Тарауды ысаша мазмны
Орманны биосферадаы жне леуметтік рлі те маызды. Орманны биосферадаы рліне климат згертушілік, топыра згертушілік жне гидросфера згертушілік рлдері жатады. Олара осымша орман, флораны жне фаунаны биологиялы алуантрлілігін, тратылыын амтамасыз етеді.
Орманны леуметтік рліне оны орта жасауы, санитарлы-гигиеналы, рухани жне шикізатты рлдері жатады.
Дние жзінде орманды жерлерді жалпы ауданы - 4 млрд га, оны ішінде здіксіз ормандар 3 млрд га. Жер шарында ормандарды таралуы біркелкі емес. здіксіз ормандарды жартысынан кбі жне здіксіз емес ормандарды 17% Еуропада, Солтстік Америкада жне ТМД елдерінде. Жер шарыны бл блігіні ормандылыы орташа аланда - 34,3%.
Ормандар - жер шарындаы климатты згеруіні жне адамдарды шаруашылыы нтижесінде згеріп отыратын за жылды эволюциялы процесті німі.
Еуропаны солтстік-батыс аудандарында адамдарды шектен тыс пайдалануыны нтижесінде ормандар атты згерген. Мысалы, лыбритания, Ирландия, Нидерландияда байыры ормандар тгел кесіп алынан. азіргі мндаы ормандар жасанды ормандар, олар негізінен жас жне орта жастаы ылан жапыраты кшеттерден трады.
Солтстікте Скандинавия регионы лкен ормандылыымен сипатталады жне ол жерде ылан жапыратылар кшеттеріні басымдылыын круге болады. Негізгі орман тзуші породалар – кдімгі араай, кдімгі шырша, жалпа жапыратылардан – айы жне кктерек.
Орталы Еуропа ормандарында негізгі ылан жапыраты орман тзушілер – кдімгі араай, кдімгі шырша, самырсын жне Еуропалы балараай, жалпа жапыратылардан – шамшат, граб, емен, йекі, шаан, айы, андыааш, терек жне тал, тауларда тисс жне самырсын.
Отстік Еуропа ормандары жалпа жапыраты жне мгі жасыл атты жапыраты ааштардан жне Жерортатеіздік типті ылан жапыратылардан трады.
Шыыс Еуропа ормандарында ылан жапыратылар басым, мысалы, араайлар. Жалпа жапыратылардан емендер, шамшат, граб, йекі жне т.б. кездеседі. Бл регионда лкен территорияларды таудаы ормандар алып жатыр. сіресе, Венгрия, Болгария, Чехия, Словакия жне Румынияда.
Азияда брыны КСРО-ны оспаанда здіксіз ормандар ауданы - 451,2 млн га., ол дние жзі ормандарыны 15%. Жер шарында бір адама 0,67 га здіксіз орман келсе, Еуропада – 0,3 га., ал Азияда – 0,18 га. Азия континентіні 1/5 блігін ормандар алып жатыр.
Африкада здіксіз ормандар ауданы - 223 млн га., дние жзілік крсеткішті 7,5%, бір адама 0,7 га келеді. Африка континентінде ормандарды таралуы біркелкі емес. Негізгі ормандар массивтері Орталы жне Батыс Африкада шоырланан.
Солтстік Америка (Канада жне АШ) здіксіз ормандар ауданы - 583 млн га., ол дние жзілік крсеткішті 20%, бір адама 2,3 га келеді.
Латын Америкасында здіксіз ормандар ауданы - 690,5 млн га., бір адама 1,9 га келеді, ол дние жзілік крсеткіштен 2,8 есе арты.
Латын Америкасы территориясыны жартысынан артыында ормандар седі. Жапыраты породалар басым. Е мол тараландары ылалды мгі жасыл экваториальды, субэкваториальды жне тропикалы ормандар.
Австралия жне Океанияда здіксіз ормандар ауданы - 81,8 млн га., оны ішінде пайдаланылатыны 51 млн га., бір адама 4,1 га келеді. Ол рине дние жзі бойынша крсеткіштен 6 есе арты.
Жалпы Австралия жне Океанияда ормандар негізінен жаалауларда ені 100 км шамасындаы алапта шоырланан.
Ресейде шамамен ааштарды жне бталарды 300 трі седі (Лесная энциклопедия, 1986). Орманы бар жерлерді 80% негізгі породалармен жамылан. Оны 38,1% - балараай, 16,3% - араай, 12,2% - шырша, 13,3% - айы сирегірек самырсын, кедр араайы, емен, йекі, жке, граб, тал жне араааш кездеседі.
ырызстан ормандарында 120 шамасында ааштар жне бталар трлері седі. ырызстан орман фондыны жалпы ауданы - 2,68 млн га. Орманмен жамылан аудан млшері 632,9 мы га, оны ішінде ылан жапыраты ормандар 146,7 мы га, жапыраты ормандар 100 мы га (грек жааы басым – 26 мы га, пыста – 23,9 мы га, йекі – 17,5 мы га, алма – 13,1 мы га, араай – 7,1 мы га, терек – 3,7 мы га, айы – 3 мы га, бталар – 178 мы га, бір адама шаанда – 0,2 г орман келеді.
збекстан ормандарында ааштарды жне бталарды 100-ден астам трлері седі. збекстан ормандарын: 1) тау ормандары, 2) м ормандары, 3) аар ормандары, 4) жайылма ормандары деп 4-ке блуге болады.
азастанда шамамен 600 ааш жне бталар трлері седі (Лесная энциклопедия, 1986). Орман тзуші ылан жапыраты породалар – кдімгі араай, Шренк жне Сібір шыршалары, Сібір балараайы, сирегірек Кедр араайы, Тркістан жне Казацкий аршасы, жапыраты тымдардан – а сексеуіл, ара сексеуіл, Зайсан сексеуілі, лкен жне отыр айыдар, кктерек, аратерек, атерек, тау терек (Salix arbuscula) ара андыааш.
азастан ормандарын орман сімдіктері жадайына байланысты 7 топа блуге болады:
1) Орманды дала
2) Дала
3) Жартылай шл
4) Шл айматары
5) Алтай жне Сауыр
6) Солтстік Тянь-Шань
7) Батыс Тянь-Шань
азастан ормандары ішінде ылыми трыдан жан-жаты тере зерттелгені – шыршалар орманы (Быков, 1985). Шыршаны таулардаы трлеріні ылал жне топыра орап сатаудаы рлі зор. Шыршаны трлеріне Кавказда сетін Picea orientalis, иыр Шыыс тауларындаы - Picea ajanensis, Тянь-Шандаы Picea schrenkiana жатады. Шренк шыршасы фитоценоздары жоары німді жне сымбаттылыымен жне слулыымен ерекшеленеді.
