Татар теле» м «Татар дбияты» предметларыны мияте
ПРОЕКТ
ТАТАР ТЕЛЕН М ТАТАР ДБИЯТЫН УКЫТУ
КОНЦЕПЦИЯСЕ
I. Гомуми нигезлмлр
Татар телен м дбиятын укыту концепциясе (алга таба – Концепция) Татарстан Республикасы, Россия Федерациясене субъектлары, шулай ук чит иллрдге мгариф оешмаларында татар телен, татар дбиятын укытуны камиллштерне нигез принципларына, максатлары м бурычларына м тп юнлешлрен бтенлекле карашлар системасын тшкил ит.
Документ татар телене:
– Россияд сан ягыннан икенче миллт булган, кбесенч Татарстан Республикасында яшче, м шулай ук Россия Федерациясе субъектларында, якын м ерак чит иллрд берг тупланып (компактлы) яшгн татарларны туган теле;
– Татарстан Республикасы Конституциясе, Татарстан Республикасыны «Татарстан Республикасында длт теллре м башка теллр» Законы нигезенд Татарстан Республикасы длт теллрене берсе статусында булуын испт тотып эшлнде.
Концепция федераль м республиканы тел, мгариф лксенд Законнар чыгару принципларына, гомумевропа стандартлары м ткъдимнрен туры китереп, Татарстан Республикасында 2030 елга кадр милли мгариф сеше Концепциясен испк алып зерлнде.
Бгенге кнд Россия Федерациясенд туган телне м длт теллрен саклау м стер чен киркле норматив-хокукый база булдырылган, Татарстан Республикасында тиешле оештыру-идар ит, фнни-методик, кадрларга кагылышлы шартлар тудырылган. Кабул ителгн норматив документларга нигезлнеп, татар теле м татар дбияты гомуми белем бир системасында туган тел м туган телдге дбият, шулай ук длт теле м чит телле дбият буларак мктпкч белем бир, гомуми белем бир оешмаларыны 1-11 сыйныфларында ч юнлешт йрнел:
– татар теленд гомуми белем бирче оешмаларда татар теле м татар дбияты;
– рус теленд гомуми белем бирче оешмаларда татар теле м татар дбияты (татар укучылары чен);
– рус теленд гомуми белем бирче оешмаларда татар теле м татар дбияты (рус телле укучылар чен).
р юнлеш буенча рнк эш программалары тзелгн, укыту-методик комплекслары (алга таба –УМК) эшлнгн; татар теле м татар дбияты укытучыларын зерл тормышка ашырыла; педагогларга стм нри белем бир эше оештырылган.
Татар теле м татар дбиятын укытуны концептуаль нигезлрен яарту гомуми белем чен федераль длт белем бир стандартларыны (алга таба –ГБ ФДББС) предмет лклрен яарту, камиллштер (модернизациял) кысаларында алып барыла м Россия Федерациясе мктплренд филологик белем бирг караган согы еллардагы згрешлрне испк ала.
Концепцияне тормышка ашыру белем бир барышыны барлык этапларында татар теле м татар дбиятын укытуны эчтлеген камиллштерг, аны тбк мгарифене аерылгысыз леше буларак карап, татар теле м татар дбиятын укытуны гыйльми, трбияви м стереш ммкинлеклрен арттыруга юнлдерелгн.
II. Хзерге заман мгариф системасында
Татар теле» м «Татар дбияты» предметларыны мияте
Гамлдге хокук системасына м норматив актларга туры китереп, татар теле м татар дбияты ГБ ФДББСыны «Туган тел м Туган телдге дбият» предметы кысаларында йрнел м белем бир программасында уку планыны згрешсез (инвариант) лешен кертелгн, республика укучыларыны барысы чен д мбри булып санала.
Татарстан Республикасында татар теле м татар дбияты мктпкч белем бир, гомуми белем бир оешмаларында, урта нри м югары белем бир системасында йрнел. Россия Федерациясе субъектларындагы этномдни татар компоненты булган мгариф оешмаларында татар теле рнк тп белем бир программаларын испк алып мсткыйль формалаштырыла торган программаларга нигезлнеп укытыла.
Татар телен туган тел буларак укыту ил клменд татар телене саклануын м сешен тэмин ит, татар халкы вкиллрен аны функциональ куллану ммкинлеген м шартларын тудыра, ил гражданнарыны Конституция нигезенд туган телд белем алуга булган хокукын тэмин ит. Туган тел буларак татар телен йрт туган телд иркен сйлш алуга, аны тп аралашу чарасы итеп куллана белг, хлакый-этик нормаларны злштерг, туган телне эстетик кыйммтен тшенг; татар телене тзелеше, системасы хакындагы белемнрне м аны кулланылыш кагыйдлрен злштерг юнлтелгн.
Длт теле буларак татар теле укучыларда сйлм эшчнлегене тп трлренд аралашу (коммуникатив) компетенциялре формалаштыру, телдн м язма сйлм культурасы нигезлрен злштер, укучыларны яшь зенчлеклрен туры китереп, аралашуны трле очракларында татар телен куллану осталыгын арттыру м кнекмлрен булдыру максаты белн укытыла. Татар теле укучыларда кндлек тормышта сйлм коммуникациясе, кпмдниятле мгыятьт зара алашу ммкинлеге формалаштырырга тиеш була.
Татар дбияты тормышны танып бел м чынбарлыкны кабат тергез чараларыны берсе булып тора – снгатьле тасвирлау алымнары ярдменд дби днья сурте барлыкка китереп, ул аа карата билгеле бер мнсбт тудыра; эмоциональ тэсир ит кчен ия. Туган телдге дбият буларак укытылганда ул мим милли-мдни кыйммтлрне, фикер-карашларны, рухи-хлакый кзаллауларны зенд туплап, татар халкыны тормыш флсфсен тшенг м злштерг, милли за м збилгелнеш калыплашуга китер, шулай ук гомумроссия гражданины буларак формалашуга да ярдм ит. Чит телле дбият буларак укытылганда ул татар халкыны тарихи-мдни мирасы м рухи-эстетик кыйммтлре турында мгълмат иткер рвешенд кзаллана. Классик м хзерге татар дбиятыны и яхшы рнклре, танылган язучыларны тормыш юлы м иаты турындагы материаллар, тарихи-дби барыш м татар дбиятыны милли зенчлеклре белн таныштыру, башка миллт вкиллрен толерантлык м ихтирамлы мнсбттге, татар халкыны тарихы, мднияте, флсфсе хакында кзаллаулары булган, р яктан камил шхес трбиялг ярдм ит.
Мктпт укытыла торган «Татар теле» м «Татар дбияты» предметлары зара тыгыз бйлнешт тора. Татар дбиятын туган телдге дбият буларак укыту татар телен туган тел буларак йрт белн килештерел.Татар телен длт теле буларак укыту татар дбиятын чит телле дбият буларак укыту белн берг алып барыла.
Татар дбиятын укыту, леге Концепцияг ярашлы рвешт, укучыга рухи-шхси, кешене рухи дньясы и зур кыйммт булуын м матур дбият аша кешелеклелек, хлаклылык трбиял ммкинлеген раслап якын кил нигезенд тормышка ашырылырга тиеш. Бу юнлешт снгати хезмттшлекк, иатташлыкка, дби текст, милли дбият м укучы арасындагы сйлшг (диалогка) тп мият бирел. Ул – сз снгате, м язучы, м укучы тарафыннан актив тудырыла – берглп рухи кичер аша иат ител дигн дбият белеме концепциясен таяна.