Дріс 3. Материал блшектерін жне коррозия арсы материалдарын тадау
Дріс 2. Жабдыты жасау поцессіні жалпы сипаттамасы.
1. Жабдыты жасау немесе жетілдіру этаптары.
2. Бйым трлері жне негізгі ндірісті бйымдарын жасау стадиясы.
3. Жетілдіру базасында ндірістік машиналарды жасау дістері.
4. Параметрлік атарларды ру.
Жабдытарды растыру немесеоларды жетілдіру есептеуден йымны графикалы сызбасына жне оларды жасаудан трады. Бл процесс келесі этаптардан трады.
Жабды мліметі, функциясы оны ажетті санымен, оны пайдалану шартымен, ызмет крсету жне жндеу ммкіндігімен жан-жаты таныстыру.
Танысу материалытнегізінде жабдыты растыруа тапсырма дайындау.
Жабдытарды функционалды ызметі негізінде оны структуралы конструкциялы шешім варианттар, алдын-ала тексеру жне тйіндерді жинатау.
ажетті зерттеулерді жргізу жабдытарды жеклеген блшектерді графикалы кескіндеу жабдытарды жасау жне жан-жаты сынау.
Жабдытарды жасау шін техникалы жаттамаларды дайындау.
Жабдытарды жасау.
Жабдытарды сынау жне оны абылдауды актісін дайындау.
Техникалы жаттарды соы натылау.
Жабдытарды тиімді олдануды йымдастыру.
Тжірибелік жне серияны жабдытарды дайындау барысында 5-6-7 этаптар бірнеше рет тексеріледі жне айталанылады.
Процесті барлы этаптары мемлекеттік стандарт бойынша белгіленеді, онда жмысты статиясы жне р этапты масаты крсетіледі. Жабдытарды крделілігіне байланысты оларды дайындау, жмыстарыны рамы жне клемі згеріп отырады. Кейбір этаптар жо болуы ммкін немесе бірнеше рет айталануы ммкін. Машиналарды жобалау автоматтандырылан болуы ммкін яни, адам мен электронды есептегіш машина кмегімен жзеге асады.
Машиналарды жобалау-бастапы мліметтер негізінде дниеге келмеген бйымды белгілі шартта растыруа ажетті жан-жаты процесті айтамыз.
Автоматты жобалау жйесі. (САПР)Бл автоматты жобалауды орындайтын жобалау йымыны ажетті блімшелеріні зара байланысы арылы автоматты жобалауды жиынты рамы болып табылады.
Барлы бйымдар негізгі жне кмекші ндірістік бйымдар болып блінеді.
Негізгі бйымдар- ттынушыны ажетіне арналан.
Кмекші бйымдар-негізгі бйымды жасайтын ксіпорынны ажеттілігіне арналан бйымдар.
Бйымдар рамы жне крделілігіне байланысты блшектерге (деталь), блшек бір ттас материалдан дайындайды.рама бірлік заводтан осылатын бірнеше блшектерден трады.
Жиынты (комплекс)-заводта бір-бірімен осылатын немесе осылмайтын жалпы пайдалану ызметтері бірдей бйымдарды атаймыз.
Комплексті-кмекші сипаттаы жалпы пайдалану ызметтері бірдей бйымдарды (кілттер,рал-жабдытар жне осалы блшектер) атаймыз.
Жабдытарды жасау стадиясы.
Негізгі ндірістік бйымды Мемлекеттік стандартта белгіленген стадия бойынша белгіленген тртіпте дайындалады. Ттынушы ксіпорын жне конструктор алдымен жобалау шін, бйымды дайындауа сраныс бастапы жатын дайындайды.Мнда жабдыты параметрлері оан ойылатын талаптар жне санды сипаттамасы беріледі.
Техникалы тапсырма Т3 негізінде растырушы техникалы сыныс дайындайды.Онда бйымны негізгі ызметі техникалы сипаттамасы сапалы крсеткіштігі ндірістік жне мемлекеттік баалары аныталады.
Т3 негізінде раушы техникалы рыныс дайындайды (П), онда жабдытарды растыруды ажеттілігін техника - экономикалы негіздемесі жне салыстырма баасы беріледі. Т3 жне сыныс бойынша эскиздік жоба (Н) дайындайды. Онда бйымны конструкциясыны принциптік шешімдері,бйымны жмысыны принципі, оны негізгі параметрі, габориттері, патенттік сыныстар,техникалы дегей картасы беріледі. Эскиздік жоба негізінде техникалы жоба дайындайды. Мнда соы конструктивтік шешімдер бйымны рамы бойынша толы сыныс жекелеген рама бірлікті аралыы байланыс крсетеді.
Дріс 3. Материал блшектерін жне коррозия арсы материалдарын тадау
1. Мнайксіпшілік жабдытарды пайдалану шарттары.
2. Мнайксіпшілік жабдытарды жасауа арналан коррозияа арсы материалдар.
1. Жабдытарды жмыс істеу шартына материал блшектерін тадауа жне жабдытарды оршаан ортаны зиянды серлерінен сатау шін шараларды іздестіруге олданатын талаптар туелді.
Жабдытарды пайдалану шартын баалау шін негізінен келесі факторлар арастырылады:
- жабдытарды олдануа бекітілген ауданны климатты сипаттамасы;
- жабды жмыс жасайтын ортаны агрессивтілігі;
- жабдыты жне оны блшетеріні жмысыны жылулы режимі.
Климатты шарт бірнеше жадайларда материалдарды тадауа ктеген серін тигізеді. оршаан ортаны те тмен температураларында (минус 40 – 60 0С) болаттарды тадау иына тседі, яни пластмасса жне резина деформацияа тспейтін сыныш болып келеді.