Picea schrenkiana Fisch. et Mey – Шренк шыршасын 1842 жылы Ф.Г. Фишер жне К.А. Мейер Жоар Алатауынан жиналан данасы бойынша сипаттады. Бл мгі жасыл ыланды ааш биіктігі 45-50 м жне одан да биік болуы ммкін.
Шренк шыршасы – полиморфты. азіргі кезде оны бірнеше тр тарматары, вариациялары жне формалары бар. Шренк шыршасыны полиморфизмдігі - оны генофондыны молдыыны длелі, тек морфологиясын, биологиясын жне экологиясын, адаптациясыны ке ммкіншілігін ана емес, олара осымша ценотикалы жне трофикалы байланыстарын длелдейді. Шырша туысы - алашы юра дуірі шгінділерінен белгілі. Яни тіршілік ете бастаанына 175 млн жыл болды.
Академик Б.А. Быковты (1985) пікірінше, Шренк шыршасыны бкіл ареалдарын (брыны КСРО шекарасында) 7 аудана блуге болады:
1. Сауыр – е солтстіктегі шырша орманыны кішкентай учаскесі.
2. Жоар – Жоар Алатауыны солтстік беткейлеріндегі шырша ормандары Abies sibirica атысады.
3. Солтстік Тянь-Шань – е жоары німді шырша ормандары. Ол ормандар Іле Алатауында жне Кнгей Алатауында жне Талас, Теріскей Алатауларында орналасан.
4. Солтстік Тянь-Шань (Іле Алатауыны жне Кнгей Алатауыны шыыс сілемдері, Кетпентау, Иныльчек жне Куйлю). Бл ормандар Солтстік Тянь-Шань жне Орталы Тянь-Шань ормандарына те жаын ерекше Arctous alpina сімдігіні атысуымен.
5. Орталы Тянь-Шань салыстырмалы аласа жне німділігі аз Талас Алатауы (отстік макроклин) Сусамыртау, Нарынтау, Атбашитау ормандары.
6. Батыс Тянь-Шань Picea schrenkiana subsp. tianschanica доминант ормандар
7. Алай-Шренк шыршасыны е отстігіндегі ормандары. Алай жне Заалай жоталарындаы биік таудаы айыды шыршалытар.
Академик Б.А. Быковты (1985) пікірінше, Тянь-Шань шыршалы ормандары экожйелеріні кптеген ерекшеліктері лі жеткіліксіз зерттелген. Сондытан комплексті экожйелік зерттеулер (экологтар, ботаниктер, зоологтар, топыратанушылар, климатологтар) жргізілуі керек.
Орман морфологиясы дегеніміз – орман рамы, формасы, рылысы жне ерекшеліктері туралы орман шаруашылыыны блімі. Орман фитоценоздары бірнеше компоненттерден трады, оны негізгісі - ааш сімдіктері жиынтыы, рбір аашты жне кшеттерді ерекшеліктері. Экологиялы факторлар июласуына, рамына, шыу тегіне, су тарихына баынышты. Біра та барлы ааштар жиынтыына тн жалпы белгілері де бар, ол ормандаы барлы ааштар трлері, ртрлі жасты рпатар ярустар арасындаы зара арым-атынастар ерекшеліктерімен тсіндіріледі. те жиі зара арым-атынастар сырты орта арылы крінеді. Оларды жанама деп атайды. Жанама серлерді ішіндегі е маыздысы бсеке болып саналады. Жанамадан баса тікелей арым-атынастар да бар, мысалы, симбиотикалы, паразиттік, физиологиялы (тамырларды бірігіп кетуі), химиялы (аллелопатия), механикалы (ысым крсету). Ааштарды сырты крінісінде, оны динамикасында бсекелестік сері айыныра білінеді. Бсекелестік ааштарды морфологиялы дифференциалануыны негізгі себептері деуге болады.
Ормандарды таралу шекаралары оларды рамы жне німділігі климат факторларымен аныталады. Ормана сер ететін негізгі климат факторларына жары, жылу жне жауын-шашын жатады.
Орманны типін жне су ортасыны жадайын анытаанда топыра классификациялау белгісі ретінде пайдаланылады. йткені онда осы территорияны даму тарихы фиксирленеді (жазылып алады).
Орман шаруашылыыны дамуына жне орман туралы жйелі кзарас алыптасуына байланысты орманды орман тзуші факторлар бірлігі жне екпе ааштар жне топыраты сол регион климаты шекарасындаы бірлігі ретінде ормандарды классификациялауа сраныс тсе бастады. дебиетте ормандарды классификациялауды ртрлі тсілдері сынылды (Гутарович, 1897, Рожков, 1901, Серебенников, 1913).
Жалпы ормандар типтері іліміні негізін алаушы Г.Ф. Морозов болды. Г.Ф. Морозов е алаш рет:
1) шаруашылы ызметте орман типологиясын кеінен пайдалануды ажеттігін длелдеді;
2) орман типологиясы ілімін методологиялы трыдан (азір оны табиатта зерттеуді жйелі тсілі деп атайды) теориялы длелдеді;
3) орман типологиясын орман туралы іліммен (ормантанумен) табии байланыстырып оны ормантануды бір блімі етті;
4) сол замандаы орман типтері туралы тжірибені жне оларды шаруашылыта пайдалануды талдап, жалпы орытынды жасады.
Г.Ф. Морозов сияты В.Н. Сукачев орманны типін танумен жмыс бітпейді, орманды шаруашылы объектісі ретінде зерттеу керек деп бірнеше рет жазды. Орманды классификациялауда оны динамикасын есепке алу те иын, біра ажет деді.
Пысытау сратары:
1. Орманны биосфералы жне леуметтік рлі
2. Еуропа ормандары. Орталы, отстік жне шыыс Еуропа ормандары. Оларды тзуші негізгі породалар, аудандары
3. Азия ормандары батыс, шыыс жне отстік Азия ормандары, оларды тзуші негізгі породалар, аудандары
4. Солтстік Америка ормандары, ауданы, таралуы, негізгі орман тзуші породалары
5. Ресей ормандары, ауданы, негізгі орман тзуші породалар
6. ырызстан ормандары, ауданы, орман тзуші трлер саны, негізгі орман тзуші породалар
7. збекстан ормандары, типтері, ауданы, негізгі орман тзуші породалары
8. азастанны ормандары, оларды типтерге блінуі, негізгі орман тзуші породалар
9. Шренк шыршасы ормандары, мекен жайы, экологиясы, су режимі, кбеюі
10. Шренк шыршасыны экоморфологиясы, тарихы
11. Тянь-Шань шыршасы ормандары, классификациясы, академик Быков шырша ормандарын классификациялауда андай крсеткіштерді негіз етіп алды?
