Зен алаптарды су тедестігіні тедеуі

зенні су жинау алабынан (немесе зен жйесінен) жне топыра алыдыынан зенге жиналатын су орлары зен алабы деп атайды. зендерді осылуы жне зендерді су клемдерін жалпы бір аына шыарып жатса оны зен жйесі деп атауа болады. зен алабы (кл, су коймa стінгі мен жер асты су жинау алабтарына ралады. Жерде стінгі алабтан бір зенге (немесе зен жйесіне, клге су жиналатын болса стінгі су жинау алабын сынады.

Сурет 1.1 – алабтаы су тедестігіні схемасы:

1 – жаын-шашын; 2 – инфильтрация; 3 – жерасты аыны; 4 – жер беті аыны; 5 – булану; 6 – капиллярлы ктерілу жне булану.

Бір мезгіл уаыта (ай немесе жыл) зен алапты су тедестігіні тедеуін растыран кезенде алаптаы згерілетін ылалдылыты орын (U), ар жамылысыны кбею мен азаю зендерді жайылмаларында, батпатарда жне клдердегі су орларыны згерістерін, грунты жне топыра суларды жиналуы мен шыынды ескеру ажет. (U) крсеткіш он санды (мол су жылдарда зен алабында жиналан ылалдылы) жне теріс санды (аз су жылдары) болуы ммкін. Шектес жер асты алаптарды су алмасу ( ) крсеткіш о санды болады, ал кері арай былыс байалса бл крсеткіш ( ) теріс санды маына абылдайды.

Сондытан:

X=Y+E U

Сужинау алабыны кбейген сайын ( ) крсеткіш жойылады, сондытан ірі су жинау алабтарды есептегенде =0 тен санауа болады. Демек аралып жатан тедеу келесі трінде жазылады:

X=Y+E U

Су тедестігіні тедеуі инженерлік гидрологияда р трлі су тедестігінде негізгі болып кен олданылады

9.Гидрологиялы сипаттамалар. Гидрологиялы есептеулер туралы жалпы тсінік.

Гидрологиялы сипаттамалар — зен алаптарыны гидрологиялы режіміні элементтері мен морфологиялы ерекшеліктеріні (су мен тасындар шыындарыны, су дегейіні, аыс жылдамдыыны, суды минералдануыны, химиялы рамыны, температурасыны, мз былыстарыны, таы да басалары) санды крсеткіштері.

Гидрологиялы есептеулер — гидротехника, мелиорация, жол рылысы жне баса да салаларды ажеттері шін гидрологиялы жргіні трлі сипаттамаларыны (су аындысыны, су тедестігіні, тасынды аындысыны, су массалары динамикасыны жне т.б.) млшерін (крсеткіштерін) есептеуге ммкіндік беретін, инженерлік гидрологияны негізгі мазмнын анытайтын дістер мен тсілдер.

Уаыт аралыындаы жне кеістіктегі ытимал кездейсо былмалылыты есепке ала отырып, трлі гидрологиялы сипаттамаларды анытау шін кпжылды орташа крсеткіштерде, рбір шаманы кпжылды кезедегі айталану жиілігіні шамалары мен осы кезендегі сол аралытардаы оларды кеістіктегі бейсинхрондылыы белгіленеді. детте, гидрологиялы есептеулерді кмегімен: су аындысыны оны ішінде: алыпты жылды аынды, су тасу мен тасындарды е жоары су тімдері, аындыны жылды лестірілімі, е тмен су тімдері, тасын гидрографтары, су жинау алабындаы су алмасуы, су мен рлы бетінен булану, атмосфералы жауын-шашындар жніндегі сипаттамаларды жинатау; жеке су объектілеріні су тендестігіне, тасынды аындысына, жааларды айта алылтасу мен бгендерді тнбалануына, су массаларыны динамикасына желдік тербелістеріні элементтеріне, желумажелбгеттік аыстара, температуралы жргіге жне суоймалардаы суды атуы мен еруіне, мзды алыдыы мен арды еруіне, сондай-а суоймалардаы суды температурасына атысты гидрохимиялы мліметтер алу, суоймалардаы суды минералдылыын анытау жне т.б. мселелер шешімін табады. Гидрологиялы есептеулерді нтижесінде белгілі бір мелиорациялы немесе су шаруашылы объектілерін салу мен оларды пайдалануды техникалы-экономикалы крсеткіштерімен негізделетін гидрологиялы сипаттамалар белгіленеді. уашылы ауматарды мелиорациялауда аындыны, су тендестігіні рамдарын, ауыл шаруашылы даылдарыны ніп-су кезеіндегі су жргісін, су шаруашылы шараларына арналан су ресурстарын, гидромелиорация жне зге де антропогендік рекеттерден болан гидрологиялы жргіні згерістерін есептеу ерекше маыза ие.

Гидрологиялы есептеу дістері — гидрологиялы жргіні трлі сипаттамаларыны шамасын, детте, оларды кріну ытималдылыын баалай отырып есептеп табуа ммкіндік беретін техникалы амалдар. Гидрологиялы есептеу дістерін жасау арастырылан гидрологиялы шамаларды кпжылды тербелістері туралы мліметтерді статистикалы ндеуге жне гидрологиялы процестерді даму задылытарын зерттеуге негізделген.

Гидрологиялы есептеулер - рлы гидрологиясыны блімі; р трлі гидрологиялы параметрлерді (су мен тосындарды аынын, су балансыны элементтерін, таы да басалары) есептеу дістерін талдап белгілейді. Негізінен, балансты дістер мен математикалы статистиканы дістері колданылады.

10.Аынды есептеу жне статистикалы тсілдер мен зерттеулер