Зін-зі тануды деріс ретіндегі маызын ылымдар сабатастыында (философия, психология,педагогика) тжырымдаыз. 1 страница

1. Философиялы кзарастар тарихындаы тланы зін-зі тануыны негіздерін Хилон мен Фалес аузынан шыан дана сз немесе даналы формуласы “зіді-зі таны” ымы ретінде Сократа дейін пайда болды. Е алаш Греция тарихында теориялы ойлауды жаа кезеінде адам проблемасы, философия проблемасын зін-зі тану арылы тсінуге болатындыына кз жеткізілді. Кейін бл идея кімде-кім зін -зі тани білсе ол зіні не істей алатынын жне не істей алмайтынын тсіне біледі. Соны нтижесінде баытты мір сре отыра зін анааттандыра алады, білмейтін нрсесінен аула болып, мірде ателікке бой алдырмай баытсыздытан айналып те алады. Осы артышылыыны арасында біреуді ндылыын кре алады жне оны з ажеттілігіне олдана алады” - деп, Сократ ебектерінде з жаласын тапты.

зін-зі тану философиялы трыда - бкіл дниені ойлау, оны шыу тегін білуге мтылу, адамны дниедегі орнына ілу, адамны ішкі дниесіні сырын ашу, табиат пен оамны негізгі задарын танып білу, адам міріні мнін айындау т.с.с. жйе ретінде арастырылады. Бдан шыатын орытынды сол кездегі кзарастара тотала келе, зін-зі тану кзарастарын зерделей отырып, оларды адамны ішкі дниесі мен сырты дниені бірлігі ндестік тапанда ана табиат пен оамны талабына сай тланы алыптасуына кз жеткізуге болады. зін-зі тану арылы тланы зіндік дамуына, білімдік жне танымды рекеттеріне ыпал ету, зара адамгершілік ндылытары мен зіндік бадарын тадауа ммкіндік жасалу идеялары алынатындыы белгілі болды.

Аристотель: “Адам міріні масаты бойындаы рахымшылды сапаларын дамытса, онда ол мейірімділік мінез танытады”-деп, раымшылдыы басым адам зін немі дрыс стай білетіндігін, ол табиатынан мейірімді, сондытан да зін адамгершілікке бейім стайтындыын сипаттайды.

бунасыр л-Фараби зіні философиялы трактатында аыл, айрат, жрек жайлы егжей-тегжейлі тсінік бере келіп: “Жрек - басты мше, мны тнні ешандай мшесі билемейді. Бдан кейін ми келеді. Бл да басты мше, біра стемдігі біріншісі емес”, -дей келе зіні леуметтік, рухани ндылытарыны негізіне адамны ішкі сана сезіміні даму ерекшеліктерін алады. “Тек ана зіндік еркін рекеттене алатын белсенді пенде оамды пайдалы ызметімен жеке баытын жасай алады- деп, ... “бір халы екінші халытан табии ш асиетімен ерекшеленеді: болмысы, мінезі жне тілі”. лама алым ртлі халыты музыкасын, мдениетін, тілін, детін, болмысын, мінезін зерттегенде рухани ндылытара зор мн бере отырып адам бойындаы осы асиеттерді дамуына ерекше кіл ояды. Себебі адамны бойындаы ізгілігі, айырымдылыы, мейірімділігі ол оны бойындаы нері мен мдениетіні дауына тікелей байланысты. Адам мінезге бай, болмысы биік, тілі діретті болатын болса оны рухани-адамгершілік даму сатысы те жоары болатындыын длелдейді.

азір Республикада жастарды трбиелеу мселесінде адамны ішкі жан дниесін, рухани лемін танып, дамыту, жетілдіру баытында кптеген алымдар С.А. Назарбаева, психол..д. Х.Т. Шерьязданова, п..к. Т.А. Левченко, п..д. М.Х. Балтабаев, профессор Б.. Дамитов, п..к. А.А. Семченко, ф..д. Е.Е. Бурова, п..к. Л.К. Кмекбаева, психол. .к. З.Б. Мадалиева т.б. лкен ізденістер стінде. Жне бл трыда зін-зі тану іліміні философиялы негізін алаан алымдар А.Н. Нысабаев, Г.Г. Соловьева з ебектерінде станан басты аида - адамны кісілік келбеті мен адам деген ата лайыты бола білуін алыптастыру, адамны табиатпен, леммен йлесуі, халыты дстр, рухани мдениет негізінде болаша рпаты рухани-адамгершілік трбиесін жаа сатыа ктеру міндеттерін жзеге асыруды кздейді.

Бгінгі білім жйесінде, С.А. Назарбаева атап ткендей «лкен згерістер» басталуда. С.А. Назарбаева оытушыларды біліктілігін ктеру семинарында сйлеген сзінде . Білім беру жйесі тланы зін-зі тануына «Мен кіммін? Шексіз лемге мені андай арым - атынасым алыптасуы керек? Маан алай мір сру керек? Кез- келген жадайда жаман мен жасыны алай айыра білу керек?» деген сратарды тірегіні мнін ашуа баытталуы тиіс. Білімні мазмнын, оны рылымын тла зіне соншалыты керек екендігін сезінген уаытта ана білім беру масатына жетеді» - деп саралап тті.