12. Тселген шыршалар ормандары, типтері. Оларды таралуы, экологиясы, флорасы
13. Орман морфологиясы. Орман рамы, формасы, рылысы жне ерекшеліктері
14. Орман экологиясы. Орман жне климат, орман жне жары, орман жне жылу
15. Орман типологиясы. Ормандарды классификациялауды ртрлі тсілдері
ГЕОБОТАНИКАЛЫ ТЕРМИНДЕРІНІ ЫСАША ОРЫСША-АЗАША СЗДІГІ
Абиотические факторы - абиотикалы факторлар. Сырты ортадаы бейорганикалы факторлар /жер бедері, температура, ылалды, атмосфералы ауа ысымы жне т.б./.
Абориген – абориген. Белгілі бір айматаы байыры сімдіктер.
Абрис – абрис. Геоботаникалы карта сызуа ажетті мліметтер крсетілген схема.
Автогенная сукцессия – автогенді сукцессия. Фитоценоздарды ішкі себептерге байланысты згеруі /сингенез жне эндогенез/.
Автотрофные организмы – автотрофты организмдер. Жасыл сімдіктер мен кейбір бактериялар, блар оршаан ортадаы бейорганикалы заттан фотосинтез немесе хемосинтез процесі кезінде органикалы зат тзеді.
Агенты распространения растений - сімдіктерді таратушылар. Блара жел, насеком, с, жануар, адам т.б. жатады.
Агроценоз – агроценоз. Мдени сімдіктер ауымы.
Агроценология – агроценология. Мдени сімдіктер ауымы жайлы ілім.
Адаптация – адаптация. Организмдерді тіршілік ету жадайына бейімделуі.
Азональная растительность - аймасыз сімдіктер. Белгілі бір аймаа жатызуа келмейтін сімдіктер, мысалы, суарма шалын, м сімдіктері.
Аллогенная сукцессия – аллогенді сукцессия. Фитоценозды сырты себептерді серінен згеруі.
Альпийский пояс – альпі белдеуі. Тауды белгілі бір сімдіктер тобы ана сетін биіктігі.
Анализ флоры - флораны анализі. сімдіктерді генезистік байланысын, флораны экологиялы ерекшелігін, сімдік трлеріні халы шаруашылыындаы ролін т.с.с. зерттеу.
Ареал – ареал. сімдіктер трлері, туыстары жне баса да категориялары таралан айма.
Аспект ассоциации – ассоциация аспектісі.
Аспект фитоценоза – фитоценоз аспектісі.
Ассектаторы - ассектаторлар. сімдіктер ауымындаы шінші дрежелі орын алатын топтар.
Ассоциация – йлесімді бірлестік. Белгілі орында табии пайда болан, рамы айын, тіршілік жадайы біркелкі бірлестіктегі сімдіктер ауымын жіктеу жйесіні негізгі лшемі.
Ассоцированность вида, сопряженность вида - тр белгісі, трді ассоциациялануы. сімдік ауымы мен оны орта бірлігіні сырты крінісі.
Аутоэкология – аутоэкология. Жеке организм трлеріні ортамен арым-атынасын зерттейтін ылым.
Базофильные растения – базофильді сімдіктер. Топыраы сілтілі болып келетін шл жне шлейт далада сетін кптеген сімдік трлері.
Биогеосфера – биогеосфера. Биосфераны биогеоценоздар жне экосистемалар таралан блігі.
Биогеоценоз – биогеоценоз. Зат алмасуы жне энергия алмасуы негізінде тірі организмдер мен лі компоненттерді біріктіретін крделі табии жйе, автотрофты жне гетеротрофты организмдер – биогеоценоздарды тірі компоненттері.
Биогеоценология – биогеоценология. Биогеоценоздар туралы ілім.
Биогоризонты – биогоризонттар. Ярусты ценоэкосистемадаы функциональды блшегі.
Биом - биом. Белгілі бір ауданда немесе табии зонада мекендейтін сімдіктер жне жануарлар трлеріні жиынтыы.
Биомасса - биомасса. Бір трді особьтарыны, трлер топтарыны немесе тгел ауымны аудан немесе клем бірлігіндегі органикалы заттарды млшері.
Биоморфа - биоморфа. Трлерді систематикалы орнымен, оларды су формаларымен жне биологиялы ритмімен аныталатын тіршілік формасы.
Биота - биота. Территориясыны ортатыымен бірлескен сімдіктерді, жануарларды, саыраулатарды жне бактерияларды тарихи рылан жиынтыы.
Биосфера – биосфера. Жерде тіршілік таралу аймаы, оны рамы, рылысы жне энергетикасы негізінен аланда брыны немесе азіргі тірі организмдерді рекеттері бойынша аныталады.
Биотипические факторы - биотикалы факторлар. Баса организмдер трішілік рекетіні организмге ыпалы.
Биотоп - биотоп. Белгілі бір организмдер ана тіршілік ететін орта. Мысалы, ияты батпаты, шыршалы орман жне т.б.
Биоты – биоталар. Белгілі территорияда орныан ртрлі жануарлар мен сімдіктер.
Биохор - биохор. сас биотоптар амтитын биосфера блігі.
Биоценоз – биоценоз. Тіршілік жадайы біркелкі болып келетін ортада тіршілік ететін сімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер бірлестігі.
Биоценология – биоценология. Биоценоздарды зерттейтін ылым.
Биоценон – биоценоз типі.
Болота – батпа, саз.
Болотоведение – батпаты, сазды зерттейтін ылым.
Бор - араайлы орман.
Ботаническая география – ботаникалы география. сімдіктерді жер бетінде таралуы туралы ылым.
Бурьяны – урай. атты сабаты, урап алан кнекті сімдіктер.
Валентность экологическая - экологиялы валенттілік. Трді ртрлі орта жадайында мір сруге абілеттілігіні сипаттамасы.
Валовая продукция – жалпы нім.
Вегетационный период - вегетациялы кезе. сімдікті аулап сетін кезі.
Вегетация – вегетация. сімдікті тіршілік ету кезеі.
Взаимоотношения внутри видовые - тр ішілік зара атынас.
Взаимоотношения организма и среды - орта жне организмні зара атынасы.
Викарирущий вид – сас тр. зара те сас, біра ртрлі географиялы аймата тіршілік ететін организм трі.
Виды диагностическое – синтаксондара диагноз оюа пайдаланылатын трлер.
Виоленты - виоленттер. сімдікті тіршілік абілеті басым жне ортаны жадайын толы пайдалана алатын трі.
Вместимость пастбища - жайылым сиымдылыы. Жайылымды жаюа болатын мал саны.
Встречаемость вида - сімдік тріні жиілігі.
Выживание - тірі алу.
Выносливость – тзімділік.
Гейтогенез – гейтогенез. Бір немесе бірнеше фитоценоздарды осы жерді шеберінен аспайтын сырты факторларды серінен болатын аллогенді сукцессия.
Генерализация геоботаническая – геоботаникалы топтау, орыту. Геоботаникалы картаны растыранда іріктеп, талдап орытынды жасау процесі.
Геоботаника – геоботаника. Жер бетіндегі сімдіктер жне сімдіктер ауымдары туралы білім.
