ТЕОДОЛИТТЕРДІ ЖІКТЕЛУІ

Дріс 10

ГЕОДЕЗИЯЛЫ БРЫШТЫ ЛШЕУЛЕР

ГОРИЗОНТАЛЬ ЖНЕ ВЕРТИКАЛЬ БРЫШТАРДЫ ЛШЕУДІ ПРИНЦИПІ

Геодезиялы жмыстар барысында горизонталь жне вертикаль брыштарды лшеу шін р трлі аспаптар ке олданылады. Осындай аспаптарды брыштарды лшеу негізіне тмендегідей тсініктер алынады.

Горизонталь брышты лшеуді мні тмендегідей. Жергілікті жерде р трлі биіктікте орналасан А, В жне С (38-су-рет) нктелері берілсін. Осы нктелерді ВА жне ВС баыттарыны арасындаы В горизонталь брышын лшеу керек. Осы брыш АВС брышыны <2 горизонталь жазытыындаы аbс проекциясымен аныталады. абс-ны проекциясы Аа'В'В жне Сс'В'В вертикаль жазытытармен жасалан екі жаты брышты лшемі ызметін атарады.

лшенілетін брышты тбесіне горизонталь жазытыа параллель градусталан шеберді орналастырып, оны центрін ВВ' тік сызыыны еркін нктесімен дл келтіреміз. Сонда В'аг жне В'с' радиустарыны арасындаы 0 брышы АаВ'В жне СсВ'В вертикаль жазытытарыны шебердегі имасы лшенілетін горизонталь брышты білдіреді. Егер шебердегі бліктер саат тіліні баыты бойьшен тсірілген, ал а' жне с' ше-берді градусталан днгелегінен алынатын шамалар болса, онда брышты мні былайша табылады:

(45)

Горизонталь брышты лшеуді сипатталан геометриялы схемасы брыш лшеуіш аспапта жзеге асырылады.

38-сурет

Вертикаль брыштар вертикаль жазытытарда жатады. Егер вертикаль брышты екі жаты брышты тік ырынан А жне С нктелеріні баытына дейін есептеген жадайда, жне брыштары зениттік ашытытар деп аталады. Вертикаль брыштарды сызытарды горизонталь проекцияларынан жердегі сызытарды баыттарына дейін есептеген кездегі брыш - р жне клбеу брыштары болып табылады.

 

Бір аспаппен горизонталь жне вертикаль брыштарды лшеу шін, оны екі жазытыы болуы тиіс. лшеу кезінде бір жазыты горизонталь, ал екіншісі вертикаль болуы керек.

Горизонталь жне вертикаль брыштарды лшеуге олданылатын аспап теодолит деп аталады. Теодолитті жалпы кескіні 39-суретте керсетілген.

ТЕОДОЛИТТЕРДІ ЖІКТЕЛУІ

олданылып жрген теодолиттер длдігі, есептеу рылыларыны трі, горизонталь дгелегіні вертикаль осьтері жйесіні конструкциясы жне атаратын міндеті жаынан р трлі текке блінеді.

Теодолиттерді горизонталь брыштарды лшеу длдігіне байланысты 3 трге блуге болады:

1. 1-жне 2-класты триангуляция мен полигонометриядаы брыштарды лшеуге арналан жоары длдікті Т1 теодолиті. •

2. Дл теодолит Т2—3-жие 4-класты триангуляция мен по-лигонометрнядаы брыштарды лшеуге арналан; Т5 — 1-жне 2-разрядты триангуляциялы жйелер мен полигонометриядаы брыштарды лшеу жне жер бетіндегі маркшейдерлік жмыстарды жргізу шін олданылады.

3. Техникалы Т15, T30 жне Т60 —теодолиттік жне тахеометриялы жрістерде жне тсіргі жйелерінде, сондай-а жер бетіндегі жне жер асты казбаларындаы маркшейдерлік жмыстарды аткару кезіндегі брыштарды.лшеуге арналан.

Теодолиттерді шартты белгілеріндегі цифр горизонталь брышты бір тсілмен лшеуді секундты орташа квадратты ателігін білдіреді; Т5 теодолиті шін m=5", Т3О шін m =30" жне т. с. с.

Дгелегіні жасалу жне есептеу крылысыны рылысы жаынан теодолиттер екі топа блінеді: металл жне шыны лимбалылар (оптикалы теодолиттер).

Вертикаль дгелегі, ара ашыты лшеуге арналан рылысы жне буссолі бар теодолит тахеометр деп аталады. азіргі уаытта щыарылатын техникалы теодолиттер тахеометрлер болып табылады.