ГОРИЗОНТАЛЬ ЖНЕ ВЕРТИКАЛЬ БРЫШТАРДЫ ЛШЕУ

Брыштарды лшеуді тексерілген теодолитпен атаран жн. лшеуді бастамас брын теодолитті лшенілетін брышты тбесіне орнатып, оны жмыс жадайына келтіреді. Теодолитті жмыс жадайына келтіру шін осы нктені стіне центрлеу жне горизонтальдау керек. Горизонталь дгелекті лимбасыны центрін аспапты тру нктесі аркылы тетін тік сызыкпен сйкестендіру рекетін центрлеу деп атайды. Теодолитті айналу осін вертикаль жадайа, демек, лимба жазытыын горизонталь жадайына келтіру теодолитті горизонтальдау болып саналады. уелі штативті жіп тіктеуішті кмегімен нктені стіне жуы шамамен орнатады. Содан со теодолитті штативке стан винтімен бекітеді. Одан кейін теодолитті горизонтальдау жасалынады, яни оны айналу осі теодолитті ктеру винттерін олдану арылы вертикаль жадайа келтіріледі. Осы шін цилиндрлік дегейді екі ктеру винттеріні баытында орналастырып, оларды р трлі жаа айналдырумен дегейді лбіреуігін нл-пунктке келтіреді. Содан со алидаданы шамамен 90°-а брып, шінші ктеру винтімен лбіреуікті ампуланы ортасына келтіреді. Бдан кейін стан винтін босатып, теодолитті штатив басына озай отырып тіктеуішті шы нктені центріні стіне келгенше жылжытып, оны стан винтімен бекітеді. Теодолитті центрлеу шін дрбіні де олдануа болады; ол шін оны объективін тмен арату керек, содан со саылау арылы брышты тбесінде бекітілген белгіні нысаналайды. Егер осы кезде дегейді лбіреуігі ампуланы ортасынан ауытитын болса, онда теодолитті горизонтальдау реттерін айталап орындау керек. Осы рекеттерді тіктеуішті шы нкте центріні стінде боланша жне алидада андай жадайда трса да лбіреуік ампуланы ортасына келгенше айталай береді. Теодолитті центрлегеннен жне горизонтальдааннан со дрбі мен есептеу микросопы баылаушыны кзіне сйкес ойылады.

Аспаптарды конструкциясына, лшеулерді шарттарына жне олара ойылатын талаптара байланысты горизонталь брыштарды лшеуді мына тмендегідей трлері олданылады:

1. Жеке брыш дісі теодолиттік жрістерді салуда, жобаны жергілікті жерге шыаруда жне т. с. с. жеке брыштарды лшеу шін олданылады

2. айталаулар дісі есептеу ателігіні серін азайту масатымен лшеуді акыры нтижесіні длдігін арттыру кажет болан кезде брыштарды лшеу шін олданылады.

3. Айналма тсілдер дісі триангуляция жйесі мен екінші полигонометрияда немесе тменгі класс жйелерінде бір нктеден ш жне одан да кп баыттар арасындаы брыштарды лшеу кезінде олданылады.

46-сурет

Жеке брыш дісі. Горизонталь брыштарды жеке брыш дісімен лшеу мынадай жйелілікпен жргізіледі: 1) сол жатаы дгелек кезінде (СD) жетекші винттерді кмегімен дл нысаналааннан кейін алидаданы бекітіп, акыры нктені (А) нысаналайды да а есептеуін алады (46-сурет); 2) алидаданы босатып, алдыы нктені (В) нысаналап b есептеуін алады; сонда вертикаль дгелекті (1) орны кезінде (СD) жрісті сол жаындаы орналасан брышты мні алдыы жне арты нктелерді есептеулеріні айырымы болып табылады:

 

(48)

 

осы рекеттер бірінші жартылай тсілді райды; 3) аспапты ате жіберуін азайту шін лимбаны орнын шамамен 90°-а згертеді де дрбіні зенит арылы ауыстырып, оны о жатаы дгелек (СD) жадайына келтіреді; 4) он жатаы дгелек (СD) кезінде екінші жартылай тсілді орындайды, яни 1-жне 2-пункттерде крсетілген рекеттерді айталайды; содан кейін брышты _OD мнін шыарады. Егер алдыы нктедегі есептеу арты нктедегіден кем болан жадайда, онда брышты есептегенде оан 360°-ты осады.

Екі рет жартылай бурыш лшеу тсілі толы брышты крайды. Бірінші жне екінші жартылай брыштарды лшеу нтижелеріні айырмашылыы теодолитті есептеу рылысыны екі есе длдігінен артып кетпеуі керек, яни

 

(49)

 

Егер айырмашылыы арнайы рсат етілген саннан артпаса, онда брышты орташа аты мні былайша табылады.

(50)

 

Барлы есептеулер лшеу журналына жазылады (5-кесте).

Кесте