География ботаническая – ботаникалы география жабындарыны таралу задылытарын зерттейтін ылым.
География растений - сімдіктер географиясы. сімдіктерді жер шарында таралуы жне сол таралу задылытарын зерттейтін ылым.
География растительности - сімдіктер жабыны географиясы. Жер бетіндегі синтаксондарды географиялы таралу задылытарын зерттейтін ылым.
Гербаризация – гербарий жасау. сімдіктерді жинау, кептіріп сатау.
Гербарий – гербарий. Кептірілген сімдіктер коллекциясы.
Гетерогенность фитоценозов – Фитоценозды р тектілігі. Фитоценозды жеке блшектеріні р тектілігі.
Гетеротрофные организмы – гетеротрофты организмдер. Дайын органикалы заттармен оректенетін организмдер.
Гидрофиты - гидрофиттер. Тамырлары, тамырсабатары жне тйнектері жер бетіне жаын орналасан арты ылалды жадайда сетін сімдіктер.
Гологенез – гологенез. Табиата немесе антропогендік факторлара байланысты тгел ландшафты даму процесіні салдарынан болатын антропогендік сукцессия.
Гомогенность фитоценозов – фитоценоздарды біртектілігі /біркелкілігі/: Фитоценозды флоралы жне структуралы біркелкілігі.
Диаспоры - диаспоралар. Тым, пиязшы, т.с.с. табии жолмен блініп шыып, таралу нтижесінде сімдікті кбейтетін бліктері.
Динамика фитоценозов – фитоценоздар динамикасы. Фитоценоздарды структурасыны сырты жне ішкі себептерге байланысты айтып оралмайтын /немесе за циклды/ згерістері.
Дискретность растительного покрова - сімдіктер жабындарыны зілмелілігі.
Доминанты – доминанттар. сімдікті рбір ярусында е жасы жне кп сетін сімдік трі.
Доминирование – басым болу, доминантты болу.
Емкость пастбища – жайылым сиымдылыы. Бір айда жайылымда оректендіруге болатын й жануарларыны трлеріні саны.
Естественные кормовые угодья - табии жайылымды жне шабынды жерлер.
Естественный отбор - табии срыптау.
Жизнедеятельность – тіршілік рекеті.
Жизненная форма- тіршілік формасы.
Жизненность – тіршілікке икемділік, мір сруге бейімділік.
Замкнутность фитоценоза – фитоценозды тйытыы.
Залежь - тыайан жер. за жылдар бойы егін егілмей, жабайы сімдіктер сіп кеткен жер.
Залужение - шалындандыру. німділікті арттыру шін йымдастырылатын шаралар.
Зональность растительности - сімдіктер зоналыы (сиымдылыы). Негізінен климата байланысты, ал климат кн сулесіні тзу брышыны згеруіне арай згеріп отырады (зоналы тік жне горизонталь болып блінеді).
Зябь - аызды. Келесі жылы егіске арнап, жерді кзде жырту.
Изменчивость фитоценоза - фитоценозды згергіштігі.
Индивид – индивид. Жеке з бетінше мір сре алатын организм.
Индикация – индикация. Ортаны жадайын сімдіктер арылы анытау.
Интерзональные фитоценозы - фитоценозды айма аралы типтері.
Интерзональная растительность - интерайматы сімдіктер. ртрлі аймата кездесетін сімдіктер.
Карта геоботаническая - геоботаникалы карта.
Картирование фитоценозов - сімдіктер ауымын картаа тсіру.
Катаклизм - катаклизм. Сырты табиатты немесе антропогендік фактор серінен сімдіктер ауымыны структурасыны кенеттен згеруі.
Классификация фитоценозов - фитоценоздар классификациясы. сімдіктерді асиеттеріне, скен жеріні ерекшеліктеріне байланысты оларды ауымдарын топтастыру.
Климакс - климакс. Автогенді жне аллогенді сукцессиялар нтижесінде пайда болатын сімдіктер жабындарыны салыстырмалы тратылы кйі.
Колония растений, группа растений - сімдіктер тобы. Жаа, брын сімдіктер жо таыр жерде пайда бола бастайтын сімдік тобы.
Комбинация – комбинация. Фитоценоздарды алмасуы бір жйеде, траты болмауыны салдары.
Комплексность фитоценозов - фитоценоздарды комплекстілігі. Бір ландшафтаы ртрлі ассоциацияларды экотоп жадайына байланысты алмасулары бір жйемен, траты болуы салдарынан сімдік жабыныны біркелкі еместігі.
Кондоминанты - кондоминанттар. Белгілі бір сімдік ауымында доминанттарды саны екі трден немесе одан да арты болса оларды осылай атауа болады.
Конкуренция - конкуренция. Организмні белгілі бір олайлы жадайа таласуы.
Коннекторы - коннекторлар. Вегетативтік жолмен кбеюіне байланысты алы болып сетін доминант сімдіктер.
Консорты - консорттар. здеріні тіршілік рекетінде тадырыны бірлігімен консорция орталы объектісімен байланысан организмдер тобы.
Консорция – консорция. Биогеоценоз структурасындаы негізгі бірлік. Автотрофты сімдік особынан немесе популяциясынан жне онымен трофикалы жне топикалы байланысан трлер популяциясынан трады.
Констанность видов - трді тратылыы.
Консументы - консументтер. Органикалы заттарды пайдаланатын жануарлар жне кейбір сімдіктер тобы.
Континуум фитоценотический – фитоценотикалы здіксіздік. сімдік ауымыны бір-біріне аырын ауысу асиеті.
Кормовая единица - мал азыыны лшем бірлігі. Орташа сапасы бар 1 кг сулы дніне оректік жаынан сйкес келетін азы млшері.
Космополиты - космополиттер. Барлы жерде бірдей кездесіп, се беретін сімдік трі.
Криптофиты - криптофиттер. Кпжылды шптесін сімдіктер; бларды ыса арсы жер бетіндегі бршіктері леді, ал келесі жылы сіп шыатын бршіктері жер астындаы тамыр сабаында тйнегінде, жуашыында т.с.с. болады.
Ксерофиты - ксерофиттер. рашылыа тзімді сімдіктер.
Культурфитоценоз - жасанды фитоценоз.
Ландшафт - ландшафт. Жер бедеріні жалпы крінісі.
Ланды - мгі жасыл бталарды /Erica/ формациясы /Батыс Европада/.
Латентные особи - Особьтарды жасырын кезеі. Мысалы, крделі сімдіктерді тым, тйнек жуашы, тамырсаба кйінде тетін кезеі.
Легенда к геоботанической карте - геоботаникалы картаны мазмнын ысаша жазып сипаттау.
Леса - ормандар.
Лесоведение - ормантану, Ормантану - ылыми, орман сіру ксібі.
Летнезеленые растения - Жазды жасыл сімдіктер.
Листопад - жапыра тсу.
Литофиты - литофиттер. Таста суге бейімделген сімдіктер.
