Енгізу-шыару рылылары

Енгізу рылысы арылы нделетін апараттар, бадарламалар компьютерді жедел жадысына енгізіледі, ал шыару рылысы арылы нтижелерді, аралы мндерді адам тсінетін тілде шыарылады. Енгізу рылгыларына пернетата, тышан, джойстик, лшеу кралдары, трлі тсті алам, сканер жатады.

Пернетата – компьютерге апарат енгізуге арналан рылы. Ондаы ріпті жне цифрлі пернелер арылы компьютерге кез келген апараттарды енгізуге болады. Пернетата — компьютерге апарат енгізуге арналан рылы. Ол ріпті жне цифр пернелеріні кмегімен ком-пьютерге кез келген апаратты беруге ммкіндік жасайды. азіргі компьютерлерді пернетатасында 101 немесе 102 пер-не болады (9-сурет).

 

Тышан - экран бетінде курсорды тезірек озалтуа арналан рылы. азіргі кездегі компьютерлер таы бір апараттарды енгізу рылысы — "Маус" манипуляторымен жабдыталан.

Бдан былай оны тек маус (тышан) деп ана атайтын боламыз. Оны аты тышан деп бекер аталмаан. Себебі ол — ср тсті, тышанны йрыына сайтын компьютерге жаланан иілгіш сымы бар орап. Ол алаана ыайлы жне кілемше бетінде еркін жылжитын арнайы рылы. Маусты екі трі болады: ш батырмалы (10-сурет), екі ба-тырмалы (11-сурет). азіргі кезде екі батырмалы маус жиі пайдаланылады, себебі ортадаы батырма жмыс кезінде кп пайдаланылмайды.

Маус орабыны ішінде ауыр резекемен апталан металдан жасалан ауыр шар орналасан. Ол орапты сыртына аз ана шыып, кілемше бетіне тиіп трады. Маусты арнайы кілемше бетінде (стел бетінде) жылжытады.

 

10-сурет. ш батырмалы маус.

11-сурет. Екі батырмалы маус.

ТЕРТЕ (ДЖОЙСТИК)

Терте деген компьютерлік ойындарда экрандаы жылжитын объектілерді басаруа арналан рычагты манипулятор (12-сурет). Терте орап пен басарушы ттадан трады жне ттада немесе корпусында орналасан бір немесе бірнеше батырмалары болады.

Тта мен батырмаларды басу арылы компьютерге басару рекеттері беріледі.

Компьютерді аппаратты кралдары

Шыгару рылгысына принтер, монитор жне график трызушылар жатады. Монитор - компьютерді экранына апарат шыаруа арналан рылы.

Дисплей — компьютерді экранына апаратты шыаратын рылы. Сырты пішіні бойынша дисплей кдімгі трлі тсті теледидардан аумайды, сондытан оны жиі те-левизиялы техникадаыдай монитор деп атайды.

Дисплей — компьютерді "тілі", ол оны кмегімен езіні жмысы туралы барлы ажет апаратты беріп отырады.

Дисплей электронды-сулелік ттікшеден, оректендіру блогынан жне сулені басарушы электронды блоктан трады.

Дисплей символды болса, экранда тек мтіндік апарат, ал графикалы болса, экранда символды апараттардан бас-ка р трлі графиктер мен суреттер шыаруа болады.

Принтер - апараттарды кааза басып шыаратын рылы. Принтерді ш трі болады: матрицалы, сия бріккіш жне лазерлік. Сырты жады ретінде магниттік дискілер, яни кбінесе диаметрі 3,5 дюйм, сыйымдылыы 1,44 Мбайт дискеттер пайдаланылады. Компакт-дискіні лазерлік дискі деп те атайды. Лазерлік дискіден оу шін СD-RОМ олданылады. Жаа апараттарды айта жазу шін арнайы ондыры - СDRITTER олданылады. Сканер – ааздаы бейнені суретке тсіріп алуа жне оны монитор экранында крсетуге ммкіндік беретін рылы.

Компьютерді осымша рылгыларына: модем, стриммер, сканер, плоттер жне т.б. жатады. Модем - телефонды байланыс жйесімен байланыстыру крылысы. Стриммер — мліметтерді магниттік таспада жазып сатауа арналан рылы (компьютерлік магнитофон). Сканерді таы да бір анытамасын былайша беруге болады: Сканер - мтіндік жне графикалы апараттарды компьютерге енгізу рылысы. Плоттер - растр трінде графикалы апаратты атты кшірмесін шыару рылысы.

Жады рылымы.

Компьютерде екі ішкі жад болады: траты есте сатау рылгысы (ТЕС) жне жедел сатау рылгысы (ЖС). Компьютерді алаш осанда, ТЕС-дан апарат алынады да, одан со компьютерге орналастырылан операциялы жйе іске косылады. Компьютерді сндіргенде ТЕС-даы апараттар шпейді.

