Тла», «адам», «индивид», «жекелік» ымдарына тсінік

Лекция. Оушы тласы–трбиені обьектісі жне субьектісі

Педагогикалы антропология – трбиені философиялы негізі

Антропология (грекше - «antropos» - адам) – адам туралы ылым. Ол адамны шыан тегін жне оны барлы кезеде бірдей даму типін зерттейді. Антропологияда адамды салыстырмалы ке клемде, рбір адамны жеке рекеттерін зерттейді: жынысты, жасты, конституциялы, ызметтік, этникалы жне нсілдік.

Адам – оам мшесі. Адамны, адам болып алыптасуы жне оны мірі оамды йымда теді. Ебек пен оам – адамны тіршілігі мен жадайыны негізі, оан леуметтік тарихи жадайлар сер етеді.

Антропологиялы зерттеулерді нтижелері педагогикада, психологияда, т.б. ылымдарда те ке жне жиі олданылады.

ХІХ асырды екінші жартысында жары крген К.Д.Ушинскийді «Педагогикалы антропология» атты ебегі педагогиканы алтын орына осылан туындыларды бірі болды. К.Д.Ушинский з ебегінде: «Трбиені жетілдіре отырып, адамдарды дене, аыл-ой кшін белгілі дегейден рі жаластырып, ктеріп тастауы ммкін. алай болса да, адам да жне трбиені жоары мраты, таы да ерекше кш тауып, межелі масата жетуге жол табуы тиіс» – деп крсетті.

Тла», «адам», «индивид», «жекелік» ымдарына тсінік

Адам оамнан тыс мір сре алмайды. йткені ол айналасындаылармен арым-атынас жасау процесінде ана алыптасады, оамды трбие арылы адам белгілі мазмна ие болады. Адам санасыны дамуы оамны дамуымен байланысты. оамнан тыс адам міріні болуы ммкін емес. Жаа туан нресте «адам» деп аталанымен, «тла» деген ата кпке дейін ие бола алмайды.

Тла – адамны бойындаы леуметтік асиеттер, сапалар, белгілі бір іс-рекет трімен айналысатын, оршаан ортаа деген зіні атынасын мойындайтын жне зіні дара ерекшеліктері бар наты адам жне оамны саналы мшесі, мірге зіндік белгілі бір кзарастары, арым-атынастары бар, жеке моральды талаптары, зіндік психологиялы асиеттері бар жан иесі.

Тла – леуметтік индивид. Жеке тла -леуметтік атынастар мен саналы іс-рекеттерді субъектісі ретіндегі индивид. Адам асиетін тсіндіретін таы бір ым – индивид. Бл сз латын сзінен алынан жне оны азаша баламасы – жекелік. Индивид – адамзат тымыны еш асиеттері ескерілменген бір кілін білдіреді. Бл орайда рбір адам – индивид. Жеке тла – оамды индивид, біліктілікті, ызметті жне сйлесуді субъектісі. Индивид - туа біткен жне даму процесі кезінде жинаталан асиетті жиынтыы. Индивидті негізгі асиеттері: белсенділігі, бірттастылыы, тратылыы, оршаан ортамен тек зіне тн арым-атынас жасауы

Индивид - адамны белгілі бір текке атынасын крсетеді, сол текті табии жне зіндік асиетін іске асырушы болып табылады. Индивид - биологиялы ажеттілікті жиынтыы. леуметтендіру – мдени элементтерді тсіндіру, леуметтік мраттар мен ндылыты игеру негізінде жеке тла асиеттерін алыптастыру.

леуметтік бейімделу индивидті оршаан орта жадайларына ыайлануы болса, ал леуметтік кемелдену зіні іс-рекетін жзеге асыру, тртіпті арым-атынаста тратылыы, тланы зі туралы пікірі, з-зіне баа беруі. леуметтік бейімделу мен леуметтік кемелдену міндеттеріні шешімі: егер, ізгілікті орта болса, «барлыымен бірге болу» жне «зімен-зі болу» мотивтерімен, уждік ажетсінумен реттеледі.

Л.С.Выготскийді айтуы бойынша: «Жеке тланы негізгі функциялары оамды тжірибені шыармашылыпен мегеру жне оамды атынас жйесіне осылу». Тла оамды тіршілік иесі сипатында крініп, тіл игеруі, санасы, ртрлі деттермен ерекшеленеді. Жеке адамды асиетке ие болу, оны табии биологиялы болмысына емес, оамды асиеттерге тікелей байланысты. Сонымен «жеке тла» дегеніміз - адамны оамды сипатын танытып, оны мірі барысында зіне топтаан леуметтік сапалар мен асиеттер жиынтыын білдіреді.

В.П.Тугаринов жеке адамны сапалы крсеткіштері ретінде тмендегілерді атайды: саналылы, жауапкершілік, еркіндік, жеке басыны адірі, даралы, оамды белсенділік пен бекіген саяси-идеялы баыттылы.

Жеке тла дамуы, оан сер ететін факторларды ыпалы туралы, оамны ртрлі даму кезедерінде ртрлі кзарастар, баыттар болан.

Платон мен Аристотель жеке тла дамуында тымуалаушылыты рлі лкендігіне баса назар аударып, биологиялы баытты дамуы ыпал етті.

Сол сияты ХVІ асырда преформистік баыт, Джон Дьюиді пікірі бойынша прагматистік, Джон Локты идеясымен леуметтік баыт болан.

С.Л.Рубинштейн зерттеуі бойынша жеке адам з ылыы мен іс-рекетін саналы басаруа ммкіндік беретін психикалы даму дегейімен сипатталады, яни з рекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну абілетіні болуы, з бетінше дербес іс-рекетін жасай білуі – жеке адамны мнді белгілері.