Лекция №29-30. Жасанды интеллект жне эксперттік жйелер

Дрісті масаты: жасанды интеллект жне эксепрттік жйелерді негізгі ымдарымен таныстыру.

Жоспар:

1. Жасанды жне машиналы интелект ымдары.

2. Жасанды интелектті дамуы.

3. ЖИ дістеріні олданылу баыттары.

Кілттік сздер:жасанды интеллект, машиналы интеллект, жасанды тйсік, ЖИ дістері, эсперттік жйе.

Иллюстрациялы материал: слайд.

Жасанды интелект-адамны ой-рісіні жмыстарын моделдеумен байланысты ылыми баыт.

ЖИ –ті зерттеу саласындаы жмыстар екі баыта блінеді. Оны себебі, ЖИ жйелерін алайша ру керектігі жайлы екі кзарас болуына байланысты. Бір кзарасты жатаушылары брінен тек нтиже маызды, яни жасанды жне интелектуалды жйелерді атаратын жмыстары (тртібі) мейлінше сйкес боланы жеткілікті деп ойлайды, ал оны атаратын жмыстарыны алыптасудаы ішкі рылысын ЖИ жасаушыны кшіруі, ескеруі млде ажет емес деп есептейді.

Екінші кзарас жатаушылары ЖИ жйелерін руда табии ойлау механизмдерін зеттеуді жне адамны саналы іс-рекеттеріні алыптасу тсілдері жайлы мліметтерді талдауды негізге алу ажет дейді, мнда ЖИ жйесін ру алдымен биологикалы объекттерді натылы жмыс ерекшеліктері мен принциптерін техникалы ралдар арылы орындау, модельдеу арылы жзеге асырылады.

Сйтіп, бірінші баыт адамны іс-рекетіні нтижесін арастырады, оны рылымын йренеді, жне ол нтижені техникалы ралдарды (ЭЕТ-ні) кмегімен йымдастыруа тырысады. Егер ЭЕТ-сын натылы мселені шешетіндей етіп программаласа интелектуалды іс-рекетті сйкес трі автоматтандырылды деуге болады. ЖИ-ті бл баытыны жетістігі тікелей ЭЕТ дамуы мен программалау шеберлігіне (искуствосына), яни компьютерлік ылым деп аталатын илыми-техникалы зерттеулерге тікелей байланысты. ЖИ-ті бл баытын машиналы интелект деп те атайды.

ЖИ-ті екінші баыты интелектуалды іс-рекеттерді нейрофизиологиялы жне психологиялы механизмдері жайлы мліметтерді арастырады, кеінен алса – адамны ой жйесін. Жобалаушылар бл механизмдерді оларды жмысы алдын-ала белгілі шамада аныталан адам жмысымен жасы сйкес келетіндей етіп шыаруа тырысады. Бл мселе ойдаыдай шешілгенде адамны сйкес іс-рекеті автоматтандырылды деп есептеледі. Жасанды тйсік деп аталатын бл баыт адам жайлы ылымны жетістіктерімен тікелей байланысты.

ЖИ-ті екі баыты да моделдеумен байланысты. Бірінші жадайда феноменологиялы, имитациялы, ал екінші жадайда рылымды моделдеумен байланысты.

Бл кнде ЖИ - информатиканы уатты салаларыны бірі.

Оны масаты: программист емес олданушылара ЭЕТ –мен арым-атынас жасай отырып, интелектуалды болып саналатын з мселелерін(есептерін) шешуге(шыаруа) ммкіндік беретін аппаратты-програмалы ралдар жасау.

Шешу алгоритмі белгісіз кез-келген есепті ЖИ шеберіне жатызуа болады. Мысал шін, шахмат ойнау, медициналы диагноз жасау, мтіндерді шет тілдеріне аудару т.б. –бл есептерді шешуді натылы алгоритімдері жо..

ЖИ дістеріні олданылу баыттары:

1.Эксперттік жйелерде білімдерді жинатау жане оларды бейнелеу. Бл баыт ЖИ –ні негізгі баыты, ЭЖ –ні негігін райтын білімдер орын руа, білімдерді модельдерін жобалауа байланысты. ЭЖ- натылы жмыс трлерінде мамандарды білімін зіне жинатаан интелектуалды жйе.

2.Ойындар жне шыамашылы. детте, ЖИ-ке интелектуалды ойындар кіреді – шахматтар, дойбылар, го, т.б. Ойындар ертеректен белгілі лабиринттік пен эвристикалы жолдара негізделеді

3.Табии тілдерді тсіну жне машиналы аудармалар. 50 жылдарда ЖИ-ті зерттеуді ке тараан аймаы машиналы аудармалар болатын. Бл айматаы алашы программа – аылшын тілінен орыс тіліне аударыш. Аашы сзбе-сз аудару идеясы тиімді болмай шыты. Бл кнде табии тілдегі хабарламаларды талдау жне синтездеу абілеттері бар бірнеше бліктен тратын крделі модель одлданылады. Талдау шін олар:

- морфологиялы талдау – мтінде сздерді талдау;

- синтасистік талдау – сйлемдерді грамматикасын жане сз байланыстарын талдау;

- семантикалы талдау – белгілі бір пн-баытты білімдер орлары негізіндер сйлемні маанасын талдау;

- прагматикалы талдау - з білімдер орлары негізінде мтінні олданылу саласына байланысты сйлемдерді маынасын талдау.

Синтезге осы этаптара сас этаптар кіреді, біра біраз басаша ретте.

4.Бейнелерді тану.Мны крнекті жне дыбысты мліметтерді абылдай алатын, оларды кодтай жне жада орналастыра алатын техникалы жйелер ана деп тсінбейміз, сонымен атар ол мліметтерді деу барысында тсіну жне логикалы ойлау проблемасы деп тсінеміз.

5.Копьютерлерді жаа архитектурасы.Бл баыт символды жне логикалы ліметтерді деуге баытталан аппаратты шешімдер мен архитектуралар ойлап табумен айналысады. Пролог- жне Лисп-машиналар, V, VI кезегі копьютерлер жасалады.

6.Интелектуалды роботтар.Роботтар – адамны жмыстарын автоматтандыруа арналан элетромеханикалы рылылар.

Белгілі жне кзіргі уаытта жасалып жатан роботтар здеріні рылымы жаынан да, жмыс жасау ммкіндігі жаынан да айтарлытай згеше, осы арадаы даму кезедерін бірнеше сатыа болуге болады.

ата (згертілмейтін) басару схемалы роботтар Олара кзіргі барлы ндірістік роботтар жатады.

Сенсорлы рылылары (кзі, олы т.с.с.) бар роботтар. Бл роботтарды алашы лгілегі те арапайым, кейіннен олара айтарлытай згерістер енгізілді, ондай роботтарды жобалары ана бар, ндірістерде зірге олданылмайды.

Иттелектуалды роботтар. Бл рине робот техникасыны келешегі, масаты. Интелеетуалды роботтарды жасаудаы негізгі проблема – жасанды кз.

7.Арнайы прораммалы жабды.Бл баыт клемінде есептелмейтін процесстерді шешуге арналан арнайы тілдер (LISP6 PROLOG, SMALLTALK, PEФАЛ т.б.) жасалады. Бл тілдер маліметтерді символды деуге баытталан. Сонымен атар, интелектуалды жйелерді ндірістік жобалауа баытталан программалар пакеті жасалуда, мысалы, КЕЕ,ARTS. Сол сияты, ртрлі жйелерді руда білімдер оры толтырылатын бос эксперттік жйелерді рылуда (EXSYS, M1 т.б.).