамуы бір мезгілде болмайды (гетерехронды). П.К. Анохинні гетерохронизм туралы теориясы бойынша азаны мір сруін амтамассыз ететін мшелер мен жйелер басалырына араанда тезірек жетіледі, яни, олар азаны азіргі жадайында немесе жаын болашата мір сруі шін е ажетті мшелер мен жйелер болып табылады. Баса рылыстар мен ызметтерді дамуы біраз тотап трады. Осындай біртіндеп, бірінен кейн екіншісіні рылуын системогенез деп атайды.
Гигиеналы кзарас трысынан осы жадайларды брі міндетті трде есепке алынуы керек. Мысалы: ерте жастан бастап балаларды кп оыту, оларды азаларына физикалы жктеме тсіруде гигиеналы шектеу ажет екені де осылай тсіндіріледі. Сондытан, балаларды іс-рекетіні барлыы да азаны дайындыына байланысты млшерленуі керек. Бл ереже оршаан ортаны жадайларыны тигізетін серіні дрежелеріне де атысты.
4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар
5.дебиет:
Аза тілінде
Негізгі:
1. Кучма, В. Р.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы: оулы. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2014. - 464 бет.
2. Приз, В. Н.Балалар мен жасспірімдерді денсаулы жадайын жне сыраттанушылыын баалау: оу ралы. - Алматы : Эверо, 2013
осымша:
1.Блешов М..Балалар мен жасспірімдер гигиенасы:оулы-Эверо,2015
2.ЕрмановаС.А.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы.-А-нр,2014
3.Ордабеков, С. О. Жас ерекшелік анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы: оу ралы - араанды : ЖК "А Нр", 2012.
4.Блешов М.. Балалар мен жасспірімдер гигиенасы.- Алматы: Эверо, 2010.
5.Денсаулы сатау саласын дамытуды «Денсаулы» 2016-2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы.
6.орытынды сратары:
1.Балалар мен жасспірімдер гигиенасыны масаттары мен міндеттерін атаыз?
2.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы пніні тексеру дісін айтыыз.
3.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы дрігерді негізгі міндетін айтыыз.
4.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы дрігеріне нені міндетейді?
5.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы дрігеріні ыы андай?
№2
Таырыбы: Балалар мен жасспірімдерді денсаулы жадайы. Дене дамуы денсаулыты негізгі крсеткішіні бірі ретінде.
2. Масаты:Балалар мен жасспірімдерді денсаулы жадайына тсінік беру, дене дамуымен танысу, балалар мен жасспірімдерді дене дамуыны оу дісі мен баалау крсеткіштерімен танысу.
3. Дріс тезисі:
Балалар мен жасспірімдер гигиенасыны негізгі масаты-сіп келе жатан ркендерді денсаулыын сатау жне оны ныайту болып табылатындытан «денсаулы» деген терминні зін анытап алуымыз керек.Бгінгі кндері адамдарды денсаулыына баа беру, бл тсінікті біркелкі, длелденген анытамасы болмаандытан едуір иынды туызады.
Денсаулы дегеніміз не? Осы кнге дейін жалпы абылданан анытамасы жо. Бкілодаты денсаулы сатау йымыны (1958ж) жарлыы бойынша денсаулы деп – ауру-сыраулар мен физикалы ауытуларды бар-жоы ана емес,сонымен атар адамдарды толы физикалы, рухани жне леуметтік олайлы жадайларын тсінеміз.Мндай анытаманы дрыс деп айтуа келмейді,йткені осы анытамадаы крсеткіштерді барлыы бірдей денсаулыты белгісі бола алмайды. Мысалы, леуметтік жадайлара кірісті млшері, коммуникалды олайлы жадай жне автокліктері бар болуы т.б. жатады. Адамдарды денсаулыы оны трмыс жадайыны хал-ахуалыны жасы болуына байланысты, біра, мндай факторлар еш уаытта денсаулыты белгісі бола алмайды. оамды гигиенистер адамдар денсаулыыны белгілеріне 3 топтаы крсеткіштерді жатызады:
1.Демографиялы крсеткіштер (туып кбеюшілік, лім-жетім, халыты
табии сіп-нуі, адам міріні орташа затыы жне т.б.).
2.Физикалы даму.
3.Ауру-сыраулы жне мгедектік.
Ауру-сыраулы жне дене даму денсаулы крсеткіші ретінде талас туызбайды.
Е дрысыра мліметтер медициналы тере зерттеу жргізу кезінде ана алынады. Оны негізгі масаты- емдеу жне салауаттандыру шараларын ажет ететін адамдарды анытау жне медицина кадрларыны ажеттілігін білу. Жалпы аланда, тексеруді орытындысы, барлы сіп келе жатан жасспірімдерді денсаулы жадайына сипаттама береді.
