Еторектілер мен адам описторхозын балау. Ветсан шаралары.
Еторектілер опистархозы. Бл адамны, итті, кейбір терісі баалы адарды (тлкі, блын, ара кзенні т.б) жне жабайы шошаны бауырыны заымдануымен, сарыш тартуымен, арытаумен, циррозды пайда болуымен сипатталатын антропозоонозды, табии ошаты гелминтот ауруы. Терматодалар адам мен жануарларды т жолдарында, т алтасында мір среді. Тобы : Trematoda Тек тармаы : Heterophyata Тымдасы : Opistorchidae Туысы : Opistorchis Трі : O. felineus Мекен-жайы: Еторектілерді, адамны т жолдары жне т алтасы.Даму циклы:Триксендік тоышар, биогельминттер. Аты иесі-иттер,тлкі,кгілдір тлкі,блын,ара кзен,жабайы шоша жне адам.Аралы иесі-тщы суда тіршілік ететін лулар Bithynia leachi осымша иесі-ты тектес балытар,аайран,таран,торта табан т.б Имаго еторетілерді бауырында жмырта бледі,онысы жетілген болып алыптасады жне нжіспен сырты ортаа суа тседі. Жмыртаны ішінде мирацидий 8-14 кнде алыптасып, жмырта абыынан босап, аралы иесіні денесіне тседі. Аралы иесіні денесінде спороциста, редиялар, церкарий 70-75 кнде дамиды,церкарий сырты ортаа шыады.Оны осымша иелер ( ты тектес балытар) жтып аланда оларды денесінде метацеркарий, яни тоышарды инвазиялы сатысы алыптасады. Метацеркарийі бар балытарды еторектілер шикі , адам шала піскен кезде жеп ойанда адамны денесінде (бауырда) опситорхтарды ересек сатысы –имаго алыптасады.Даму циклына 4-4,5 ай керек. Клиникалы белгілеріайын емес. Ит, мысыты тбеті нашарлайды,кзге ілінетін кілегей абытары сарыштанады, арын тсы ісініп трады, іші атып алады немесе теді. О бйіріндегі абыраларыны аралытарын саусапен басып аланда жабыып, кйсізденген жануар оны ауырсынады.3.Гельминтокопрологиялы зерттеулер. Гельминтоовоскопия дістері арылы описторхоза диагноз ояды.Олар:1.Нжіс жындысын арау-бл е арапайым тсілді бірі.Бір жануардан 2-3 сынама нжіс езіндісін дайындап зеріттеген жн.2.Шгеру (тндыру) дісі.3.Демидовты дісі.Описторхты жмыртасы сопа, клемі 0,026-0,030*0,1- 0,013мм а сары тсті ,сырты абышасы бір жа шына арай алыдалан.Ішінде алыптасан мирацидий бар. лекседегі згерістер . Бауырды клемі лайып,алыдаан,т жолдары айын крінеді,бжырланып трады.т алтасы лкеиіп созылып кетеді. Азаны кескен кезде патоморфологиялы згерістер тек ана тоышарлар жайасан жерді айналасында байалады, ішінен рттар іздестіріледі.Емі. олданылатын дрілер:1.Гексихол-0,2г/кг млшерінде бір рет р жануара жекелей ет тартыштан ткізілген етке осып, 12 саат аштытан кейін береді.2.Дронцит-0,1г/кг млшерінде бір рет р итке жекелей,туралан етке осып немесе зонд арылы береді.
