Умеренный климат-климат умеренного пояса, где солнце никогда не бывает в зените и ясно выражена смена времен года.

*оыр темір, лимонит- рамында темір жне балшыты баса заттар болатын бірнеше минералдарды осындысы. Бл шгінді жыныстарда кездеседі.

Бурый железняк, лимонит-смесь нескольких минералов, содержащих железо с примесью глинистых и других веществ.Встречается в осадочных породах.

 

??? оныс- жер бедері мен топыраы тзілетін жыныстары бір текті болып келген ттас бітімді жерде жер беті мен жер асты суыны гидрологиялы режимі, микроклиматты жадайы бірдей фацияларды динамикалы бірлігі.

Урочище-участок, отличающиеся от окружающей местности естественными признаками, подземными гидрологическими режимами и динамическое единство нескольких фации, с одинаковым климатным условием.

???уашылы сімдіктер(латынны aridus - ра деген сзінен шыан) - уашылы (аридтік) климатты жерлерде сетін сімдіктер. Олара ксерофиттер, эфемероидтер, эфемерлер жатады.

Аридная растительность( лат. –засухо) –растении сухого ( аридного) климата.К ним относятся ксрофиты, эфемероиды и эфемеры.

*уашылы климат- ауа температурасы жоары, атмосфералы жауын шашыны аз,абсолбттік ылалдылыы тмен, шл мен шлейттерге тн ра климат.

Аридный климат –пустынный, полупустынный, характеризующийся высокой летней температурой, малой абсолютной влажностью и малым количеством осадков.

ызыл кірпіш – балшы пен м осылан массаны кептіріп, кйдіруі арылы жасалуы.

Красный кирпич-

ызыл темір, гематит- рамында 50 до 65%-а дейін темір бар ызыл-оырдан ара тске дейін кездесетін минерал.ызыл темір-темір рудасыны аса маызды трлеріні бірі.

Красный железняк, гематит-минерал от красно-бурового до черного цвета содержит от 50 до 65% железа. Краное железо-одна из важнейших руд железа.

ышыл топырарамында топыра ышылыны болуына байланысты химиялы ышылды реакция тзетін топыра, мысалы клгін жне батпаты топыра. Бндай топырата мдени сімдіктер нашар седі..

Кислая почва –почвы, имеющие кислую химическую реакцию благодаря присутсвию в них почвенных кислот, например подзолистые и заболоченные почвы.На таких почвах культурные растения развиваются плохо.

 

*с базары- тіршілігі теізбен байланысты старды жартасты жаалаулара ерекше кп топталуы. Кейбір с базары те лкен болады, мысалы, Жаа Жер арлындаы с базарыны зындыы 12км.созылады, с саны 0,5млн.жетеді.

Птичий базар-скопления большого количества гнездовий морских птиц. Некоторые птичии базары достигают огромных размеров, так один птичий базар на Новой Земле простирается на 12км. и инасчитывает до 0,5млн. птиц..

*ысым градиенті дегеніміз- белгілі бір ашыты аралыында (100 км) атмосфералы ысым крсеткішіні згеру млшері .

Градиент давления-величина изменении атмосферного давления на определенном растоянии (100 км.)

 

*ыра— атарласа созылып жатан бірнеше ыраттарды жалпы атауы. Кейде тірегіне араанда ктерікі, стіртті жерді де ыра деп атайды.

Гряда–вытянутая, относительно невысокая форма рельефа; образована холмами,

выстро­ившимися в ряд и слившимися своими подножиями.

 

*ырау - атты а тсті кристал, 0°-тан тмен температурада пайда болады.Ауадаы арты су буы мен топыратан блінетін ылалдан тзіледі. Иней-ледяные кристаллы, образующиеся за счет водяных паров, находящихся в воздухе в избытке, а также за счет влаги, выделяющейся из почвы.

*ылау - ылалмен аныан ауадан атты аязды, тманды кндері ааша, сыма онып алатын а борпылда мзды инелер.

Изморозь-один из видов твердых атмосферных осадков, образующийся в морозные дни при туманной погоде , когда в воздухе носятся ледяные иглы.

