Ормандар динамикасын классификациялау

Орманды классификациялауда оны динамикасын есепке алу те иын, біра ажет.

Б.П. Колесников зіні стазыны Б.А. Ивашкевичті жмысын жаластырды. Б.А. Ивашкевич Шыыс ытайды, Байкалды, Теіз маайыны ормандарын зерттеген. Б.А. Ивашкевич бойынша, орман типі екпе ааштарды кптеген типтерін біріктіреді. Мндаы орман типі деген тсінікті клемі В.Н. Сукачевты типінен кеірек. Орман типі скен ортасы жадайымен жне даму ерекшеліктерімен сипатталады.

Б.П. Колесников Приморьеде кедр формациясы орман типтері жйесін жасады. Бл ормандар бір рпа тіршілігі барысында 8 стадиядан немесе екпе ааштар типінен теді. Б.П. Колесников «орман тзуші процесс» деген тсінік енгізді; оны крсеткіші ретінде сімдіктерді алмасуыны келесі трлерін келтіруге болады:

1) жасты (возрастные), бір рпаты онтогенезі мерзімінде байалады;

2) алпына келу, кшті стресс фактор сері салдарынан (рт, кесіп алу, насекомдарды эпзогиясы (ауру);

3) аллювиальдік – зенні гидрологиялы режимі згеруіні салдары;

4) асырлы. Екпе ааштар типі е тменгі бірлік болып саналады, ол жасты жне алпына келу алмасуларыны бір атты стадияларына жататын орманны біркелкі учаскелерін біріктіреді.

Шаруашылы бірлігі болып екпе ааштар типі емес, орман типі саналады.

рине Ивашкевич – Колесников сынан идеялары сзсіз соны жне ызыушылы туызады. Біра та оларды іске асыру шін кптеген стационарлы базалар керек жне за жылдар бойы баылау жмыстарын жргізу керек. йтпесе практика жзінде ормандар классификациясын жасау кбінесе орындаушыларды фантазияларыны жемісі болып кетеді жне баса кемшіліктер бар.

И.С. Мелеховты динамикалы типология принциптерінде Б.П. Колесниковты классификациясындаы кейбір кемшіліктер жо деуге болады.

И.С. Мелеховты ойынша, орман типіне йып, атып алан нрсе сияты арауа болмайды. Кесілген учаскелерде пайда болан бтін ааштар брыны рамда болуы ммкін, біра оны сапасы басаша болады.

И.С. Мелехов бойынша, орман типі – биогеоценотикалы дегейде динамикалы жйе немесе дамушы биогеоценоз.

И.С. Мелехов орманнны дамуын кезедерге бледі:

1. орманны пайда болуы алдында болып ткен кезе (кесу, рт типтері);

2. орманны алыптасу кезеі (аралы жне тпелі типтер);

3. алыптасан орман кезеі (пісіп жетілген жасында);

4. келесі кезедер жаа орман типіне ауысу ммкіншілігімен.

згеруді аныталып, негізделген жобасы берілмейді.

Даму барысында породаларды (тымдарды) ауысуы ммкін, басты породаны сатаанда бтін ааштар німділігі згеруі ммкін.

И.С. Мелехов сыныстарында дрыс нрсе ретінде антропогендік факторды маызын мойындаанын, яни оны даму жобасына кіргізгендігін айтуа болады. те кшті сер ететіндер: тгел кесу жне рату мелиорациясы, кесу жасын азайту, химикаттар олдану жне т.б. Егер де мны брін ескермесе, онда топологиялы жобаны пайдасы шамалы болады.

И.С. Мелехов алдыы жне болашатаы орман типтерімен байланысты кесіліп алан ааштар классификациясын сынды.

Шетелдерде ормандарды классификациялау тсілдеріне Г.Ф. Морозовты жне В.Н. Сукачевты идеялары айтарлытай сер етті. Оксфордта (Англия) болан орман конгресінде (1956) В.Н. Сукачевты ормандар типін блу тсілін мойындады жне оны таратуа шешім абылдады.

Кптеген елдерде ааш сірушілер геоботаникалы классификацияны пайдаланады, традициялы мектептерге сйкес (Швеция, Швейцария, Браун-Бланке жне т.б.). Сонымен сімдіктер классификациясымен атар детте орманды жерлерді потенциалды нарлылыыны классификациясы олданылады.

дебиеттерде жиі классификация жасауда санды тсілдерді олдану туралы мліметтер келтіріле бастады, ерекше факторлы жне дискриминантты талдау тсілдері туралы.

Орман типологиясыны барлы баыттарын талдап р айсысынан тиімді негіздерін алып біріктіруге болады деген кзарастар бар. Біра та методологиялы тсілдеріні айырмашылытарына жне ішкі арама-айшылытарына байланысты мны іске асыру иын (Сенов, Грязькин, 2006).

Бірыай ормандар классификациясын жасауа кедергі келтіретін арама-айшылытар мынадай себептермен тсіндіріледі:

1. Классификация объектісіні крделілігімен – флоралы рамыны жне орман сімдіктері жадайыны, оларды климата, тарихи жне баса себептерге баыныштылыымен;

2. Экожйелер компоненттеріні згерулеріні ртрлі жылдамдыта кеістікті жне уаытты ртрлі масштабында болатындыымен;

3. Кеістікте орман сімдіктеріні зілмелілігімен (дискреттігі) здіксіздігіні (континуум) осылуы;

4. Табии ормандарды зіндік рамы, рылысы жне динамикасы бар жасандылармен немесе шаруашылыта айта жасаландармен алмасуы;

5. Классификация міндетін р трлі тсіндірумен.