Дзеяслоў і дзеяслоўныя часціны мовы
Пытанні для самападрыхтоўкі
1. Што такое дзеяслоў? Што можа абазначаць дзеяслоў?
2. Якія існуюць запазычаныя тэрміны-дзеясловы і ўласнабеларускія? Як яны функцыянуюць у тэхнічных тэкстах?
3. Якія асаблівасці ўжывання формаў часу тэрмінаў-дзеясловаў у навуковых тэкстах?
4. Што такое дзеепрыметнік? Дзеепрыметнікі якога часу найбольш ужывальныя ў тэхнічнай літаратуры?
5. Якія асаблівасці ўжывання зваротных форм дзеепрыметнікаў ў навуковай літаратуры?
6. Якія дзеепрыметнікі з’яўляюцца найбольш ужывальнымі ў беларускай мове?
Заданне 1.Прачытайце тэкст. Знайдзіце ў ім дзеясловы. Вызначце іх час. Якія асаблівасці ўжывання форм часу ў дадзеных тэкстах?
У шэрагу вытворчасцяў выкарыстоўваюцца токі высокай чашчыні. Пры гэтым працоўныя могуць падвяргацца ўздзеянню розных выглядаў прамяністай энергіі, у тым ліку і электрамагнітных хваль радыёчастот (радыёвяшчанне, тэлебачанне, медыцына). Электрамагнітнае выпраменьванне характарызуюць па даўжыні хвалі і чашчыні ваганняў.
Электрамагнітныя хвалі высокіх і ультравысоких чашчынь ужываюцца пры тэрмічнай апрацоўцы металаў (загартоўка, налітаванне, плаўленне і т. п.), пластмас, у радыёсувязі, фізіятэрапіі і т. д. Сверхвысокочастотные электрамагнітныя хвалі выкарыстоўваюцца ў радыёлакацыі, радыёастраноміі, радыёрэлейных лініях сувязі і т. д.
Крыніцы электрамагнітнага выпраменьвання. Электрамагнітныя хвалі радыёчастот ствараюцца лямпавымі генератарамі, якія пераўтвораць энергію сталага току ў энергію зменнага высокай чашчыні, які адрозніваецца ад прамысловага току чашчынёй. Электрамагнітныя палі высокай і ультравысокой чашчыні ствараюцца ў працоўным памяшканні неэкранированными элементамі вагальнага контуру, высокачашчыннымі трансфарматарамі, батарэямі кандэнсатараў. Асноўнымі крыніцамі выпраменьвання энергіі звышвысокай чашчыні ў працоўным памяшканні з'яўляюцца антэнныя прылады.
Заданне 2.Перакладзіце наступныя словазлучэнни на беларускую мову. Запішыце іх, растлумачце правапіс суфіксаў дзеясловаў. Адзначце асаблівасці перакладу.
Прогнозировать эффект, производить расчет, повышать точность, предоставлять кредит, отправлять корреспонденцию, разрабатывать план, потреблять энергию, характеризовать воздействие, показывать пример, записывать в тетрадь, овладевать знаниями, подкармливать растение, отговаривать товарища, подписывать протокол, выслушивать советы, показывать график, удваивать счет, обладать свойствами, распространять излучение.
Заданне 3.Складзіце звязны навукова-тэхнічны тэкст, выкарыстоўваючы наступныя інфінітывы і інфінітыўныя канструкцыі.
Павінен адпавядаць, неабходна выканаць, распаўсюдзіць інфармацыю, абслугоўваць па гарантыі, раскладаць на сегменты, ажыццяўляць штодзённа.
Заданне 4.Прачытайце сказы. Вызначце ў іх граматычныя катэгорыі дзеяслова.
1. Яна аналізуе памяць кампутара наконт прысутнасці ў ёй злачыннай праграмы-віруса альбо злачынных вынікаў яе дзейнасці, а таксама робіць намаганні па ліквідацыі вірусаў і вынікаў іх дзейнасці.