???ызыл- сары топыра (ферралитті) жоары температура мен арты ылал жадайында алыптасады. Тзілген оректік заттар топырата емес, сімдіктер бойында жинаталады.

Красно-желтая (ферралитная почва)-образуется при высокой температуре и излишней влажности. Образующие питательные вещества накопится не на почве, а на растении.

??? ызылт топыра -ра климатты даланы топыраы ызылт тсті келеді. Осындай климатына байланысты сімдіктер дниесіні жтадыынан . Т-та арашірік аз-2-5% ана болады.

Розовая почва-розовая почва степной зоны, с сухим климатом. Так, как при таком климате очень мало растительности, перегной достигает только до 2-5%.

 

*ызыл топыра- ылалды субтропиктер мен тропиктік жерлерде, те мол ылал жне жоары температура жадайында тзілетін топыра типі.

Красноземы-почва влажных субтропических и тропических стран, где обилие влаги сочетается с высокими температурами.

ызыл-оыр топыра- ра субропиктердегі ксерофиттік орман мен бта сімдігіні астында тзілетін топыра типі. Жоары гумус абаты ызыл-оыр немесе ошыл коыр тске боялан.

Красно-бурая почва-

*ырат- жер бетіні жан-жаынан ошауланып, ктеріліп тратын алабы. Абс. биіктіктер 200-500метр. Шыыс Еуропа жазыындаы Орта орыс, Волга бойы, Сарыарадаы Ккшетау ыраты.

Возвышенность-участок, приподнятый над окружающей местностью.Абс.

высота 200-500м. Напр.Среднеруская, Поволжская и Кокчетавская

возвышенность.

Ыза суы - жер бетіне жаын жатан аынсыз жер асты суы. Дегейі немі згеріп отырады. Жылды ра мезгілінде жоалып кетеді.

Верховодка –

???Ылалды тропиктер орманы - негізінен ылал сйгіш мгі жасыл ааштардан тратын ысты зоналарды орманы.

Влажно тропический лес –лес жарких зон, где свойственные вечнозеленые и влаголюбящие деревья.

 

*Ылал субтропиктер - субтропиктік белдеуді жыл бойы ылалы мол, мгі жасыл орманды аудандары. Жылына 1000-2500 мм жауын-шашын тседі.мыс. Батыс Закавказьеде (Колхида), Шыыс Закавказьеде (Ленкорань) бар.

Влажные субтропики – области субтропических зон, где очень много влаги и вечнозеленый лес. Годовая осадка достигает до 1000-1200 мм.напр. Зап. Закавказье(Колхида) , Вост. Закавказье( Ленкорань).

 

*Ылал жазыш (гректі hygros - ылалды жне granho - жазамын деген сздерінен шыан) - ауаны салыстырмалы ылалдылыын здіксіз жазып отыратын рал. Ке тарааны шаш гигрометрі. Адамны майынан тазартылан бір шо шашы ралды сезгіш элементі ызметін атарады.

Гигрограф(гр. влажность, записываю) – прибор без перерыва записывает сравнительную влажность водяных паров в воздухе. Наиболее распространен волосной гигрометр. Его действие основано на свойстве обезжиренного человеческого волоса, меняющего свою длину в зависимости от влажности воздуха.

 

???Ылалды жердегі организмдер (гректі hygros - ылалды жне phileo - сйемін деген сздерінен шыан) - ылалды жадайларда (батпаты жерлерде, зен, су оймаларыны жаалауында, дымыл топырата) тіршілік етуге бейімделген жер бетіндегі сімдіктер мен жануарлар.

Гигрофилы(греч. влажность, люблю)- наземные растении и животные, приспособленные к влажной среде(в болотистых местах, на реке, водоемах, на влажной почве).

 

???Ылалды жердегі сімдіктер (гректі hygros - ылалды жне phyton - сімдік сздерінен шыан) - аса ылалды жадайларда сетін сімдіктер. Мндай сімдіктерді жапыратары лкен, сабаы зын, тамыр жйесі лсіз болады.

