СЫЗЫТАРДЫ ОСЬТІК МЕРИДИАН БОЙЫНША БАДАРЛАУ

СЫЗЫТАРДЫ ШЫН ЖНЕ МАГНИТТІК МЕРИДИАНДАР БОЙЫНША БАДАРЛАУ

 

Геодезиялы барлау жмыстарын атаран кезеде кбіне жру маршрутын, яни жер бетіндегі тсіру жмыстарыны баытын бадарлауа тура келеді. Жердегі сызыты бадарлау дегеніміз- оны баытын бастапы баыт арылы табу. Геодезияда бастапы баыт ретінде меридиан пайдаланылады.

Сызыты баытын анытайтын брыштар ретінде шын азимуттар, магниттік азимуттар жне дирекционды брыштар ызмет етеді.Осы брыштар бастапы баыттан бастап саат тіліні баыты бойымен 0°-тан 360°-а дейін лшенеді.

Шын азимут деп (9-сурет), саат тіліні баыты бойымен бастапы (географиялы) меридианны солтстік баытынан осы белгілі бір алынан баыта дейінгі есептелетін горизонталь брышты атайды.

андай да бір АВ сызыыны А нктесінде аныталатын азимут тура азимут деп, ал В нктесінде аныталан азимут кері азимут деп аталады. Тура жне кері азимуттар арасындаы байланыс мына формуламен рнектеледі

мндаы — меридиандарды жаындасуы, яни меридиан мен абсцисса осіне немесе осьтік меридиана параллель сызы арасында берілген нктедегі брыш. Бл брышты мні берілген нктедегі р зонаны осьтік меридианынан ашытауына байланысты болады, рі 0°-тан ±3°-а дейін ауытуы мумкін.

Меридиандарды жаындасуын мына формула бойынша анытауа болады:

мндаы l — нктелер арыылы тетін меридиандар бойлыыны айырмашылыы; —сызыты орташа геодезиялы ендігі.

Сызыты азимут бойынша бадарлау кезінде меридиандар жаындасуын есепке алу ажеттілігі даладаы лшеулерді деуді иыидатады, сондытан азимуттар кбінесе жоары геодезияда олданылады.

Магииттік азимут деп - саат тіліні баыты бойымен магниттік меридианны' солтстік баытынан (магнит тіліні солтстік шетінен) белгілі бір алынан баыта дейін есептелетін горизонталь брышты атайды. Магниттік азимуттар компаспен немесе буссольмен лшенеді.

Магниттік азимуттан шын азимута кшу шін магнит тіліні брылуыны шамасын жне атын (шыыс немесе батыс) білу кажет. Магниттік азимутты А_м (10-сурет) анытап жне магниттік брылуды б, яни шын жне магниттік меридиандар арасындаы брышты біле отырып шын азимутты (Л) мына формуланы пайдаланып табуа болады:

Егер шыыс брылуды о деп, ал батыс брылуды теріс деп абылдаса, онда екі жадайда да мынаны шыарып аламыз:

 

мндаы 6_Ш , б_б —магнит тіліні сйкесінше .шыыс жне батыс брылулары.

СЫЗЫТАРДЫ ОСЬТІК МЕРИДИАН БОЙЫНША БАДАРЛАУ

Карталар. мен пландарды координаталарды зоналы жйесінде жасалуымен байланысты, геодезияда дирекционды брыш жиі олданылады. Егер Аі> нктесінде (11-сурет) сызыты баыты Аг азимутымен емес «'горизонталь брышымен аныталса жне ол азимут сияты саат тіліні баыты бойымен, біра наты бір М₂ нкте меридианынан емес, дрысында меридиана параллель баытпен кез келген нктеде, мселен М\ нктесінде есептелсе, онда мндай брыш дирекционды брыш деп аталады.

Осыдан келіп, дирекциялы брыш ( ) дегеніміз осьтік меридианны солтстік баытынан немесе абсцисса осіні о баытынан саат тіліні баыты бойымен осы баыта дейін есептелетін горизонталь брыш екендігі шыады. Егер М± нктесіндегі С₁О₁, сызыына те брышты келдене цилиндрлік проекциясында осьтік меридиан десек, ал С₂0₂ сызыын М₂ нктесіндегі шын меридиан, Ох сызыын километрлік торды вертикаль сызыыны бірі деп абылдаса, онда Л₂«шын азимутты, ал а дегеніміз М_{М₂ сызыыны М₂ нктесіндегі дирекционды брышты крсетеді, оны стіне

 

 

яни наты бір нктедегі кез келген сызыты шын азимуты мен дирекциялы брышыны арасындаы айырмашылы' осы нктедегі шын меридиан зонасыны осьтік меридианымен жаындасуына те.

Мына формуладан шын азимутты А₂-ыі табамыз:

А₂= .

 

Осьтік меридианы батыса арай орналасан нктелер шін меридианы жаындасуы теріс санмен крсетіледі.

рбір сызыты трлі нктелеріндегі дирекционды брыш А азимутпен салыстыранда траты болып алады. АВ-баытыны

а дирекционды брышы тура, ал ВА баытыны дирекционды брышы кері брыш деп аталады. 12-сурет-тен.

Яни кері дирекционды брыш тура дирекционды брыш» пен ,180^с-ты осындысына те. Практикада а > 180° болан кезде," дирекционды брышты мына формуламен анытаан олайлы.

Мысалы, а=310°40' болса, онда , немесе =490°40'—360°=130^о40', себебі дирекциоиды брышты 360^а-а згеруі сызыты баытын згертпейді. Ал (.12) формуланы пайдаланатын болса, онда да =310°40'—180°= 130°40' те болатынын креміз.