ГЕОДЕЗИЯНЫ ДАМУЫНЫ ЫСАША ТАРИХЫ
Геодезия те ерте заманда жер бетін шаруашылы масаттары шін зерттеу ажеттігі туан кезде пайда болды. сіресе, \ Ежелгі Египетте геодезияны пайда болуы мен дамуына ерекше олайлы жадайлар туды. Онда Ніл зені алабындаы егін шаруашылыы те ерте заманда-а пайда болып, ке дамыан еді. Асты німінін мол болуы нарлы тнбаларды шгуімен байланысты болатын. Ол кезде р жыл сайын. Ніл зеніні су тасыны, жер танаптарын шайып кетіп отырды. Египеттіктерге бл жерлерді айта-айта калпына келтіріп отыруа тура келді. рине, бл жадай жер танаптарын межелеп блу, жерге лшеулер жргізу кезінде тжірибе жинатауа алып келеді, сйтіп «жерді лшеу» (геометрия) жне «жерді блу» (геодезия) саласындаы теориялы білімні тез дамуыиа септігін тигізді. Бізді заманымыза дейінгі XIV—XII асырларда ытайда «бкіл жерді» зерттеу масатында геодезиялы жмыстар жргізілді: бл жмыстар жер танаптарын лшеуіш тізбектер мен лшеу шеберліктеріні боландыын крсетті.
Геодезия атам заманы (антикалы) Грецияда жоары дамыан болатын, онда геодезия теориялы жаынан негізделді.
Оан бізге жеткен Александриялы Геронны «Диоптрия туралы» жне «Ауданды лшеу» атты кітаптары длел бола алады.
Бл кітаптарда геодезиялы жмыстар мен геодезиялы рал-
дарды сипаттамалары келтірілген. Грек алымы Эратосфен
(б. з. д. 274—194 жылдар) Египетте жерді клемін анытады.
Ол жер шарыны радиусы шамамен алты мы километр екенін
анытап берді.
Геодезиялы жмыстарды Ресейде ылыми жола ойылуы 1 Петрді дуірінде жзеге асырылды. Осы кезеде нерксіпті, теізде жзуді, скери істі жне сауданы ке дамуы геодезиялы елшеулер мен карта жасауа жаа талаптар ойды. Осы масатпен мемлекетті аз зерттелген аудандарында тсіру жумыстарын жасау шін арнайы экспедициялар жіберілді. Осыны арасында Донда, Ертісте, Камчаткада жне Куриль аралдарында алашы топографиялы тсірулер жасалынды.
XIX асырды бірінші жартысында Ресейдегі геодезиялы
жмыстарды ылыми жаынаи жоары ойылуына кп ебек
сіірген ататы орыс астрономы жне геодезисі, Полков астро-
номиялы обсерваториясыны негізін салушы жне бірінші ди-
ректоры В. Я. Струве болды. '
Геодезиялы ызмет Кеес кіметі жылдарында арындап дами бастады. Осы кезеде негізгі геодезиялы жмыстар мен топографиялы тсірулер жргізу шін орталы жне жергілікті геодезиялы жымдар рылды. Сол уаыттан бастап геодезияны негізгі міндеті одаты ндіргіш кштерін зерттеу мен дамытуа жрдемдесу болды.
Бгінгі тада геодезия жоары ылыми денгейде, аса жаа техникалы базада дамып, халы шаруашылыыны барлы саласыны мтаждарын анааттандыруда. 1925 жылдан бастап брыны одата мемлекеттік карталар жасау шін жер бетін уеден суретке тсіру олданылды, ал ол бгінгі кндері жерді бетін картаа тсіруді е негізгі дісі болып табылады. Ал геодезия жмыстары шіи авиацияны олдану ыса мерзімде (1945 жыла дейін) брыны ТМД территориясыны 1 : 1000000 масштабтаы топографиялы карталарын жасауа ммкіндік берді. Соыстан кейінгі кезедегі геодезиялы ызметті елеулі жетістігі 1954 жыла арай 1 : 100000 масштабтаы карталар жасау болды. азіргі кезеде 1 :25000 ірі масштабтаы карталарды жасаумен сипатталады.
Топографиялы-геодезиялы жмыстарды жне картография ндірісіні мнан ары ала арай дамуы арыш техникасын олданумен тікелей байланысты болып отыр.
Келешекте халы шаруашылыыны шыл сіп отыратын ажеттерін арыштан суретке тсірмей жзеге асыру ммкін емес. азіргі кезіде жасалан арышты, бортты, аппаратураларды ммкіндіктері, сондай-а орбитадан абылданан бейне-апараты кезде ойылан міндеттерді шешуге абілеттілігі жаынан белгіленген масштабтаы карталарды кпшілігін жасауа ммкіндік береді, демек олар ке диапазонды масштабтаы карталарды тікелей даярлауа жадай туызып отыр деуге болады.
1974 жылдан бастап шельфті жалпы мемлекеттік картаа тсіру одан рі дамыды, теіз тбінін беті координаталар мен биіктіктерді бірыай жйесінде кескінделді. Теніз тбін тсіру шін жер бетін уеден суретке тсірген сияты теіз тбінін сурет карталары мен планын алуа ммкіндік беретін азіргі заманы техникалы ралдар жасалды.
Бірыай мемлекеттік координаталар жйесінін теориясын талдап жасау жне оны практикаа ендіру саласында Ресей ылым академиясыны корреспондент мшелері. Н. Г. Келль жне Ф. Н. Красовский зор жмыстар істеді. Геодезия жне картография саласындаы аса крнекті зерттеулер осы алымдарды жне профессорлар А. А. Михайлов, А. А. Изотов, А. С. Чебота-рев, М. С. Молоденский, Н. А. Урмаев, В. В. Данилов, В. В. Попов жне т. б. еншісіне тиеді.