Гигрофиты(греч.вланость, растение) –растении, растущие на особо влажных условиях.К таким растениям свойственны крупные листья, длинный стебель и слабая коренная система.

Ыратылы– географиялы абытаы ритмді былыстарды жруі. Туліктік ыратылы – кн мен тнні алмасуы, мхит суларыны толысуы мен айтуы т.б. Жыл ішіндегі ыратылы – жыл мезгілдеріні ажыратылуы, ыста йыа кететін жануарлар т.б. былыстар.

 

???Ысты белдеу - Жерді барынша жылы температура белдеуі, детте оны шекарасы Солтстік жне Отстік жарты шарлардаы +20º жылды изотерма бойымен теді (шамамен с.е. жне о.е. параллельдерге жаын).

Жаркий пояс – пояс самой теплой температуры Земли, граница, которой обычно проходит по +20º годовой изотермы Северного и Южного полушария.

 

Фактория- (лат. factor- іс жасайтын) алыс ткпірдегі аудандарда орналасан дайындаушы жне жабдытаушы пункт. Онда ашылар дайындалан а терілерін сатып алады да, оларды ксіптік жне трмыса ажетті заттармен амтамасыз етеді.

Фактория(лат. творить)-

???Фаренгейт –суды ату температурасы +32°, ал айнау температурасы +212° деп есепке алынан температуралы шкала жне оны авторы.

Фаренгейт-температурная шкала и название автора, принятое заморожение воды + 32 градуса, температура кипения +212

*Фён- (лат, favonius-жылы жел) таудан соатын жылы рі ра, кушті жел. Фен тау жотасыны атмосфера ысымы екі жаында тмен, екінші жаында жоары болан жадайында алыптасады.

Фен- ( лат. теплый ветер)теплый и сухой нисходный ветер, главным образом в горах.Фен возникает при условии, когда давление по одну сторону горного хребта низкое, а по другую высокое.

Федерация- (лат. feoderatio- ода) жеке мемлекеттік бірліктерден (Жер, штат, провинция, республика) рылан одаты мемлекет. Ф. Мшелеріні райсысыны з конституциясы, за шыарушы, атарушы, сот орындары болады.

Федерация- (

Ферроорытпа(лат. «Темір» деген сзі )- темірге трлі элемент осылан орытпа шойын. Кп тараландары марганецпен (ферромарганец), хроммен (феррохром), кремнимен(ферросицилий),вольфраммен(ферровольфрам),молибденмен (ферромолибден) т.б.

Фенносплав(лат.железо)-сплавы железы с разными элементами: марганцем (ферромарганец),кремнием (ферросилиций), хромом(феррохром), вольфрамом (ферровольфрам), молибденом (ферромолибдени др.

*Фенология(грек. Fenome-былыс, logos-ылым) табиатты мезгілдік былыстарыны задылыын зерттейтін білім саласы.

Фенология(греч. явление, наука)-отрасль знания, изучающая закономерности сезонных явлении природы.

*Физикалы география (гр.physike табиат жне география) – жерді ландшафты сферасы , географиялы орта жне жергілікті географиялы ландшафт табиатын зерттеумен айналысатын ылым.

Физикалы география( гр.природа и география) - наука о ландшафтной сферы Земли , о географической среде и типах местности-географических ландшафтах.

 

*Флюгер – желжапыш (немісті Flugel- анат деген сзінен шыан) – желді баыты мен кшін анытайтын аспап.Оны тілі брылу арылы желді баытын крсетеді, ал металл татайшасыны ауытуы- желді кшін (м/сек) білдіреді.

Флюгер-прибор для измерения направления и силы ветра.Состоит из стрелка, поварачивающейся навстречу ветру, и металлической доски, которой показывает силу ветра.

Флювийлік процестер рекетінен алыптасатын жер бедері. Флювийлік (латын тілінде, зен, аын деген маына береді) процесс серінен алыптасатын жер бедері

рлытаы траты жне уаытша аын суларды рекеті нтижесінде тзіледі.

 

Фосфориттер-негізгі рамы фторы бар фосфорышылды кальциден жне аз млшерлі хлордан тратын минералды зат.

