ТЕОДОЛИТТІ ТЕКСЕРУЛЕР МЕН ЖНДЕУЛЕР

Теодолитті жасауда саталуа тиісті геометриялы шарттар (40-сурет) горизонталь брышты лшеуді принципті схемасынан шыады, олар мына тмендегідей: аспапты айналуыны вертикаль осі тік, лимбаны жазытыы горизонталь, ал нысаналау жазытыы вертикаль болуы тиіс. Осы шарттар саталу шін теодолитті тексерулер мен ждеулерден ткізеді.

Аспапты конструкциясына ойылатын шарттарды саталуын анытау масатында жргізілетін рекеттер тексерулер деп аталады. Аспапты бзылан шарттарыны орындалуын амтамасыз ету шін жндеулер (реттеулер) жасалынады. Енді техникалы теодолиттерді негізгі тексерулері мен жндеулерін арастырамыз:

1. Цилиндрлік дегейді осі UU теодолиттін айналу осіне перпендикуляр болуы тиіс. Осыны тексеру ушін дегейді осін екі ктеру винттеріні баытына сйкестендіріп ояды да, оларды р жаа арай айналдыру арылы дегейді лбіреуігін нл-пунктке келтіреді. Содан со дегейді 180°-а брады. Егер браннан кейін де дегейді лбіреуігі нл-пункте алатын болса, онда UU жне осьтеріні перпендикулярлы шарттары орындаландыы. лбіреуік ортадан жылжыанда денгейді орны тзету винттеріні кмегімен жасалынады.

Практика жзінде тексеру блайша жасалады: дегейді екі ктеру винттеріне параллель етіп ояды да, солар аркылы дегейді лбіреуігін нл-пунктке келтіреді; дегейді нл-пункті оны шкаласыны ортасында болады; бл кезде дегей мен алидаданы айналу осьтеріні зара орны згеріссіз калады. Алидаданы 180°-а браннан кейін дегей осіні орнын, онын екінші калпында нл-пункт шкаласынан лбіреуікті ауыту доасыны жартысына тзетеді; бл дегейді тзету винттеріні

 

 

 

М+480 лимб

М

45-сурет

 

кмегімен жасалынады. Тексеруге ажетті шарт толы орындалана дейін айталай береді.

2. Дрбіні нысаналау осі VV теодолитті горизонталь осіне
НН (дрбіні айналу осі) перпендикуляр болуы тиіс. Осы жадайды тексеру шін вертикаль дгелекті екі калпында (ОD
жне СD) алыстау орналасан бір М нктесін (45-сурет) ныса-
налайды да лимбадан М₁ жне М₂ есептеулерін алады. Одан
кейін коллимациялы ателігін шыарады

х= (М₂ –М₁ ± 180°) /2. (46)

Егер х-ты шамасы теодолитті есептеу рылысыны длдігінен артып кетсе, онда нысаналау осіні орны тзетіледі. Коллимациялы ателікті серін жою шін лимбада есептеуді тауып керсетеді

N = (М₂+М₁±180°)/2.(47)

Егер осы кезде жіптер торыны центрі М нктесінен шыып кетсе, онда тзету винттеріні кмегімен торды М нктесіні кескінімен жіптер торыны центрі беттескенше жылжытады. Осы тексеруді коллимациялы ателік аспапты екі есе длдігінен аспайтын болана дейін айталайды.

3. Теодолитті горизонталь осі НН оны айналу осіне ₁
перпендикуляр болуы тиіс. Осыны тексеру шін теодолиттен 10—20 м ашытыта зын жіпке тіктеуішті іледі. Жіптер торыны торабын тіктеуішті жоары нктесіне баыттацды да, содан кейін дрбіні жайлап тмен тсіріп, жіптер торы торабынан тіктеуіш жіпті кескіні шыып кете ме, жо па, соны байайды. Бларды дл келмеуі дрбі орналасан тырыты те болмауынан туады. Бл ателік дрбіні екі жадайында (ОD жне СD) есептеулер алумен жойылады. азіргі жаа теодолиттерде осы тексеруді саталуына дайындаушы кепілдік береді.

 

 

і (40-сурет) лимб деп аталатын металл немесе шыны дгелегі бар, оны иаш шетіне 0°-тан 360°-а дейінгі бліктер