35. стар простогонимозын балау, ветсан шаралары. Простогонимоз 1. Тауытектестерді жмырталау абілетіні тмендеуімен жне жмыртаны сырты к абыынсыз тууымен сипатталатын ауру. 2. Ауру оздырушысы Prosthogonimus туыс кілі жас старда фабрициев алтасында, ал ересектерінде жмырта жылжитын ттікшеде мекендейді. оздырушы P.ovatus алмрттрізді, рса емізігі ауыз емізігінен 2 есе лкен.3. Даму биологиясы. с саырыымен сырта тскен са жмырталарында 8-14 кнде мирацидий дамиды. Олар аралы иесі - рлы луларыны ішіне еніп, спороциста-редия-церкарий сатыларынан теді. Соысы сырта шыып инелік жтанда (осымша иесі) 70 туліктен со метацеркарийге айналады. Дефинитивтік иелері инеліктерді жегенде шалдыады. Гельминт личинкасы с ішегі арылы жмырта ттігіне жне к ндіретін безге тіп абындырады жне оны тзілуін тежейді.4. Эпизоотологиялы деректер. Ошаты ауру. Инвазия кзі: ауру с пен метацеркариймен залалданан инеліктер (50км ашытыа дейін шады). Инелікті ыстап шыан личинкалары су жиегінде кктемде жиналып са жудан ауіп тндіреді. Ауру жаз басында тіркеледі. Простогонимоз Павлодар, останай, Амола, Орал, Алматы облыстарында жиі тіркеледі. 5. Сырты белгілері. с кйзеледі, жні ресізденеді, айдары мен сырасы бозарады, жмыртасы жа жмса абыымен сырта туады, клоакасы сырты шыып трады жне ызарады.6. Диагноз ою індеттанулы деректерін ескере, сырты белгілеріне назар аудару арылы жне клоаканы арау, саырыты зерттеу амалдарымен іске асырылады. Жмырта жылжитын ттікшесі ызаран жне іріді-фибринозды абынан.7. Емдеу шін альбазен 2,5% жне 10% суспензияларын 0,05мл/1кг бір рет, альвет 50мг/кг 2 кн атарынан 24 саат сайын, альбен 50мг/кг 2 кн бойы олданылады.8. Профилактикалау. с балапандарын блек асырау жне дегельминтизациялау.
36. Кйістілер парамфистоматозыны тірі кезіндегі жне сойаннан кейінгі балау дістері. Ірі ара мал,ой,ешкі,ркешті сиыр, енеке бы, блан жне баса кптеген кйісті жануарларды сорыш рт парамфистомалар оздыратын, асорыту жйесіні бзылуымен, атты арытаумен сипатталатын ішрт инвазиясы. Дерт жіті жне созылмалы трде теді. Топама: Plathelminthes Тап: Trematoda Тек тармаы: Paramphistomata Парамфистоматоз ауруыны оздырыштары ретінде 80-ге жуы парамфистоматалар белгілі. Брыны Одата оларды сегізі, азастанда шеуі кездеседі. Республикамызда тіркелетін трлері: liorchis scotiae, paramphistomum ichikawai,Gastrotilax cruminefer. Лиорхтар мен парамфистомалар бір-біріне те сас келеді. Оларды денесі жмырлау, шамалы ызыл тсті, иілген шбрыш (конус) трізді. зындыы 2-13мм. Шамасында. Аыз сорышы жо. ртты алдыы шкір блігінде аузы, оан жалас доп-домала блшы етті жтыншаы жне таяу жерде жыныс ишесі-клоака орналасан. Дамыан дгелек рса сорышы денені арты жаына таау шетіне орналасан.
Гастротилякстарды сырты рылысыны ерекше белгілері бар. Ол ш ырлы конус тріздес келеді, тсі ызыл-оыр, жыныс камерасын жасыратын “астыы уыс” деп аталатын жа алташасы бар. Имаго- аты иесінде Жмырта – сырты ортада Мирацидий – бл бала сатысы, ол 1-2кнде жмыртаны ішінде алыптасады Спороциста – аралы иесіні денесінде- луларда Planorbidae тымдасынан 1,5-3 айда алыптасады Редий Спороциста Адолескарий – ол сырты ортада орналасады, малды ас орыту жйесіне тседі
Парамфистоматоз жіті жне созылмалы трде теді. Жіті трімен 1-2 жаса дейінгі тл ауырады. Ауруа шалдыан бзау, озы, латарды кйі крт тмендейді. Дел-сал болып жабырайды. Азыа зауы бллмайды. Дене ызуы ктерілуі ммкін. Жануар кбінесе жатып алады, дайы іші теді. Малды иына жабыса кілегейлі шырыш пен ан араласады, оларды іші абысып, йрыы мен сандары сйы нжіспен быланады. Ауыз, танау жне кзді кілегей абытары бозарып, тссізденеді. Жануарды абатары, алымы, омырауы, ая буындары ісініп кетеді. анындаы ызыл тйіршіктер кемиді, ал, а тйіршіктерінен нейтрофил лейкоциттері кбейедіДертті созылмалы трі ересек рттарды серінен туады. Біра, клиникалы белгілері