Фосфориты-минеральные тела, состоящие в основном из фосфорнокислого кальция с содержанием фтора и и в меньшем количестве хлора.

Фотосфера (жары абыы) - жа тссіз газ абаты (200-300 км), оны тыыздыы жоарылаан сайын азая тседі. Осы баытта фотосфераны температурасы 6000-нан 4500°С-а дейін тмендейді, бл бкіл кн атмосферасыны е тменгі температурасы

 

Фрахт - су жолы арылы жк тасымалдауа тленетін аы. Ол жола алынан кемені тасымалдау ашытыына, жкті салмаы мен клеміне, уаыта байланысты. Бтен кемелермен тасымалдаан з тауарларын сатанда, елдер кеме фрахты шін кп млшерде аржы жмсайды.

Фрахт-

 

Фреатикалы климат- гумидты климатты бір трі.

Фреатический климат-один из гумидных климатов.

???Фронттар ауа массаларыны озалу сипатына арай жылы жне суы фронт деп блінеді. Жылы фронт кезінде жылы ауа салын ауаны тез арада ыыстырып, жинаталан жылы ауа йын трізді рлеген ауа аынын кесіп теді.

Фронты атмосферы-это пограничные полюсы, зоны раздела различных воздушных масс. Фронты делятся на теплый и холодный,по характеру движении воздушных масс В зоне теплого фронта теплый воздух клином входит под холодный воздух.

Фиордтар – екі жаалауы тік, з жартасты болып келетін, рлыа арай ондаан км. иірімделіп созылан, тар жне тере теіз шыанатары.

Фиорды-морские заливы, расположенные в длинных, извилистых и глубоких троговых долинах с высокими крутыми берегами.

Флорида аысы- Мексика шыанаынан Флорида тбегі мен Куба аралы арасындаы Атлант мхитына шыатын Гольфстримні бастапы блімі.

Флоридское течение-начальная часть Гольфстрима при выходе его из Мексиканского залива в Атлантический океан между полуостровом Флоридой и островом Кубой.

*Фуко маятнигі- 1851 жылы француз алымы Л.Фуконы алаш рет Парижде жерді з осінде айналуын длелдеген маятнигі.

Фуко маятник-маятник, которым французский ученый Л.Фуко впервые в 1851 в Париже доказал вращение Земли вокруг оси.

*Фумарольдар- кейде вулкан беткейлеріні жарытарынан жоары температуралы газ блініп шыады. Бндай ттінді жарышатар фумарольдар деп аталады.

Фумаролы-иногда газы с высокой температурой выделяются из трещин на склонах вулкана. Такие дымящиеся щели называются фумаролами.

*Футшток- теіздерде, зендерде, клдерде су беті биіктігін баылауа пайдаланылатын рейка.

Футшток-рейка, служащая для наблюдении за высотой поверхности воды в море, озере, реке.

 

Фъелдтер-стіртке сас шыы мен басында мздыы бар, немесе тундра жамылан Скандинавиялы кне тауларды норвегиялы атауы.

Фъелды-норвежское название Скандинавских гор древнего происхождения, с платообразными вершинами, с шапками ледников или покрытыми тундрой.

 

*?? Фураж(франц. «furazh» - мал жемі )-ауылшаруашылыы малдарына жем ретінде берілетін сімдік трлері. Ол днді жне брша даылдарыны араластырып берген трі, немесе ірі-шп, солома трлері.

Фураж (франц.-корм скота)-некоторые корма растительного происхождения для сельскохозяйственных животных. Концентрированный фураж- зерна злаков и бобовых растении, грубый фураж-сено, солома.

???Фураж даылдары-ауыл шаруашылыы малдарына берілетін днді жне брша даылдары. Олара днді даылдардан-жгері, арпа, слы, брша даылдарынан-люпин, вика, брша, бобы жатады.

Фуражные культуры-злаковые и бобовые культуры, зерно которых идет на корм сельскохозяйственным животным.Фуражным культурам относятся: из злаков-кукуруза, ячмень, овес, из бобовых –люпин, вика, горох, бобы.