1.Тексеру кезінде созылмалы ауру-сырауларды бар-жоы маман дрігерлерді тексеруі арылы аныталады.
2.Азаны негізгі жйелеріні ызмет жадайы клиникалы тсілдер арылы ажет болан жадайда, функционалды сынамаларды пайдалану арылы аныталады.
3.Азан сырты ортаны олайсыз серлеріне арсыласу ммкіндігі ткен жылы жедел ауруларды санына байланысты аныталады.
4.Физикалы даму дегейі жне оны йлесімділігі.
5.Физикалы даму антропометрлік лшеулер жргізіп, стандарттар жне баалау таблицаларын олдану арылы аныталады.
6.Психикалы даму дегейін психоневрологиялы тексеру кезінде анытайды.
«Денсаулы» сзіні маынасы, тсінігі ете ке. р алым ртрлі сипаттама анытама береді. БДДГ-ны анытамасы бойынша: «Денсаулы - ауру мен оны згерістерінін болмауы ана емес, сонымен атар толы физикалы, рухани, леуметтік амтамасыз етумен сипатталатын жадай».
С. М. Громбах балалар мен жасспірімдердін денсаулыыны 4 белгілерін атап крсетті:
1. тексеру барысында созылмалы аурулары болмауы;
2. физикалы жне жйке жйесіні даму дрежесі;
3. аза жйелерінін жмыс абілеті;
4. олайсыз серлерге азаны арсы тру абілетінін дегейі.
Денсаулыты негізінен сапалы жаынан жне ммкіндігінше санды жаынан баалау керек. Е бастысы денсаулыа баа беру кешенді трде жргізілу керек. 4 негізгі белгіні пайдалана отырып, денсаулыа кешенді баа беріледі. Жаспірімдерді денсаулыына кешенді баа берілген со, тменде крсетілген 5 денсаулы тобыны біреуіне жатызады:
1 топ-организмні дамуы мен негізгі ызметтері алыпты жадайдаы дені сау балалар;
2 топ-денсаулытарында функционалды немесе кейбір аздаан морфологиялы ауытулары бар, негізінен дені сау адамдар;
3 топ –аурулары компенсация жадайындаы науас адамдар;
4 топ-аурулары субкомпенсация жадайындаы жне
5 топ –аурулары декомпенсация жадайындаы балалар.
Мндай топтастыру белгілі дрежеде шартты трде боланымен, андайда бір факторларды сер етуін зерттеуге ана емес, сонымен атар салауаттандыру шараларыны тиімділігін баалауда да, балаларды санитарлы жадайын сипаттауа да ммкіндік береді.
Дені сау балалар мен науас балаларды арасындаы шекара болып саналатын, денсаулыты 2-ші тобын бліп крсетуді практикада лкен маызы бар. Бл топа жатызылан балалара емдеу-салауаттандыру шараларын жргібесе, аздаан функционалды ауытулары ауру-сыраулыа айналып кетуі ммкін («ауіп-атер» тобы).
Балаларды денсаулыты 1 жне 2 тобына блу басаларына араанда оайыра:
1-топ ешандай ауытулары жо (физикалы, психикалы, функционалды), дені сау балалар.
2-топ созылмалы ауруы жо, біра, кейбір функционалды жне морфологиялы згерістері бар балалар. Блар реконвалесценттер (ауырып жазыландар), дене салмаы азайан жне жиі ауыратын балалар.
3-5 топтар-патологиялы дерістеріні даму дрежесіне арай блінеді.
Денсаулыты тексеруге атысатын рбір маман, з саласынан денсаулы тобын анытап, орытынды жазады. Осы орытындылар бойынша дрігер педиатр десаулыты е соы баасын беріп, денсаулыты жалпы, ай топа жататынын анытайды. Мнда, кейбір ерекшеліктерге кіл аудару ажет:
Егер балада бірнеше ауру-сырау бар болса, онда соы орытынды е кшті ауруа байланысты ойылады.
