ГЕОДЕЗИЯДАЫ ПРОЕКЦИЯЛАУ ДІСІ.

Кеістіктегі р трлі бейнелер мен заттарды ааз бетінде кескіндеу шін проекциялау дісі колданылады. Жерді физикалы бетіндегі нктелердіц орны эллипсоидты бетіне нормаль болып есептелетін тік сызы арылы проекцияланады. Осы проекциялау нтижесінде нктені тікбрышты (ортогональды) проекциялары алынады.

Жер бетіні едуір территориясын кескіндеу жерді денгей-лік бетіне жасалынады, бл жаынан оан тік сызытар нормаль болып есептеледі. Жер беті Р (2-сурет) жерді дегейлік бетіні бір блігі болсын делік. Сонда жерді физикады бетін-дегі бір-бірінен едуір ашытытаы А, В, С жне D нктелері дегейлік бетке Р тік сызыпен проекцияланады. Тік сызытар-ды денгейлік бетпен иылысатын а, b, с жне d нктелері жер бетіні тиісті нктелеріні горизонталь проекциялары деп аталады.

Жер бетіні А, В, С жне D нктелеріні орны дегейлік бет-тен жерді физикалы бетіндегі нктелерге дейінгі тік сызы-тарды (аА, bВ, сС, dD) зындыымен жне тиісті география немесе тікбрышты координаталармен аныталады.

Дегейлік беттен жерді физикалы бетіндегі нктелерге дейінгі ара ашыты (метрмен алынан) нктені абсолют би-іктігі деп аталады (мысалы, Н ). Кез келген баска Р1 жазыктыына параллель шартты денгейлік беттен берілген нктеге дейінгі ара ашыты (метрмен алынан) нктені шартты биіктігі деп аталады. Бір нктені екінші бір нктені дегейлік бетінен біршама кашытыыны айырмасы салыстырмалы биіктік () деп аталады. Вертикаль ашытыты сандык мні биіктік деп аталады.

 

Мысалы, НА =810,793 м А нктесіні абсолют биіктігі болса, ал Н'а=10,793 м осы нктені шартты биіктігі болып саналады. Ал —Нв — На А нуктесімен салыстырандаы В нктесіні салыстырмалы биіктігі болып табылады.

Дегейлік бетті орташа жадайын мхит дегейін кп жылдар бойы баылау аркылы анытайды. азастанда абсолют биіктікті бастапкы саны ретінде Кронштадт футштогыны нлі кабылданан.

Футшток дегеніміз бліктері бар мыс тата, осы бліктер бойынша отын-отын теіз дегейі есептеліп отырады. Кронштадт футштогыны нлдік блігі шамамен Балты теізінін орташа дегейімен дл келеді. Жер бетіні шаын ауданын кескіндеуде берілген нктелер горизонталь жазытыа V (3-сурет) бір-біріне параллель перпендикулярмен проекцияланады. Аа, ВЬ, Сс, Dd проекциялау сызытары U жазытыына перпендикуляр болса, онда аЬ, Ьс, сd жне dа жатары мен оларды арасындаы (1 2 3 4) брыштары жерді тиісті жатары мен брыштарыны горизонталь проекциясы, ал жазы аЬсd тертбрышы жерді физикалы бетінде орналасан АВСD тртбрышыны горизонталь проекциясы болып табылады.

Егер жергілікті жердегі АВСD трт брышыны горизонталь проекцияларыны аЬ, Ьс, сd, dа жатарыны зындыы жне оларды арасындаы горизонталь брыштары (1 2 3 4) белгілі болса, онда оны горизонталь проекциясын (аЬсd) кааза тусіруге болады.

Жер бетінде тікелей АВ, ВС, СD, DА ара ашытытарын жие 1 2 3 жне 4 горизонталь брыштарын лшеуге болады. Жер бетіндегі лшенген тзудеи (DС=s) оны горязонталь жазыктыктаы проекциясыны (DС1=s1 ) зынды-гына кшуге болады. Жердегі тзудін горизонталь жазытыын-даы ортогональ проекциясынын зындыы осы тзуді горизанталь зындыы деп аталады. Тзуді клбеу брышы жердегі DС тзуі мен онын горизонталь жазыктыындаы DС1 проекциясыннн арасындаы вертикаль жазытыкта орналасан, сондытан оны тікелей лшеуге болады. DСС1 шбрышынан жердегі тзудіц горизонталь зындыын s1=s соs v формуласы бойынша аныктайды. Демек, жердегі фигураны горизонталь жа-зыктыта кескіндеу шін онын кабыраларыны горизонталь зындыктарын жне абыралары арасындаы горизонталь брыштарын білу ажет.