Лоциация - лоциация. Англо-американды таксондар жйесіндегі формация блігі.
Луга - шалындытар. Табии немесе екпе шптер скен айма.
Луговодство - шалынды шаруашылыы.
Луговедение - шалындытану.
Мангровы - мангралар. Тропика аймаындаы теіз, зен жаалауларында сетін ну ааш, бл сімдіктерді тыныс тамыры болады.
Межвидовые взаимоотношение – тр аралы арым-атынас.
Местонахождение – таралу аймаы.
Местообитание- тіршілік ету орны.
Местопроизрастание - су орны. сімдікті сіп тіршілік ететін орны.
Метод проективный – проективті діс. Бір ауыма жататын сімдік трлеріні таралуын зерттеу дісі.
Метод укосный - ору дісі.
Моноценоз - моноценоз. рамында бір ана трі болатын сімдік ауымы.
Мезофиты - мезофиттер. Ылалдылыы жеткілікті, біра шамадан арты болмайтын жадайда сетін сімдіктер.
Мертовый покров /опад/ - лі жабын. сімдікпен байланысын зіп жерді бетіне тскен бліктері /жапыра, саба, абы, т.с.с./.
Мозаичность - тебілділік. Фитоценозды жазытаы біркелкі еместігі.
Монодоминантные фитоценозы - бір доминант трі бар сімдіктер ауымы.
Мортмасса/ опад+опад/ - “опад” жне “опад” деген сздерді араыз.
Мутуализм - мутуализм. Фитоценоздаы ценопопуляциялар немесе жеке особьтар арасындаы екеуіне де пайдалы арым-атынас формасы.
Неофит - неофит. Жергілікті флорада жаадан пайда болан тр.
Нетто-продукция – таза, немесе биологиялы нім, биомассаны бір жылдаы німі /демалуа пайдаланан німнен басасы/.
Нитрофиты - нитрофиттер. Азотты осылыстары мол топырата жасы сетін сімдіктер.
Ниша экологическая - экологиялы тауша. Экожйедегі трді ызмет атаратын орны.
Обилие видов растений - сімдік трлеріні кптігі.
Облик – келбет.
Объединение фитоценозов - фитоценоздарды бірігуі.
Оксилофиты - ышылы мол топыратарда жасы сетін сімдіктер.
Олиготрофные растения - топыраты нарлылыын онша ажет етпейтін сімдіктер.
Олигоценозы – рамында бірнеше ана крделі сімдіктер бар фитоценоздар.
Омброфиты - омброфиттер. Жауын-шашынды жне конденсацияланан ылалды пайдаланатын сімдіктер.
Опад - сімдіктерді жерге зіліп тскен лі бліктері /жапыра, саба, бта, глдер, абы таы с.с./.
Описание фитоценозов - фитоценоздарды ерекшеліктерін крсетіп сипаттау.
Оптимум - белгілі бір факторларды сімдік шін е олайлы млшері.
Ординация - ординация. сімдіктерді кейбір факторлара байланысты згеру сипатын крсететін - ось бойында трлерді немесе ауымдарды ретке келтіру процедурасы.
Отава – крпекк. Шауып алынан шпті орнында сіп келе жатан кк.
Отбор - срыптау, срыпталу.
Отпад - сімдіктерді тірі блігінен лі ажырамаан, біра урап ліп алан бліктері.
Отчуждение – шп оранда немесе мал жегенде сімдіктерді тірі мшелерін немесе бліктерін ажырату.
Паразитизм - паразитизм. Бір организммен екінші организмні оректенуі.
Пастбище – жайылым.
Пастбищеоборот - ауыспалы жайылым.
Патиенты – патиенттер. сімдікті олайсыз ортаа тйе сияты тзімді трі. сімдік леміні “тйелері”.
Площадка пробная – тжірибе алаы.
Площадка укосная – орым алаы
Площадь обитание - тіршілік алаы. сімдік тіршілік ететін ала.
Поедаемость растений - сімдікті желінгіштігі.
Покой растений - сімдікті толас кезеі.
Покров растительный - сімдік жабыны.
Полидоминантность фитоценоза – фитоценоздарды полидоминанттылыы. Кп доминантты ауым.
Поликлимакс - поликлимакс. Климаты бірдей аудандаы кп климаксті сімдік жабыны.
Полиценоз - полиценоз. рамында трлері кп сімдік ауымы.
Полог - ала. Ярусты клдене блігіндегі блшегі.
Популяция - популяция. Бір тр особьтарыны жиынтыы.
Почвообразующая роль фитоценозов - фитоценоздарды топыра тзу ролі.
Поясность растительности - сімдіктер алабы. сімдіктерді ртрлі тау биіктігінде белдеуленіп орналасуы.
Продуктивность биологическая - сімдік ауымыны белгілі бір уаыт ішінде беретін органикалы заттарыны шамасы.
Проективное покрытие – проекциялы жабын
Проценоз – проценоз. алыптасып келе жатан сімдік ауымы.
Псаммофиты - псамофиттер. мды жерде тіршілік етуге бейімделген сімдіктер.
Психрофиты - психрофиттер. Суы жне ылал топыраты жерді сімдіктері.
Пустыня - шл.
Развитие растений - сімдікті дамуы. сімдікті сапа згерістерін басынан ткізіп сіп жетілуі.
Разложение органических веществ - органикалы заттарды ыдырауы.
Размножение растений - сімдікті кбеюі. сімдікті рпа беріп сіп кбеюі.
Разъеденение фитоценозов - фитоценоздарды ажырауы.
Район геоботанический – геоботаникалы аудан.
Распределение растительности - сімдіктерді таралуы.
Расселение растений - сімдіктерді таралуы.
Растение рудеральное – оыс сімдігі. Трын й айналасындаы оыс тгілген жерлерге, жол бойында сетін сімдік.
Растение синантропное – синантропты сімдік, арамшп сімдік. Адамны рекетімен байланысты арамшп сімдіктер.
Растительное богатство - сімдік байлыы.
Растительное сообщество, фитоценозов - сімдік ауымы, фитоценоз.
Растительность - сімдіктер.
Растительные ресурсы - сімдік оры.
Растительный мир - сімдіктер дниесі.
Растительный покров - сімдік жабыны.
Рекогносцировка - реконосциновка, барлау. Территорияны алдын-ала маршрутты геоботаникалы зерттеу.
Рекреция - адамны демалысы кезіндегі сырты ортаа сері.
Реликты – реликтер. Ертерек кезде флора рамында болан, ал кейіннен жоалан сімдік трлері.
Рельеф - жер беті формалары.
Ретрогрессия - ретрогрессия, арта жруші. сімдіктерді кйреуіне байланысты згеру процесі.
Ритмы развития - даму ритмі. Организм дамуыны біралыпты кезектесіп жруі.
Ряды фитоценозов - фитоценозды кеістіктегі алмасуы.