Егер баланы шінші топа жататын бірнеше ауру-сырауы болса, онда науас баланы тртінші топа бледі. Орташа аланда денсаулы топтары бойынша балаларды тмендегідей блге болады:
1 топ-10-17% 2 топ -40-52%
3 топ -30-35% 4 топ -0,15-1,5%
Дене дамуы денсаулыты бастауыш крсеткіштеріні бірі. Денсаулыты баса да крсеткіштері дене дамуы денгейіне туелді, Ф.ФЭрисман балаларды физиологиялы дамуынын кп блігін зерттеген алашы алым деп есептелінеді. 1879 жылы р трлі жастагы балалар мен жас спірімдер арасында антропометриялы тексерулер жргізіп, болаша рпатарды дене дамуы жнінде алашы мліметтер алды. XX асырды алашы жартысыда (1926 жылы) А.В.Мольков атындаы алашы антропометриялы блім ашылды. лшеу дістері біралыпа келтірілді, болаша рпатарды дене дамуын зерттеу басталды жне балаларды дене дамуыны алашы лшемдері алыптасты. Бл жмыстар тжірибесі денсаулы сатаушылардын балалар мен арнайы балалар тобыны суі мен дамуында дрігерлік баылау ісін жеілдетгі. Балалар мен жасспірімдерді дене дамуы, морфологиялы жне функционалды жадайыны асиеттері мен сапасы, сондай-а биологиялы дамуыны дегейі - оларды биологиялы жасын крсетеді.
Баланы міріні рбір кезеіндегі дене дамуы - бл азасыны биологиялы дамуда жеткен жасы мен жмыса абілеттілігін сипаттайтын морфофункционалды асиеттеріні жиынтыы. Дене дамуы термині жадайды сол уаыттаы сипатын емес даму динамикасын бейнелейді. Бл кзарас бойынша дене даму дегенді бала азасыны, дене лшемдеріні, дене рылысыны, сырты келбетіні, блшыет кшіні жне ебек абілетілігіні жасына сай болуымен тсіндіреді. Бой суіні тежелуі, немесе, бой зындыы мен салма атынастарыны згеруі айын крінгенмен, кптеген созылмалы ауруларды бастапы кезеінде,зіне тэн белгілері мен арнаулы симптомдары білінбейді. Яни, морфологиялы аурулары бар балалар да, патологиялы згерістер жиі аныталады. Дене салмаыны жетіспеушілігі мен ауру дамуыны арасында тзу корреляциялы байланыс бар. Осындай балаларды мірлеріні алашы жылында, баса балалара араанда лім саны 4 есе кп.
Дене дамуыны крсеткіштері кптеген дерістерді диагностикасында олданылуы ммкін. Сондытан медициналы зерттеулерде, жеке адамны жне жымны дене дамуын баалауа лкен мн беріледі.
4. Иллюстрациялы материалдар:слайдтар
5.дебиет:
Аза тілінде
Негізгі:
1. Кучма, В. Р.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы: оулы. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2014. - 464 бет.
2. Приз, В. Н.Балалар мен жасспірімдерді денсаулы жадайын жне сыраттанушылыын баалау: оу ралы. - Алматы : Эверо, 2013
осымша:
1.Блешов М..Балалар мен жасспірімдер гигиенасы:оулы-Эверо,2015
2.ЕрмановаС.А.Балалар мен жасспірімдер гигиенасы.-А-нр,2014
3.Ордабеков, С. О. Жас ерекшелік анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы: оу ралы - араанды : ЖК "А Нр", 2012.
4.Блешов М.. Балалар мен жасспірімдер гигиенасы.- Алматы: Эверо, 2010.
5.Денсаулы сатау саласын дамытуды «Денсаулы» 2016-2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы.
6.орытынды сратары:
1.Дене дамуы дегеніміз не?
2.Дене дамуыны крсеткіштерін атаыз.
3.балалар
№3
1.Таырыбы: Балалар мен жасспірімдер мекемелерінде оу-трбиелеу рдісіні гигиеналы аидалары. Кн тртібіні физиологиялы негізі.
2. Масаты:Балалар мен жасспірімдер мекемелерінде оу-трбиелеу рдісіні гигиеналы аидалары жне кн тртібіні физиологиялы негізімен студенттерді таныстыру.
3.Дріс тезисі:
Кн тртібіні бл блімі екі кріністен трады: мектепте саба оу жне йде, йге берген тапсырманы орындау. Жас млшеріне байланысты саба жктемесі сапасы бойынша да, уаыт жаынан да лайтылады. Яни, бала башаны «естиярлар тобында балалара саба ойын трінде ткізілуі керек жне затыы 20-30 минута зартылады. Сабаты мазмны имыл-озалыс белсенділігін арттыруа , сз сйлеуін алыптастыруа, белгілі дадыларды мегеруге баытталуы керек.
Мектептегі сабатарды жне зілістерді затыы жалпы орта білім беру мектептеріні ережелерімен бекітілген. Сонымен атар, сабаа дайындалу уаыты да млшерленген, баланы жасына байланысты сабаа дайындалу уаыты да млшерленген, баланы жасына байланысты сабаа дайындалу уаыты 3-4 саат млшерінде болады. Рационалды оу тртібіні негізгі задылытары-оу жктемесіні мазмны да, затыын да жас млшеріне байланысты аырындап сіріп отыру.