Ортаны агрессивтілігі жабды блшектеріне химиялы, электр химиялы жне механикалы серлерімен аныталады. Бірінші екі трі металды коррозияа шырауын тудырады – металл бетіні бзылуы, механикалы сер ортада атты заттарды болуынан туындайды, мысалы мнай ндіруде кварцті мны болуы. Жабдытарды сенімділігіне коррозияны жне мехеникалы оспаларды зиянды серін сйкесті материал блшектерін жне орау аптамаларын тадау жне конструциялы шаралар есебінде азайтуа болады.
Жылулы режим технологиялы процесстерге негізделген жабдытарды температурасыны згеруімен аныталады. Мысалы абата жылумен сер етуде 150–3500С-а дейін скважинаны саалы жабдытарыны, шегендеуші бырларды жне скважина жабдытарыны жоарылаан температурасы байалады. Сыранау тіректерінде йкелісетін блшектерді жергілікті ызуы байалады, яни салындату жйесімен бірге жасы жылу ткізгіштікті жылуа тзімді материалдар олдануды ажет етеді.
2. Мнай ксіпшілік жабдытарды растыру барысында металдар, оларды орытпалары, металл керамика, атты орытпалар жне металл емес материалдар олданады.
Металдар жне оларды орытпалары негізгі растыру материалдарына жатады. Оларды ішінде кбінесе болат, шойын, алюмин, титан, орасын, мыс орытпалары (латунь, ола, мысникель орытпалары), алюмин орытпалары (марганецпен, магнимен, мыс жне магнимен), титан орытпалары (алюминмен жне басада элементтермен)
Мыс жне темір металл керамикалары кремнимен, ктаспен осылады, олар фрикциялы блшектерге арналан.
Мнайксіпшілік жабдытарына арналан атты орытпалар едуір кп олданады (кесу ралдарына). Блар негізінен вольфрамды, титан-вольфрамды, карбитті жне басада орытпалар.
Металл емес материалдар – пластмасса, резина, цемент жне бетон жабдытарды жасауда кеінен олданады. Пластмасса кбіне металды ауыстыруа немесе коррозиядан орау шін, ныыздаыш, антифрикциалы блшектер жасауа олданады.
Блшектерді жеілдеті шін жеіл орытпалар олданады.
Жабдытарды блшектері шін болаттарды тадау шін брінен брын кеінен таралан арапайым сапалы кміртекті рылысты (болат маркасы Ст2, Ст3, Ст4, Ст5) немесе сапалы кміртекті (болат маркасы 08КП, 10, 20, 30, 35, 40, 45, 50) болаттарды олдану ммкіндігін тексеру ажет.
орытпада хромны кп болуы (12% жоары, 1Х13, 3Х13 жне т.б. маркалы болаттар) болатты коррозиялы тзімділігін жоарылатады. Болата никельді осу оны коррозиялы асиетін жоарылатады.
Материалдарды тадау барысында негізгі фактор ммкін коррозиялы бзылу болып табылады. Е ауіптісі ккірт сутекті жне кмір ышыл коррозиясы.
Коррозияны пайда болуы жне лаюы шартына келесілер жатады: ртрлі металдарды байланысуы (байланыс коррозиясы); рылыстарда жарышатарды жне тесіртерді болуы (жарышаты коррозия); метала электролитті жне механикалы кшті бір уаытта сер етуі (коррозиялы созылу, коррозиялы шаршау, коррозиялы эрозия); ккірт сутегі бар электролиттерді болуы (сутекті бзылу, сульфитті созылу).
Болат блшектер мыспен жне мыс орытпаларымен, желінбейтін болатпен, никельмен жне никель орытпалымен жанасанда коррозияа шырайды.
Жарышалы коррозия негізінен желінбейтін болаттарда жне алюмин орытпаларында байалады.
Коррозиялы ортаа байланысты барлы металдар шін шекті кернеу болады. Болата никельді осу оны коррозиялы созылуа тзімділігін арттырады. Никельді рамы 45% боланда болатта коррозияны бл трі байалмайды.
Коррозиялы шаршау аргессияылы ортаны жне циклды кернеуді бір уаытта сер ету кезінде байалады (Кесте 3.1).
Кесте 3.1. Металдарды шыдамдылы шегі (МПа) 5*107 цикл кште
| Металл | Беріктік шегі  , МПа
| Орта | ||
| Ауа | Тшы су | Теіз суы | ||
| Кміртекті болат (0,14% С) Мысты болат (0,98% Сu, 0,14% C) Хромникельді болат (0,15% Ni, 0,73% Cr, 0,28% C) Коррозияа тзімді болат (12,9% Cr, 0,11% C) Дюралюмин |
Сутекті бзылу металды за беріктігі тмендегенде байалады жне агрессивті ортада статикалы кш тскенде сер етеді. Ст 20, ВМС Ст 3, С75, 18Х1Г1МФ тмен кміртекті болаттар статикалы сутекті шаршауа жоары тзімділікті крсетеді. Осы коррозияа металды тзімділігін жоарылату шін оларды аттылыы 22 HRC жоары болмау керектігін сынады.
Коррозиялы ортада айнымалы кшті абылдайтын блшектерді жмысы шін кесте 4.2. мліметтеріне сйенеді.
Кесте 3.2. Агрессивті ортада жмыс жасауда болаттарды сйкесті шекті шаршаулары
| Болат | Агрессивті орта | |
| Ккірт сутегі аз рамды | Ккірт сутегі кп рамды | |
| Кміртекті Марганцті Хромникельді Никель-молибденді Хроммолибденді | 1,0 1,2 1,3 1,2 – 1,35 1,1 | 1,0 1,15 1,5 1,6 – 2,1 1,35 |