2. У мовах Паскаль і Сі апострафамі вылучаюцца словы, якія павінны быць раздрукаваны.
3. Макет першага аптычнага кампутара ў 1990 годзе стварыла кампанія ”Bell”. У 2003 г. кампанія Lenslet стварыла першы ў свеце аптычны працэсар у якасці камерцыйнага прадукту, які можна было купіць. Яго прадукцыйнасць – 8 трыліёнаў арыфметычных аперацый за секунду. Аперацыі выконваюцца за кошт маніпуляціі плыняў святла, а не электронаў, таму дасягаецца такая прадукцыйнасць.
Заданне 5. Перакладзіце словы на беларускую мову. Растлумачце правапіс суфіксаў.
Командовать, уговаривать, выплывать, выглядывать, обманывать, выслушивать, отыгрывать, проветривать, отстаивать, программіровать, закаливать, учитывать, исследовать, просматривать.
Заданне 6.Перакладзіце наступныя словазлучэнні на беларускую мову, выкарыстоўваючы магчымыя формы замены дзеепрыметнікаў.
Встриваемая программа перевода информации; преобразуемые данные; воспроизводящийся фактор; получаемые доходы; распространяемый метод решения, своевременно предотвращенное банкротство; сведения, помещаемые в обьявлениях; соответствующий налог; управляемый общественный процесс; хозяйствующий субьект; стнмулирующий аппарат; ннформнрующий о вложеннях; находящиеся в обращении деньги; доход, выплачиваемый держателям акций; продукция, разрешимая задача; обслуживающий персонал.
Заданне 7. Ад наступных дзеясловаў утварыце, дзе магчыма, уласцівыя беларускай мове дзеепрыметнікі. Складзіце з імі сказы.
Фінансаваць, сканструяваць, задаваць, блукаць, падрыхтаваць, адлюстраваць, прыцягваць, размясціць, падаць, павялічваць, карыстацца, будаваць, забяспечваць.
Заданне 8. Складзіце звязны навукова-тэхнічны тэкст, выкарыстоўваючы наступныя словазлучэнні.
Канверсуемыя валюты, незавершаная вытворчасць, закупачныя цэны, аўтаматызаваныя сістэмы.
Заданне 9. Перакладзіці наступны тэкст на рускую мову. Адзначце асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у рускім і беларускім варыянце.
Люмінесцэнтная лямпа ўяўляе сабою шкляную трубку, унутраная паверхня якой пакрыта рэчывам, здольным свяціцца (люмінафор). Усярэдзіне трубкі знаходзяцца пары ртуці і аргон. Па краях лямпы впаяны электроды (вальфрамавыя спіралі). Пасля ўключэння лямпы ў сетку паміж электродамі ўтворыцца ртутная дуга з вылучэннем ультрафіялетавага выпраменьвання. Апошняе, уздзейнічаючы на люмінафор (цынк-берылій), узбуджае іх і прымушае свяціцца. Люмінесцэнтныя лямпы маюць шэраг пераваг перад лямпамі напальвання. Падборам люминофоров можна атрымаць ад люмінесцэнтнай лямпы святло рознай афарбоўкі, у прыватнасці белы, вельмі блізкі да дзённага. Акрамя таго, люмінесцэнтнае асвятленне дае безуважлівае святло, не мае вялікай яркасці і не стварае рэзкіх ценяў. Люмінесцэнтныя лямпы больш эканамічныя, святлоаддача люмінесцэнтных лямпаў у некалькі разоў перавышае святлоаддачу электрычных лямпаў напальвання і можа дасягаць 50-70 лм на 1 Вт. Тэрмін службы люмінесцэнтнай лямпы ў сярэднім складае 5000 ч. Самай важнай перавагай у параўнанні з лямпамі напальвання з'яўляецца тое, што 25 % якая падаецца энергіі на люмінесцэнтную лямпу ператвараецца ў святло.
Службовыя часціны мовы