Ряды экологические - ортаны градиенттері бойындаы популяцияларды, трлер тобыны фитоценоздарды жйелілігі.
Саванна - саванна. Африка мен Отстік Америка тропиктерінде шптесін сімдіктер скен клемді алап.
Сапрофиты - сапрофиттер. Органикалы заттарды алдыымен оректенуші сімдіктер /мысалы, кейбір саыраулатар мен бактериялар/.
Сигматизм - сигматизм. Браун-Бланке жне оны олдаушыларды геоботаникадаы дамытан баытыны аты, фитоценоздарды флоралы классификациясыны аты.
Симбиоз - симбиоз, селбесу. Екі организмні біріне-бірі пайда келтіріп, бірігіп тіршілік етуі.
Симбионт - симбионт. Симбиоза атысушы организмдерді бірі.
Синморфология - синморфология. Фитоценологияны бір блігі /фитоценоздарды морфологиялы рылысы туралы/.
Синтаксон - синтаксон. ауымдар систематикасындаы, фитоценоздарды рангсі аныталан типі.
Сингенез – сингенез. Фитоценоздарды алыптасу процесі.
Синузия - синузия. Экологиялы трыдан араанда ролі бірдей, ассоциацияны бір блігі.
Синэкология - синэкология. сімдіктер тобымен тіршілік ортаны байланысын зерттейтін ылым саласы.
Смена аспектов – аспектілерді алмасуы. Маусымды даму кезеіндегі фитоценозды аспектісіні згеруі.
Смена экзодинамическая – экзодинамикалы алмасу. Сырты ортаны серінен сімдіктер ауымыны згеруі.
Смена эндодинамическая – эндодинамикалы алмасу. Ішкі ортаны згерісінен сімдіктер ауымыны тезірек алмасуы.
Спектр биологический – биологиялы спектр. Белгілі бір айматаы немесе аудандаы сімдіктер рамыны, тіршілік формасыны крсеткіші.
Спектр флористический – флоралы спектр. Белгілі бір ауданны флорасы рамыны систематикалы крсеткіші.
Стабилизация – стабилизация. сімдік ауымыны алыптасып тратануы.
Стенобионты - стенобионттар. Ортаны салыстырмалы траты жадайында ана мір сруге абілеті бар экологиялы бейімделген ысыы организмдер.
Степь - дала, сахара. Кпжылды асты тымдас сімдіктер сетін ке жазыты.
Строение фитоценоза - фитоценоз рамы.
Структура фитоценоза - фитоценоз структурасы.
Структура фитоценоза вертикальная - фитоценозды вертикальді /тік лшегендегі/ структурасы /мысалы, абат, ярус, ала/.
Структура фитоценоза во времени - фитоценозды уаыта байланысты структурасы. Фитоценозды даму процесіндегі туліктік, маусымды жне р жылдардаы згеруі.
Структура фитоценозов горизонтальная - фитоценозды горизонталь /клдене/ структурасы /мысалы, мозайкалылыы - тебілдігі/.
Структура фитоценоза функциональная – фитоценозды функциональды структурасы /мысалы, ценоэлементтер, ценоячейкалар, синузиялар, ценопопуляциялар/.
Структура фитоценоза эколого-биологическая - фитоценозды эколого-биологиялы структурасы. Фитоценозды биоморфаларыны жне экоморфаларыны санды рамы.
Субассоциация – субассоциация. Фитоценоздарды флоралы классификациясындаы ассоциациядан тменгі рангсі.
Сукцессия - сукцессия. сімдіктерді алмасуы, бір фитоценозды орнын екінші фитоценоз басып алмастырады.
Сукцессия - сукцессия. сімдіктерді алмасуы, бір фитоценозды орнын екінші фитоценоз басып алмастырады.
Сциофиты - сциофиттер. Клеке сйгіш сімдіктер.
Стратегии растений - сімдіктер стратегиясы. сімдік ауымында жне экосистемаларда популяцияларды тратылыын сатау дістері /мысалы, Раменский виоленттерді, патиенттерді жне эксплеренттерді ажыратты/.
Съемка геоботаническая - геоботаникалы карталар растыру жне ол шін мліметтер жинау жмыстары.
Тайга - тайга. Европаны солтстік блігіндегі жне Батыс Сібір мен Шыыс Сібірдегі ааш скен ке алап.
Таксон - таксон. Систематикалы категориялар тр, туыс, тымдас, атар, класс, тип.
Таксономическая единица - таксономимиялы топ.
Таксономия - таксономия. сімдіктерді классификациялау принципі жніндегі ілім.
Теория формирования ареалов - ареалдарды алыптасу теориясы.
Термофильные организмы – термофильді организмдер, жылу сйгіш организмдер.
Терофиты - терофиттер. Тыммен ана кбейетін біржылды шптер.
Тип растительности - сімдік типі. сімдіктер систематикасыны жоары категориясы.
Травяной покров - шп абаты.
Трансекта - трансекта. Трлерді сапалы жне санды ерекшеліктерін зерттеуге арналан тар тіке тартылан ала.
Трансбиотические взаимоотношения - трансбиотикалы арым-атынас. Организмдерді ортаа жне ортаны организмдерге сер етуіні ртрлі формалары.
Трихофиты /трихогидрофиты/ - трихофиттер /трихогидрофиттер/. Топыратаы капилляр ылалмен мір сретін сімдіктер.
Трофическая сеть - трофикалы тізбегі /оректену тізбегі/.
Трофность /почвы или водной среды, экосистемы/ - биоталара ажетті заттармен байлыы /топыраты, суды, экосистеманы/.
Тугай - тоай. Ааш бта жне шп сімдіктері алы скен алап.
Тундра - тундра. Европа, Азия жне Американы терістік шетіндегі ормансыз тегіс алап.
Укос - пішен.
Унион - унион. Синузиялар классификациясындаы бірлік.
Урожайность – тсімділік.
Устойчивость видов - трді тратылыы.
Устойчивости фитоценозов - фитоценоздарды тратылыы.
Фаза - фаза, кезе. сімдік дамуыны белгілі бір кезеі.
Фаза вегетативная - вегетациялы кезе.
Фаза фенологическая - фенологиялы кезе.
Фактор влияния человека - адамны сер ету факторы.
Фактор климатический - климатты фактор.
Фактор орографический - орографиялы фактор, рельеф факторы. Рельеф факторына жазыты, тау, тбе сай-сала, беткей сиятылар жатады.
Фактор среды - орта факторы.
Фактор эдафический - эдафикалы фактор /топыраты астыы жне стігі абаттары жатады/.
Фанерофиты - фанерофиттер. Бршіктері топыра бетінен жоары орналасан ааштар жне бталар.
Фация - фация. 1) Фитоценоздарды флоралы классификациясындаы синтаксономиялы иерархияны е тменгі сатысы. 2) Ландшафты клемі жаынан биогеоценоза жаын элементі.