Жедел сатау рылгысы — ЖС - бл апараттарды уаытша сатап труа арналан жады. Жад микросхемасынан процессор зіне ажетті апаратты алады жне з жмысыны нтижесін айтадан жада жібереді.

ЖЕДЕЛ ЖАД

Жедел жад — бл компьютерді ішкі жады. Жедел жад немесе оперативті жадтайтын рылы (ОЖ) — ол ажет апараттарды зіне жылдам жазуа жне одан оуа ммкіндік береді. Біра онда апараттар уаытша саталады, яни компьютерді шіргенше. Егер компьютерді шірсе, онда жедел жадтаы барлы апарат жойылады (шеді).

Компьютердіц аппаратты ралдары компьютерді ішіне, растырушы фирмада орнатылады. Компьютерді іске осанда, алдымен апарат ТЖ-дан алы-нады, ал содан со компьютерге орнатылан операциялы жйе іске осылады.

Жедел (оперативті) жадтаы рылы ЖЖ — апараттарды уаытша сатауа арналан жад. Компьютерді жедел жадыны клемі шекті, сондытан ЖЖ-дан апарат-тарды сырты жада (дискіге) кшіріп алу керек.

 

ТЖ (ПЗУ): траты жадтайтын рылы.	ЖЖ (ОЗУ): жедел жадтайтын рылы.
Апаратты траты сатауа арналан жад.	Апаратты уаытша сатауа арналан жад.
Компьютерді шіргенде, ТЖ-даы апарат бзылмайды.	Компьютерді шіргенде, ЖЖ-даы апарат бзылады.
Мнда саталан коман-даларды тек оиды, біра жаа апарат жазуа болмайды.	Мнда жазылан командаларды оуа да рі жаа командалар, апарат жазуа болады.

 

Жедел жадты негізгі сипаттамасы — оны сыйымдылыы мен жылдам рекеттілігі.

 

Лекция №6. ЭЕМ-ні программалы жабдыы. Программалы ралдарды кйі жне даму тенденциясы.

Дрісті масаты: ЭЕМ-ны программалы амсыздануын мегерту.

Жоспар:

1. П негізгі ымдары мен терминдері.

2. П жіктемесі.

3. Жйелік П.

4. олданбалы П.

Кілттік сздер:программа, программалы амсыздандыру, утилиттер, абышалар.

Иллюстрациялы материал:схема, слайд.

Багдарламалы жабдытау - компьютерді жмысында олданылатын бадарламалар мен мліметтер. Бадарламалы жабдытау жйелік жне олданбалы бадарламалардан, бадарламалау жйелерінен трады. Жйелік бадарламалар компьютерді толы басаруды амтамасыз етіп, оны ммкіндіктерін жетік пайдалану жмысын атарады. Олар операциялы жйелерден, драйверлер мен утилиттерден трады. олданбалы бадарламалар арнайы жне мбебап болып екіге блінеді. Бадарламалау жйелері логикалы, рылымды жне объектілі багдарланган багдарламалар болып шке блінеді.

Операциялы жйе - деректерді деу арылы компьютерді барлы жмысын йымдастыратын бадарлама жйесі. Ол компьютерді барлы рылыларыны жмысын басарады, компьютер рылыларыны бір-бірімен байланысын жне компьютер мен адам арасындаы байланыстарды йымдастырады.

Драйверлер - белгілі бір сырты рылыны басаруды йымдастыратын арнайы бадарлама.

Утилиттер - бадарламаларды мазмнын круді, оларды кшіруді, шіруді, кбейтуді амтамасыз етеді.

олданбалы бадарламалы жабдытау кмегімен жаттар круа, графиктік объектілер салуа, р трлі есептеулер жргізуге, орындауа болады. олданбалы бадарламаларды арнайы баыттаы жне мбебап багдарламалар деп екі топа бледі.

Арнайы мамандандырылган багдарламаларга бір мамандытаы адамдар пайдаланатын бадарламалар жатады, мысалы, бухгалтерлік бадарламалар, жобалаушылар олданатын, дрігерлер пайдаланатын жне т.б. бадарламалар.

мбебап багдарламаларга мтіндік, графиктік редакторлар, лектронды кестелер, лектронды байланыс бадарламалары жне баса да жиі пайдаланылатын бадарламалар жатады. Бірнеше олданбалы бадарламаларды біріктіретін бадарламаларды интегралданган багдарламалар пакеті деп атайды. Оан мысал ретінде мтіндік редакторларды, летронды кестелерді, деректер орын басару бадарламаларын алуа болады.

Багдарламалар жйесіне бадарламалау тілдері жне арнайы бадарламалар да енеді, олар арылы крылан бадарламалар компьютер жадына ендіріледі, ателері тзетіледі, тестіленеді жне орындалады.