Батпатарды пайда болуы жне дамуы

стіне мол ылала жне аыссыз жадайа бейімдел-І ген сімдіктер ана сетін, алыдыы 0,3 метрдён кем¹] болмайтын, минералды тау жыныстарыны бетіне шк-і кен, ылала аны органикалы материалдардан (шым-і тезек) тртын рылымды батпа деп атайды. Ал, шым-і тезекті алыдыры 30 см-ден аз ауматарды батпа-1 танан жерлер дейді.

детте батпатар мен батпатанан жерлер атарла-І са орналасады, сол себепті оларды арасы дл блетімі шекара жргізу ммкін емес, олар бір ландшафт тзілі-1 мі болып табылады (8.1-сурет).

8.1-сурет. Беткейлік (а) жне ойпады (э) шымтезек бат-патарыны нобайы: микроландшафтар: /—оа, оалы-а-мысты; 2 — мк-сфагналык, огалы; 3 — сфагналы, 4 — кандыааш; 5 — араай-мк; 6 — сфагналы мк шымтезе-гіні шгіндісі; 7 — оа, амыс шымтезегіні шгіндісі; 8 — минералды грунт.

Шымтезек жылма-жыл летін сімдік алдытары-ны жеткіліксіз дрежеде ыдырауыны (шіруіні) нтич жесінде пайда болады. Ол зіндік физикалы, химиялыщ асиеттерімен бетінде орналасан минералды тау жы-І ныстарымен ерекшеленеді. Батпатьщ пайда болуынз екі трлі негізгі себеп жауапты: 1) ауматьщ жалпы алдылыы, 2) келетін жылу млшері.

Ылалдьщ здіксіз мол болуы жер бетінде органикг лы материалдарды жиналуына басты себеп болып та-і былады. Бл жадайда топыратаы оттегі алмасу лсі-| реп, топыра уыстарына ауа келу иындауына байлг нысты сімдіктерді органикалы лі алдытарыны^ тотыуы шектеліп, гуминдік ышылдар альгатасаді жне органикалы материалдардьщ «бтырылан» жи ынтыы пайда болады. Бл заттар з салмаыны жм ылалды ттікшелердегі ысымньщ серінен.

ыыздалуы рі деформацияа шырауы нтижесінде {'•рганикалы тау жынысына — шымтезекке айналады. Тымтезек кшті ылал стау асиетімен жне денесін-дегі суды молдыымен ерекшеленеді.

Зерттеу жмыстары шымтезекті клеміні 87...97%-і су.10...2% — ра зат, 1...7%-і — газдан тратынын далелдеді.

Шекарасы шымтезек кенішіні шекарасымен сйкес, ватпа алып жатан тйы контурлы, жер бетіні бір блігін батпа массиві деп атаймыз. Батпа массивтері адетте біртіндеп батпатанак жерлермен штасып жатады.,

Батпатарды сімдік жамылысы ааш, шп, мк, буталарды кптегён трлерімен ерекшеленеді. мір с-регін ортаа бейімделген белгілі бір сімдіктер бірлесті-гін фитоценоз деп атайды.

Батпатарды сімдік жамылысында карапайым да, крделі де фитоценоздер кездесуі ммкін. Оларды орна-ласуына су режиміні сері тікелей болуына байланыс-ты, бір ана батпа массивіні р блігінде р трлі фи-тоценоз трлеріні алыптасуы бден ммкін.

Батпа массивтері мен оны гидрологиялы режимі жне батпа сімдіктеріні сипаттамасы арасындаы байланыстарды анытау кезінде зерттеу нёгізіне батпа фациясы немесе батпаты ландшафт деген тсінікті алады. Батпаты ландшафт деп біркелкі сімдік ры-лымы саталан, трлік рамы жне батпа бетіні бедері ^ірыай болып келетін батпа амлп жатан ау-маты блігін айтамыз. Батпа ландшафтыны сім-діктері. андай бір сімдік ассоциациясы немесе флора-лы рамьі рылымы жаын сімдік ассоциациялары-нан немесе р трлі ассоциациялар кешенінен Труы ммкін.

сімдік ассоциацияЛары р трлі мірлік сипата ие сімдік трлерінен трады (мктер, ааш тымдастар, бталар, шптесін сімдіктер жне т. б.) Мндай рбір топта сулы-минералды оректену жадайына талап оятын жне талап оймайтын сімді трлері кездесуі ммкін.

оректену жадайына талап оятын сімдік трлері минералдылыы жоары суларда седі жне олар край-тын фитоценоздар евтрофты сімдіктер деп аталады.

Екінші топтаы сімдік трлері тек крамында еріген тздар те аз млшерде болатын тщы суларда седі