Цестодтарды жалпы биологиялы белгілері.

Цестодтарды жіктелуі жне жалпы рылыс ерекшеліктері.

Цестодтарды рылысы. Цестодтар (Сestoda) – жалпа рттар типіне, таспа рттар класына жататын кілдер. Цестодтар: шынжырлы жне баулы рттар болып екі тармаа жіктеледі. Цестодтарды ересектері омырталы жануарларды асорыту жйесінде, ал баларттары омырталы жне омыртасыздарды ртрлі лпалары мен мшелерінде тоышарлы кнелтеді. Дене бітімі таспатрізді, мойын жне кптеген бунатардан (буылты, проглоттида) ралады. Тры 0,5мм-ден (E.granulosus) 15м-ге (T.saginatus) дейін болады. Цестодтарды барлыы дерлік биогельминттер. Жмырталарыны пішіні – сопаша, алмрттрізді, ішінде 3 жп эмбрионалды ілмекшелері бар онкосфера орналасады. Баларт сатылары: цистицеркоид, цистицерк, ценур, эхинококк, альвеококк, стробилоцерк, процеркоид, плероцеркоид, тетратиридий. Кейбір цестодтарды дамуында аралы жне осымша иелері атысады. Тениидоздарды балау масатында гельминтоскопия, гельминто-овоскопия, ларвалды сатыларын аралы иелерінде анытауда - аллергиялы, серология дістер мен лгеннен кейінгі диагностикалау жатады.Шынжырлы тарма цестодаларыны ветеринариялы-санитариялы трыдан маыздылары: аноплоцефалята, тениата, гименолепидата, давениата, мезоцестоидата тек тарматары болып табылады.

Таспа рттар – гермафродиттер. Дамуы те крделі, сіп-нуі кезінде иелерін алмастыру сияты ерекшеліктері бар. Таспа рттарды кейбір трі жылына 600 млн-нан астам жмырта салады. Жмыртадан 6 ілмешегі бар онкосфера жне корацидий деп аталатын дернсілдер жетіледі. ан тамырлары арылы онкосфера ішкі органдара тіп, осы органдарда ры – онкосфера финна деп аталатын дернсіл сатысына айналады. Финна брша трізді сйытыа толы кпіршік, оны ішінде 4 сорышы бар басы болады, мны цистицерк деп атайды. Дернсіл аралы иеде бірнеше жыл мір среді. Финна тпкі иесі – адамны ішегіне тскенде ересек рта айналады. Финнозбен ауыран сиырды етін жегенде жады. Таспа рттарды баса трлеріні де тіршілік циклі иесін алмастыру жне онкосфераны финна дернсіліне, финнаны ересек тріне ауысуымен теді. Финнаны бірнеше формалары болады: цистерк; сйытыа толы кпіршікті абырасында бірнеше басы орналасан, оларды райсысы жеке дарабаса айналатын – ценур; кпіршігі лкен, ішкі абырасында жне кпіршікті ішінде бірнеше басы бар – эхинококк; кпіршікті йры трізді сіндісі бар – цистицеркоид; рт трізді дернсіл – плероцеркоид. Таспа рттар адамды гименолепидоз, тениидоз, эхонококкоз ауруларына шалдытырады

26. Нематодтарды жіктелуі жне жалпы рылыс белгілері. Жмыр рттар, нематодтар (Nemathelmіnthes) – тменгі сатыдаы рттар типі. Жмыр рттарды 5 класы бар: наыз Жмыр рттар (Nematoda); рса кірпікшелілер (Gastrotrіcha); киноринхалар(Kіnorhyncha); ткті рттар (Nematorpha); коловраткалар (Rotatorіa). Бларды жалпа рттардан айырмашылыы – ішкі мшелеріні арасында дене уысыны (схизоцельді) болуы. Сондытан Жмыр рттарды бірінші реттік дене уысы бар жануарлара жатызады. Денесі жіп трізді (грек. nematos – жіп) созылыы келеді. зындыы 1 мм-ден 8 м-ге (Рlacentonema gіgantіssіma) жетеді. Бларды денесіні сырты алы кутикула абатымен апталан. зын, ршы трізді блшы еті жиырылыш келеді рі озу толынын (импульсін) абылдап, бір блшы еттен екіншіге ткізеді. Тері-блшы ет апшыы мен ішекті арасындаы денені алашы уысы (іші сйы зата толы) оны жмырлыын траты трде сатайды, денесіні тірегі болып, зат алмасу процесіне атысады. Ас орыту жйесі зына бойына созылан тік ттік трізді алдыы, ортаы жне арты ішектен трады. Ауыз уысы денені алдыы шында орналасан, ол ешке ласады. Зр шыару жйесі протонефридиялды (зрді тері бездері арылы шыарады). ан айналу жне тыныс алу жйесі дамымаан. Жйке жйесіні орталы блімін жтыншамаындаы жйке саинасы мен бірнеше жйке бааналары (зына бойына созылан) райды. Жйке клеткалары жйке бааналарымен байланыса жекелеген ганглияларды рмай, тек рса жйке баанасында «рса тізбегін» рай дамыан. Сезім мшелері нашар дамыан. Дара жыныстылар, арасында гермафродиттер де кездеседі. Жмырталары жатынны ішінде рытанады. Кпшілігі жмырта салады, сонымен атар тірідей туатын трлері де кездеседі. Жмыр рттар – адам, сімдіктер мен жануарлар организмінде де паразиттік тіршілік етеді.

