ОПТИКАЛЫ ТЕХНИКАЛЫ ТЕОДОЛИТТЕР

азіргі уаытта колданылып жрген тедодолиттерді ішінен T30 жне Т15 техникалы теодолиттерді рылыстарын арастырып крелік.

Теодолит T30 — цилиндрлі вертикаль осі бар шаын клемді оптикалы айталауыш теодолит. Теодолитті табаны (1) (39-сурет) орапты тбіні ызметін атарады, ол тырыпен (2)жаланан. Бл жадай аспапты массасын азайтып ана оймай, сонымен атар пайдаланан кезде осымша олайлы туызады, себебі бір нктеден екінші нктеге кшкенде теодолитті штативтен шыармай-а орабымен жабуа ммкіндік береді.

Дрбі (4) баылайтын нктені жуытап нысаналау шін оптикалы визирмен (5) жабдыталан. Дрбіні фокустау кремальераны (6) айналдыру арылы жзеге асырылады. Диоптриялы саинаны (7) кмегімен дрбіні кзге сйкестендіріп оюа болады.

T30 теодолитіні вертикаль дгелегіні дегейі жо. Оны орнына дрбіні айналу осіне перпендикуляр орналасан горизонталь дгелегіндегі дегей ызмет еді.

Теодолитті центрлеуге дрбіні олдагуа да болады, ол шін оны вертикаль (объективін тмен) ояды да саылау (9) арылы брышты шына бекітілген белгіні нысаналайды. Дрбіні зенит арылы екі жаымен де ауыстыруа болады. Есептеу рылысына жары тсіру шін жарытауышты (10) айнасын олданады. Есептеу тетігіні оптикалы схемасы есептеу рылысыны кз жетер жерінде вертикаль жне горизонталь дгелектерді шыныдан жасалан штрихтарыны кескіні бір мезгілде крініп тратындай болып растырылан.

Т30 теодолитінде брыш лшеуіш дегелек бліктеріні лесін баалау козалмайтын индекспен шыарылады. Осылай есептеу дісі нерлым арапайым болып табылады жне мейлінше кіші аралыты онды лестерін баалауа ммкіндік береді.

Есептеу рылысыны микроскоп баалаушысы (8) окулярмен атар орналасан. Микроскопты (41-сурет) кз жетер жерінде вертикаль (стінде В рпімен) жне горизонталь (астында Г рпімен) дгелектерді кескіні крініп трады.

 

 

43-сурет

42-сурет

 

Екі дгелекті де баалау бліктері 10°-а те. Есептеулерді озалмайтын индекс аркылы бліктерді онды лесін кзбен баалау арылы жргізеді. 41-суретте вертикаль дгелектегі санау 358°48'-а, ал горизонталь дгелектегі есептеу 70°05'-а те.

азіргі уаытта T30 теодолиті жаа модельді 2Т30 теодолитімен ауыстырылан, ол негізгі теодолиттен горизонталь жне вертикаль дгелектер шкаласыны баалау блігі 5'-тік шкалалы микроскопты олданылуымен ерекшеленеді. Есептеулер бл кезде шкала блігіні онды лесіне дейінгі длдікпен, 0,5'-а дейін жргізіледі. 42-суретте горизонталь дгелектегі есептеу 8°+0,7 5 = 8^о03,5'-а, ал 43-суретте — 111°35'+0,56 = 111°37,5'-а те. Вертикаль дгелек шкаласыны табалары «+» жне «—» екі атар цифрлары болады. Шкаланы табасы «+» лимбаны штрихы иып ткен жадайда шкаланы жазулары солдан оа карай седі. 43-суретте вертикаль дгелек бойынша есептеу 1°35'+0,3 5 = 1°36,5'-а те. Егер лимба штрихыны табасы «—» болса, онда шкаланы тменгі жазулары онан сола арай сетін цифрлар олданылады. Осылайша вертикаль дгелек бойынша (43-сурет) есептеу 0°40'+0,05 5 = —0°42,5 -а те болады.

Т15 теодолиті оптикалы шкалалы теодолит (44-сурет) болып табылады. Брыш лшеуіш дгелектер бойынша есептеу микроскопты кмегімен брыш лшеуіш дгелекті бір жаынан жргізіледі. Горизонталь брыштарды бір тсілмен лшеуді орташа квадратты ателігі 15" болса, ал вертикаль брыштардікі 20" болады. Микроскопты кз жетер жерінде екі брыш лшеуіш дгелектерді кескіні бір мезгілде крініп трады. Брыш лшеуіш дгелектер 1° арылы блінген, онда рбір штрих цифрланан. Микроскопты кз жетер жеріні жоары жне тменгі жартыларында 60 негізгі жне 2 осымша бліктері бар екі шкала болады. Шкаланы рбір блігі 1'-а сйкес келеді. Блікті лесі кзбен бааланады. Шкаламен санауды ателігі 0, 1'-а жуы болады.

Т15 теодолитіні негізінде Т15К теодолиті жасап шыарылды, ол алидада кезінде дегейді орнын басан зін-зі алыпка келтіретін оптикалы компенсаторды, дрбідегі тікелей кескінделу жне вертикаль дгелекті секторлы цифрлананыны арасында нерлым німді аспап болып табылады. Секторлы цифрлау шкаладан осымша есептеулер олданбай-а лшенілетін клбеу брыша сйкес есепті алуа ммкіндік береді.