Федерация - федерация. Синузия классификациясындаы лшем бірлігі.
Фенологическое наблюдение - фенологиялы баылау. сімдік тіршілігінде климат жадайына байланысты болатын былыстарды баылау.
Феноритмотипы - феноритмотиптер. сімдіктерді фенологиялы фазаларын ту мерзімі.
Феноспектр - феноспектр. Жеке сімдікті, трді немесе тгел фитоценозды маусымды дамуындаы фенологиялы фазаларды затыын жне жйелілігін крсететін графикалы формасы.
Физиономия фитоценоза - фитоценозды сырты крінісі.
Фитоактиномерия - фитоактиномерия. Актиномерия блімі, фитоценоздаы сулені тасымалдануын жне айналуын зерттейді.
Фитобентос - фитобентос. Суды тбінде тіршілік ететін сімдіктер тобы.
Фитогегорафия – фитогеография. сімдіктерді географиясы.
Фитография - фитография. Ботаниканы сімдіктерге сипаттама беру тртібі жайлы саласы.
Фитографы - фитографтар. Фитоценоздаы трлерді кптігі, жиілігін, биіктік класын жне жабынын проекциясын крсететін диаграммалар.
Фитоклимат - фитоклимат. сімдікке байланысты алыптасатын климат.
Фитомасса - фитомасса. Белгілі бір аудандаы сімдіктерді тірі жне лі органикалы заттарыны жалпы салмаы.
Фитомелиорация - фитомелиорация. сімдіктерді табиат жадайында су жадайын жасартуа арналан шаралар жйесі.
Фитонциды - фитонцидтер. сімдіктерден кбінесе газ кйінде блініп шыатын заттар.
Фитопланктон - фитопланктон. Суда алып жріп тіршілік ететін сімдіктер.
Фитосоциология - фитосоциология. сімдіктер ауымы туралы ылымны ескі аты.
Фитосреда – фито орта, сімдік ортасы.
Фитосфера - фитосфера, сімдік сері тиетін аудан.
Фитотаксономия - фитотаксономия. сімдіктер таксономиясы.
Фитофаги - фитофагтар. сімдіктермен оректенетін гетеротрофты организмдер /жануарлар, кейбір саыраулатар/.
Фитофенология - фитофенология, сімдіктер фенологиясы.
Фитоценогенез - фитоценогенез. Фитоценозды пайда болуы.
Фитоценоз - фитоценоз, сімдіктер ауымы. Белгілі рамы бар, зара бір-бірімен жне сырты ортамен байланысты сімдіктер ауымы.
Фитоценоз девственный - адамны сері млде тимеген сімдіктер ауымы.
Фитоценоз мозаичный – тебіл фитоценоз, шекей фитоценоз. рамындаы жеке сімдіктері тебілденіп /шекейленіп/ топтанып орналасан сімдіктер ауымы.
Фитоценоз реликтовый - реликт фитоценоз. Нашарлап ру дрежесіндегі сімдік ауымы.
Фитоценоз искусственный - жасанды фитоценоз. Егістіктегі, башадаы газондаы сімдіктер ауымы /егер оларды компоненттері арасында арым-атынас болса/.
Фитоценоз эндемичный - эндемикалы фитоценоз.
Фитоценология - фитоценология. сімдіктер ауымыны алыптасу жне даму задылытарын зерттейтін ылым.
Фитоценом - фитоценом. Фитоценоз типі.
Фитоценотип - фитоценотиптер. Фитоценоздаы немесе региондаы рлі, фитоценотикалы позициясы жне бірге мір сруге бейімделу ерекшеліктері сас трлер популяциясыны немесе трлерді тобы.
Фитоценотипы видовые - трлік фитоценотиптер. Таралан ареалы ішінде белгілі бір рл атаруа абілетті барлыымен ажыратылатын популяциялар категориясы.
Фитоценотипы популяционные - популяциялы фитоценотиптер. Фитоценоз тіршілігінде атаратын рлдерімен ажыратылатын популяциялар категориясы.
Фитоэдифон - фитоэдифон. ауымны абаты, топыратаы сімдіктер /саыраулатар, балдырлар, батариялар/ жиынтыы.
Флористическая классификация - флоралы классификация.
Флора- флора. Белгілі бір жердегі сімдіктерді барлы трі.
Флорогенез - флорогенез. Флораны пайда болуы.
Форма жизненная - тіршілік формасы.
Флуктуация - флуктуация. сімдіктер ауымыны ртрлі жылдардаы белгілі бір баыты жо згеруі.
Формация растений - сімдіктер формациясы.
Формирование фитоценоза - фитоценозды алыптасуы.
Фратри формация - формация фратриясы. Фитоценозды генетикалы классификациясындаы синтаксономиялы иерархияны жоары сатыларыны бірі.
Фреатофиты - фреатофиттер. Тамырлары тере дамып орналасулар /грунтовая вода/ есебінен мір сретін сімдіктер.
Фригана - фригана. рашылыа тзімді ра тасты баурайларды сімдіктері /жартылай бталар жне шптер/.
Хазмофиты - хазмофиттер. Жартас саылауларында сетін сімдіктер, литофиттерді блігі.
Хамефиты - хамефиттер. айтадан сіп шыатын бршіктер жер бетіне таау орналасан сімдіктер /бталар/.
Характерные виды - характерлі трлер. сімдіктерді белгілі категориясына /мысалы ассоциацияа/ йреншікті трлер.
Химический состав - сімдікті химиялы рамы.
Хиомофиты - хиомофиттер. арды стінде сетін сімдіктер /мысалы, кейбір балдырлар/.
Холодостойкость - суыа тзімділік.
Хорология - хорология. Организмдер мен ауымдарды географиясы жне топографиясы туралы ылым.
Цветение - глдеу.
Ценобиоз - ценобиоз. Организмдерді /биоценоздарда/ бірге мір сруі.
Ценобионты - ценобионттар. сімдіктер ауымыны рамындаы трлерді жеке сімдіктері, индивидтері.
Ценогенез – ценогенез.
Ценогенетический ряд - ценогенетикалы атар. Бір-бірімен ценодинамикалы сукцессиялар арылы байланысан фитоценоздарды ландшафтаы кезектесуі /алмасуы/.
Ценогеография - ценогеография. Геоботаника блімі жер бетінде фитоценоздарды таралу задылытарын зерттейді.
Ценоз - ценоз. сімдіктерді табии тобы.
Ценоквант - ценоквант. Фитоценозды біркелкі блігін амтитын, барлы трлерді проекциялы жабынын /бркеуді/ баалауа жеткілікті сімдік ауымын сипаттайтын аудан.
Ценосфера – ценоорта.
Ценотип – ценотип /эдификатор, субэдификатор, ассектаторды т.б. жалпы аты/.
Ценопопуляция - ценопопуляция. Бір фитоценозда сетін, жасы жне тіршілік кйі жаынан айырмашылытары бар тр особьтарыны жиынтыы.