аса айындалмайды. Мал сап-сау болып крінеді. Кзге шалынатын ауыз бен танауды кілегей абытары бозылт келеді. Денесіні кейбір тстарында ісік пайда болады. Тлік тышатайды немесе оны іші атады, болмаса осы аталандарды бірде-бірі орын алмайды. Біртіндеп майынан арылып, ждеп, ктеремге айналады. лім-жітімге бзау мен озы, тотылар шырайды. Ішрт ауруды жіті трін длелдеу шін Никитин сынан дісті олдануа болады. Ол шін іші тыйылмай жрген кйіс малыны сйы нжісін сумен бірнеше дркін шйіп-тгу арылы тексереді. Тнба тазаран кезде оны ішінен тым са, 1-2 мм млшерінде жетілмеген сорыштарды табуа болады. Гельминтозды созылмалы трінде диагноз ою шін здеріне белгілі тсілдерді пайдалануа болады. Ол жоарыда да айтып ткен тсілдер:Шгеру дісі. Демидовты дісі. Вишняускасты дісі
37. Ірі ара цистицеркозыны оздырушысыны рылысы жне даму айналымы. Сойаннан кейінгі балау. . оздырушысы -жынысы жетілген сатысын -Taeniarhynchus saginatus (гіз таспасы деп атайды. Мны зындыы 3-10м,басы домала, аумаы 1-2мл, сколексі арусызмойны жіішке, дене стробиласы 2000-а жуы буылтытардан трады. Циста кпіршігіні аты Cycticercus bovis . Цистицеркті кейде финна деп атайды, оны клемі за тары, кріш,бидай дндеріндейнемесе бршатай кпіршік іші сйыа толыал ішкі абышасына 4 сорышы бар баларт жабысып трады. рт бунатары адам нжісімен бірге сырта шыан со, ондаы жмырталар сімдікке, жемге суа енеді,жайылымдар ластанады. Ал ірі ара оларды шп немесе су арылы жтып заымданады. Денеге енген жмырталар онкосферасы мал ішегіні ішкі абыын тесіп тіп, ан тамырларына тседі, ан арылы блшы еттер аралыына барып жайасады. Онда олар 3-6айа жпалы цистицерк бршігіне айналып,тіпті шала пісірілген ,уырылан етте тіршілігін сатайды. Адама гельминтоз осындай еттер арылы жады. лекседегі згерістер.Цистицеркоздан лген мал денесіні кптеген жерін нкте трізді анталаулар байалады. Мндай згеріс,сіресе жректе байалады.рса уысында ан араласан сарысу жиналады.блшы ет аралыында, тілден, жректен цистицерк табылады. Емі. лі кнге дейін жола ойылмаан.
38. Шоша цистицеркозыны рылысы жне даму айналымы. Сойаннан кейінгі балау. Шоша цистицеркозы (шоша финнозы) Cysticercus cellulosae шошаны тіл, жрек, жа (массетор) пен мойын блшы еттерінде мекендеуінен туындаан ауру. Целлюлозды цистицеркоз-ны имагосы - Taenia solium 4м-дей, сколексі арулы, личинкасы - Cysticercus cellulosae бршатрізді, реді кпіршік.оздырушысы – дефинитивтік иесі – адам (ащы ішегінде), аралы иесі ірі ара мал, шоша. 3 Даму биологиясы. Адам нжісімен тскен жетілген бунатары сырты ортаны ластайды. Аралы иелері ластанан азыты жегенде жтырып, онкосфера анмен блшы етке (кейде кпе, бауыр, ми, жлына) енгенде 6 ай шамасында цистицеркке айналады. Блшы етте 1-1,5 жыл тіршілік етеді.Эпизоотологиялы деректер. оздырушылар екі иелі паразиттер. Ірі ара мал мен шоша здеріне тн оздырушылара бейім келеді. детте 2 жаса дейінгі мал жиі дерттенеді. Адам кбінесе шала піскен ет, бастурма, шницель, куп (шашлык) жегенде шалдыады.Клиникалы белгілері. Бейім малда субклиникалы (шкін) трде дамиды. Цистицерк саны шамадан тыс кп боланда: жрек соуы жне тыныс алуы жиілейді, блшы еттері ауырсынады, денесі дірілдейді.Ауру адамда: кілегей абаты бозарады, лсізденеді, жылдам шаршайды, терше жне ашара болады.Диагностикалау: адамдарды нжісі (ауру ошатарында) немі зерттелінеді, ал ет сату орындарында ірі ара мен шоша шалары міндетті зерттеулерден туі тиісті.Емдеу: А.С.Бессонов(1980г) за уаыт панакур 0,05г/кг БЗ бойынша, дронцит 0,01г/кг БЗ екі кн атарынан жемге осып беруді сынады. Профилактикалау: рсатсыз малды сойдырмау, мал німін деуші мекемелерде медбайаусыз жмысшыларды жмыса абылдамау, ірі ара мен шошаны байлауда немесе ораларда стау. Сойыс малдарын натылы есепке алу. Мал фермаларында адамдара арналан дретханаларды йымдастыру. Ауру жнінде насихат жмыстарын жргізу.