27. Нематодтарды жалпы биологиялы белгілері. Жмыр рттарды денесі сірабыпен (кутикула) апталады. Ауыз уысы - денесіні алдыы жаында, ал аналь тесігі - арты жаында орналасады. Кптеген жмыр рттарда тері-блшыет апшыы болады. Клдене жолаты блшыеттері жо. Сондытан жмыр рттар денесін ысарта да, соза да алмайды. Олар денесін тек жан-жаына ана ие алады. Жмыр рттарда тынысалу жне антарату жйесі болмайды. Блар - дара жынысты жндіктер. Оларды осжыныстылары да кездеседі. Жмыр рттарды аталыынан аналыы зын. Кбінесе жмырта арылы кбейеді. сімдік тамырында ауру тудыратын паразит жіпшерттар (ант ызылшасыны жіпшерты - свекловичная нематода) шаруашылыа орасан зор зиян келтіреді. Жіпшерттарды барлыы сімдік паразиті болып табылады, оларды млшері 1 миллиметрден аспайды. Жмыр рттар адама жне жануарлара зиян келтіреді, тері астында - суырты (ришта), блшыеттерде — трихинелла, ішекте ішексоры, шкіррт паразиттік рекет жасап, ауруа шыратады. Ішексорыны зындыы (жылы ішексорысы) 18 сантиметрге дейін, (кит ішексорысы) 8 метрге дейін жетелі.

Кбінесе жасспірімдер мен балаларды то ішегіне шкіррт (острина) орныады. Ол — паразит рт, аналыыны тры 1 миллиметрден аспайды. шкірртты екі шы да сйірленген, йрыы шкір, тры 1,5 см шамасында болады. Оны тсі ашыл немесе сарыш болып келеді. шкіррт екі сйір штарын адап, соыр ішекте жне то ішекте тіршілік етеді. шкірртты алдыы шында - ауыз, соы блігінде аналь тесік (арты тесік) орналасады. Аналь тесігінен кейінгі те шкір дене блігійры деп аталады. Оны денесі тыыз абышамен - сірабыпен апталан. Сірабыты астында зын салалы блшыеттері болады. Клдене салалы блшыеттері жо. Сондытан шкіркрт денесін жиыра, ысарта алмайды. Оны денесі созылмайды. Пішінін згертпей, тек жан-жаына иіледі.

28. Нематодтарды негізгі типтеріне сипаттама жне олара жататын аурулар. Нематодалар жануарларды ртрлі мшелері мен лпаларында мекендейтін тоышар жмыр рттар класыны кілдері. Дене пішіндері жмыр, жіпшетрізді, арантрізді, трылары рилы (1мм ден 1 м дейін). Асорыту, жйке, зр блу жне жыныс мшелері жасы дамыан. Дене сырты кутикуламен кмкерілген. Нематодтарды кпшілігі дара жыныстылар. Аналытары аталытарынан зын. Жмырта немесе тірі туады.Нематодаларды систематикасы. Нематодалар бас, йры жатарыны, ешіні жне дамуындаы орта ерекшеліктеріне арай топтастырылан. Оларды келесі тек тарматарыны ветеринариялы-санитариялы маызы бар. Ascaridata. Ауыз кіреберісі ш ерінмен кмкерілген, еші цилиндр трізді. Аталытарыны 2 те спикуласы бар. Жмырталары алы тегіс немесе кедір-бдырлы абыты болып келеді. Oxyurata. Ауыз кіреберісі 3 немесе 6 ерінмен кмкерілген, еші тп жаында торсиан (бульбус), аналыыны вульвасы денесіні алдыы жаында ашылады. Аналыыны йры жаы жіішке, зынша келген. 1 не 2 спикулалы. Жмырталары ассиметриялы. Strongylata. Еріндері жо, ауыза кіреберісі кптеген кірпікшелермен кмкерілген. Кейбірінде ауыз уысыны тбінде тісшелер жайасады. Аталытарыны йры жаы жыныс бурсасымен жне 2 спикуламен аяталады. Жмырталарыны ішінде дамыан рыы болады. Пішіні сопашалау. Spirurata. Ауыз тесігі кбінесе алаша трізді екі блінген ерінмен кмкерілген, кейде еріндері болмайды. Ауыз уысынан жтынша (фаринкс) жаласады, еші екі блімнен трады, алдыысын - етті, соысын - безді деп атайды. Екі спикуласы те емес еркектеріні йры шыны латералды жаында кутикулярлы кеейген анат тріздес жне отырызылан бтаа сас бртіктер кездеседі. Trichocephalata. Алдыы жаы зын, жіптей жіішке, ал арты жаы ыса жне жуан келеді, не алдыы жаымен бірдей. еш те жіішке ттікшеге сас жне оны бездері айындалып трады. Егер спикуласы бар болса, ол біреу ана жне инедей сйір болады. Жмыртасы кбі трізді, екі шы тыынмен бекітілген. Filariata. Бас жаы ерінсіз. ешіні алдыы блігі етті, артысы – безді. Екі те емес спикулалары бар. Бионематодтар. Rhabaitata. са, жіішке нематодалар. ешінде екі кеейген бульбусы болады. Dioctophymata. Кутикуласы клдене сызылан немесе бкіл дене бетін са тікенектер алып жатады. Аталытарында жыныс бурсасы оыраутрізді. зын 1 спикуласы бар. Жмыртасы алы, крделі рнектермен кмкерілген суреттермен сипатталады.