Темасы: “Татар халык уеннары аша балаларга милли трбия бир”.

Татарстан Республикасы Мслим муниципаль районы муниципаль бюджет мктпкч белем бир учредениясе Мслим авылы “Милшкй” гомумстерелешле балалар бакчасыны 1 категорияле трбиячесе

Ситдикова Глнур Наил кызыны чыгышы.

Хрктле уеннар балаларга белем м трбия бир ягыннан зур миятк ия. Алар балаларны физик сыйфатлар, барыннан да бигрк, итезлек, лгерлек трбияли. Уйнаганда, трле хрктлр башкарганда, мускуллар ныгый, бу ис хркт ит органнарыны дрес формалашуына уай йогынты ясый. Ярыш шартлары балалардан зур физик киеренкелек, игъттибар тлп ит. Уеннар вакытында эш клмене згреп торуы, катлаулы хрктлрне иелерклре белн чиратлашуы кан йлнеше м сулыш органнарыны эшчнлеген яхшырта.

Уеннарны башка тр физик кнеглр белн чагыштырганда билгеле бер система буенча уздырганда, баланы холкы сеш-згреш кичер, камиллш. Халык уеннары уздыру буенча методик кишлр д, уен рнклре д кп китапта чагылыш тапкан. мен татар халык уеннары, бигрк т хуалык-кнкреш чагылдыра торганнары, милли образлар лег чагыштырмача аз йрнелгн.

Татар халык уеннарыны зенчлеклре шунда: аларда ярышу,хезмттшлек, хрктлрд кмклек, бердмлек стенлек ит. Алар организмга рьяклап тэсир ясый, уенда катнашучыларда мсткыйльлек трбияли, уеннарны эчтлеге кефне ктр, уай кичерешлрг этр. Бер ук уенны кабат-кабат уйнаса да, ул рвакыт яача кабул ител, уенда катнашучыны хрктлре р очракта трлеч булырга ммкин.

Уеннар рвакыт халыкнк ткн заманындагы кнкреш тормышын чагылдыралар. “Ак тирк, кк тирк” уенында вакыйга да, мгаен, башта бабаларыбыз тормышындагы берр вакыйга яис йола булгандыр. сога таба, заманнар узу белн ул онытылган... аны балалар ятлап калганнар, уен итеп уйный башлаганнар. Шулай итеп бик борынгы заманнарда яшгн бабаларыбызны тормыш-кнкреш картиналары, уеннарга йлнеп, безне заманнарга кадр килеп иткн. Кыскасы уеннарны чыны, чынбарлыктагы нигезе булган.

мма уеннар тормыш вакыйгаларын гына кабатлый икн дип уйларга ярамый. Алай гына булса, уенны бер кызыгы да булмас иде. Алар да, киятлр, бетлр, ырлар кебек к, буыннан-буынга кч-кч шомарганнар, аларга яа кызыклы вакыйгалар, сзлр, хрктлр стлгн.

Иътибарыгызга тбндге уеннарны ткъдим итм:

Ачык авыз — татар балалар уены.

Балалар аллы-артлы парлашып тгрк ясап басалар. Бер кеше парсыз кала. Ул уртада басып тора. Гармунчы бию ке уйный башлый. Шул вакытта эчке якта торган укучылар тгрк ясап итклшлр м бию кен йлнлр. Шулай бераз йлнгннн со, кй кинт кен туктала м эчке яктагылар тышкы якта басып калган кешелр белн парланалар. Бер кеше тагын парсыз кала. Ул уртага чыгып: «Мин кем?» — дип кычкыра. Иптшлре аа: «Ачык авыз син!» — дип авап бирлр. Аннан со «ачык авыз»ны бер йбере алына. Уен шулай кабат-кабат уйнала м «ачык авыз»лар биш-алтыга иткч, аларга за бирел.

Карга, карга — татар балалар уены.

Уйнау тртибе

Уйнаучылардан берсе карга, берсе нк-тавык, калганнары чебешлр булалар. Чебешлр барысы да нклре артына бер-бер артлы тезеллр.

Карга кырыйга баса. Ул тавыкны чебешлрен тотып алырга тырыша. Тавык бирмск карый. Карга, чебешлр нклре артында торган чакта, аларны барып тота алмый. Ул тавыкка: «Кар, кар, чебешене алам, сине кзе болай гына, минем кзем болай. Кар, кар-р!» ди. «Сине кзе» дигнд бармагы берл кечкен итеп, «минем кзем» дигнд кулларын еп, зур итеп крст. Тавык: «Кш-кш бирмим, кзенн д курыкмыйм, кыт-кытыйк!» — ди м койрыгын бутаган тавык кебек селкен башлый. Аны артыннан чебешлр д койрык йлнгн якка чайкалалар. Барысы берг ле бер якка, ле бер якка кчлр. Карга шул вакытта бер чебешен элктереп калырга тырыша. Тота алса, оясына алып кит. Аннан со яадан кил. Шулай чебешлрне алып бетергнче кабатлый. Актык чебешне алып киткч, тавык зе д карга оясына бара м чебешлрен йдн ияртеп чыга. Аннан, башка балаларны тавык м карга итеп, уенны яабаштан уйныйлар.

Унике таяклы — татар балалар уены.

Уйнау тртибе

Бкн стен такта куела. Тактаны бер башына 10-15 сантиметр озынлыктагы 12 таяк салына. Шуннан со балалар санамыш ярдменд грлче сайлыйлар. Ул берр багана, й почмагы .б. янына барып «грли». Калганнары кача. Качучыларны берсе тактаны икенче ягына басып таякларны ккк чеп кит. Грлче килеп таякларны тактага тез кала, шул арада балалар кайсы кая яшеренлр. Грлче эзлп йргнд, берр бала тактага килеп таякларны авага чйдереп ибр алса, грлче кеше з урынында кала. гр ул тактага басарга ирек куймыйча, барлык балаларны да табып-креп тактага таягы белн сугып чыга алса, яа грлче сайлана

Кз кысыш — татар балалар уены.

Уйнау тртибе

Уйнаучылар аллы-артлы булып парланып тгркк басалар. Берсе парсыз кала. Ул алгы яктагы иптшлрене беррсен кз кыса. Ул ис з чиратында т кен кз кыскан кешене янына барып басарга тиеш. Арттагы кеше ис алдагы иптшен тотып калырга тырыша. Сизми калса, алдагы укучы кз кысучыга кит. Аннан парсыз калган кеше кз кыса . б. Бер мртб кз кысылган парлар урыннарын алмашалар. Уен шул рвешч берзлексез двам ит.