Ценотическая мощность - ценотикалы уат. Биотикалы жне трансбиотикалы арым-атыныасты, соны ішінде конкуренцияны /бсекені/ нтижесінде трді ценозда ртрлі орналасу абілеттілігі.
Ценохоры - ценохоралар. сімдіктерді хорологиялы лшем бірлігі.
Ценоэлемент - ценоэлемент. Фитоценозды функциональды структурасыны лшем бірлігі. Мысалы, ценоэлементтерге ценоячейка, ценопопуляция, синузия жне консорция жатады.
Центр ареала - ареал орталыы.
Ценоэкотип - ценоэкотиптер. сімдіктер ауымдарындаы эдификаторлар алыптастыран ортаа бейім экотип.
Ценоячейка - ценоячейка. Фитоценозды функциональды структурасыны лшем бірлігі.
Цепи питания - паразитизмге жне жыртыштыа /хищничество/ негізделген консортивтік байланыстар.
Циклы развития – даму циклы.
Чапарель - Чапарель. рашылыа тзімді, мгі жасыл бта емендерімен тратын субтропикалы формациялар /Калифорния/.
Численность вида - белгілі аудандаы немесе тжірибе ауданындаы трлерді саны.
Шкала Браун-Бланке - Браун-Бланке шкаласы. сімдік трлеріні жабыныны проекциясын жне кптігін балл /1-5/ ойып баалау.
Шведская классификация - Швед классификациясы /Дю Рие сынан фитоценоздар классификациясы/.
Школа геоботаническая - геоботаникалы мектеп. Геоботаниканы дамуындаы негізгі баыттар.
Шкала Друде - Друде шкаласы. Шптесін сімдіктеріні лкендігін кзбен анытау шін олданылатын шкала.
Шкала Крифта - Крифт шкаласы. Бір популяция ааштарыны басымды жне міршедік дрежесіне арай таралуы.
Шкала обилия растений - сімдік кптігіні шкаласы. сімдік тріні белгілі бір ауданындаы не айматаы шамасын анытау дістеріні бірі.
Шкала поедаемости растений - сімдікті желінгіштік шкаласы.
Шкала покрытия – жабыну /бркену/ шкаласы. сімдіктерді жабынын кзбен анытау шін олданылатын шкалалар.
Шкала размещения растений - сімдікті орналасу шкаласы.
Шкала увлажнение – дымылдану /сулану/ шкаласы. сімдікті сумен амтамасыз етілгендігін анытауа арналан экологиялы шкала /Раменский, 1938/.
Шкалы цветов - Тс-ре шкаласы. Тс-реді дл анытауа арналан рал. Мысалы 720 тс-реді анытауа арналан шкала бар.
Эволюция фитоценозов - фитоценоздар эволюциясы. Фитоценоздар динамикасыны формасы, соны нтижесінде жаа фитоценоздар алыптасады.
Эврибионты - эврибионттар. ртрлі орта жадайында мір сруге абілеті бар, экологиялы ке бейімделген организмдер.
Эдафические условия - эдафикалы жадай. сімдіктерді тіршілік рекетіне, таралуына сер ететін топыра жадайы.
Эдафогенные смены - эдафогенді алмасулар. Сырты факторларды /мысалы, сортадану/ серінен топыраты згеріп, соны салдарынан сімдіктерді алмасуы.
Эдафототипы - эдафототиптер. ртрлі топыра жадайыны серінен алыптасан экотиптер.
Эдафофиты - эдафофиттер. Топыра абаттарында кездесетін тменгі сатыдаы сімдіктер.
Эдификаторы - эдификаторлар, рушылар. Фитоценоздарды негізін рушы жне фитоценотикалы ортаны руда негізгі рл атаратын сімдіктер.
Эйремы - эйремдер. Бл айма территорисынан сырт жерде пайда болан трлер.
Экзодинамические смена - экзодинамикалы алмасулар. Сырты ортаны згеруіне байланысты ценоздарды алмасуы.
Экзоты - экзоттар. Брын спейтін жерде сірілген сімдіктер.
Экоид - экоид. Экосистема структурасындаы арапайым лшем бірлігі.
Экология - экология. Организмдерді немесе организмдер тобыны оршаан ортаа атынасы туралы ылым.
Экологическая амплитуда - экологиялы тербеліс. Трді мекен ететін жерді жадайына бейімделуіні шектері.
Экологическая классификация фитоценозов - фитоценозды экологиялы классификациясы. Бл классификациялар эдификаторлара экоморфты талдау жасайды.
Экологические ряды - экологиялы атарлар. Мекен ететін жеріні жадайыны згерісіне байланысты трлерді жеке особьтарыны кптігіні жне фитоценоздарды флоралы рамыны згерісі.
Экологический спектр - экологиялы спектр. Белгілі бір формацияны, сімдіктер типіні, территорияны пайызбен берілген экоморфты рамы.
Экобиоморфа - экобиоморфа. Экоморфа мен биоморфаны бірлігінен шыан.
Экоморфа - экоморфа. Сыры ортаны жадайымен арым-атынасына байланысты тіршілік формасы.
Экотипы - экотиптер. Белгілі бір сімдік тріні тым уалауындаы траты формасы.
Экотопический отбор - экотопикалы срыптау.
Экосистема - экожйе. Тірі организмдер ауымынан жне оларды мекендейтін ортасынан тратын функциональды жйе.
Экотоп - экотоп. Екі фитоценоз арасындаы тетін алап.
Экотон - экотон. Ортаны алашы факторлар комплексі.
Эксплеренты - эксплеренттер. Ценотикалы уаты тмен сімдіктер. сімдіктер леміні “шие брілері”.
Эксплуатация - пайдалану, анау. Фитоценоздаы популяциялар немесе жеке особьтар араларындаы арым-атынас формалары. Мндай арым-атынас кезінде бір партнер екінші партнерді басынып пайда креді.
Экспермация - экспермация. Диаспораларды фитоценозды шекарасынан шыуы.
Экстразональные фитоценозы - зонадан сырт фитоценоздар.
Элемент географический - географиялы элемент. Ареалды бір типіндегі трлерді жиынтыы.
Элементарный состав растений - сімдікті элементтік рамы /сімдікті химиялы рамына кіретін элементтер/.
Элемент флоры - флора элементі. Ареалдарды орналасуы дерлік сйкес келетін сімдік трлеріні тобы.
Элизия - элизия. Трді ртрлі себептермен фитоценоздан шыып алуы.
Элиминация - элиминация. Биологиялы, экотопикалы немесе биоценотикалы факторларды серімен особьтарды, популяцияларды немесе трлерді биоценоздан шыып алуы.
Эмергентность фитоценоза - фитоценозды эмергенттігі. Крделі жйе - фитоценозды асиеттерін оны жеке элементтеріні /мысалы сімдік популяциясыны/ асиеттерімен тедестіруге болмайтындыы.