Адам зін-зі тануа талаптанбаса, оны олынан зге адамдарды танып тсіну жне олара наты кмектесе алу келмейді. оамды дамуды зге адамдармен арым-атынаса тсетін рбір адам зін-зі тануын тередетуі шарт, біра Джерсиидті байауынша бан жеткілікті млшердегі жректілік ажет, з рефлексиясыны нтижелері андай болса да, оларды діл трде абылдауа ммкіндік берерлік белгілі млшердегі объективтілік ажет.

Студент тласыны зін-зі тануы білім беру жйесінде жетекші масаттарды бірі дрежесін алуы ажет. Студентті “Менін” позитивтік згерту азіргі тада педагогика мен психологияа деген гуманистік кзарасты бірден-бір маызды саласы, оыту мен трбиелеу ісіне атысы бар р адамны зін-зі адамгершілік трыда дамытуын амтамасыз ететін басты ралы. Болаша маманны зін- зі дамыту аидаларын мегеруі ажет, йтпесе ол згелерге бл процесте ажетті кмек бере алмайды.

Оытуды тиімділігі тланы психикалы дниесіні жалпы йлесімділігіне, сіресе оны “Меніні” ктерікілігіне, позитивтілігіне туелді. Сондытан студентті тлалы дамуыны сипаты мен з бойындаы рухани-адамгершілік ндылы бадарыны мн-маызы оны академиялы жетістіктеріні маызынан кем емес. азіргі уаытта жоары білім беруді кредиттік жйеге кшірілуі оытуды дстрлі дістерімен атар жаа технологияларын ендіру негізінде білімді шыармашылыпен мегеруге, здігінен білім алуа, зін-зі трбиелеуге, зін-зі жетілдіруге абілетті тланы алыптастыру мселесі алдыы орына шыарылып отыр.

2. Бгінгі тада оам згерістеріні шешуші факторы-Адам. Адамны арым-атынасыны йлесімділігін амтамасыз етуде адамгершілік ндылы жетекші орын алады. Жалпы «Адам-оам», «Адам-лем» атынасыны адамны дниеге деген кзарасы андай станымдара, принциптерге ара сйетінінен ндылытарды анытауда лкен маыздылыа ие боланын креміз.

лемді рухани-адамгершілікті игеру процесі барысында адам болмысты з ндылытары арылы арастырады. Бл оршаан ортадаы заттар мен былыстар тланы сезімдеріне, ызыушылы мтылыстарына сйкес келетін лемге деген ерекше эмоциональды рекке ие болатын атынасты білдіреді. Адамны лемге атынасыны ерекшелігі оны зін жне зге адамдарды, оршаан дниедегі заттарды, слулы, ебекорлы, еркіндік т.б. трысынан баалап, адамгершілік ндылытар арылы арастыруымен сипатталады.

Рухани-адамгершілік ндылытар адамзат пайда болан кезден бастап адам санасына еніп дамып отырды десек те болады. Себебі рухани-адамгершілік ндылы адамны зіне, оршаан леуметтік ортаа бір-біріне деген арым-атынасы, мір сру салты, даму дегейін бейнелейтін рлымды элемент. Рухани ндылыты сапасы жан дниесіні дамуы, сана сезіміні дегейі білімділігі, нерлілігі, аылдылыы, мдениеттілігі т.б. кптеген сапалары арылы лшенетін болса, адамгершілік ндылы адамны адами асиеті, бір-біріне деген айырымдылы крсетуі, мейірімділік сезімі, іс-рекеттегі адалдыы, ділдігі, мір сру салтындаы туысты, досты арым-атынасымен бірігу идеясымен ерекшеленеді. Ал ндылыты атынас рашан да субъектіні бойында белгілі бір эмоцияларды -уану, сйсіну, тадану, табыну т.б. амтып дниетаным ыпалымен алыптасып келген. Оны ішінде е жоарысы - асиеттерге табыну бала кезден, ана стімен бірге, зіні ана тілі арылы, мораль негіздері ретінде, з тарихын, мдениетін, дет-рыптары мен салт- дстрлерін игеру нтижесінде орныып, кезеге сай дамып отырды.

Біра осы ндылытарды мірдегі мнін тсініп, талдап, саралап абылдайтын бл - адам санасы. Адам санасында бірінші ндылыты анытау шін белгілі бір себепке байланысты ажеттілік оянады, рі арай сол ажеттілікті анааттандыру жолында з алдана масат ойып зі шін ндылы негізін анытап алады. Негізгі рухани-адамгершілік ндылытар бл адам бойынан бастау алады десек те болады. Себебі рухани-адамгершілік ндылытар адам жаратылысы, оларды мірге арым атынасы, трмыс тіршілігі, саналы іс-рекеті мен сезімі арылы лшеніп, сараланып отырады. Сондытан е жоары ндылытарды зегі - бл адами асиеттер жне адам екендігі оам дамуында рдайым длелденіп келген.

Бгінгі сабаымызды негізгі масаты адамгершілік адами ндылытара жалпы сипаттама беріп, оны мірдегі маызы мен мніне тоталу.

ндылытар- сезіммен аыл-ойды штасуын жне сол арылы адамны іс-рекет бадарын белгілейді.

ндылытар тек объективті, яни шынайы ана болады, ол адама туелді емес, солай бола тра, субъективті, йткені ол адам санасында орын алады. ндылытар сезім арылы абылданады, ал сана арылы оны тсінуге болады, соны нтижесінде тла ндылы бадарды игереді де, іс-рекет етеді.

№І-ші кесте. ндылытарды жіктелуі.
Жалпы адамзатты ндылытар Жоары сапа дегейіндегі ндылытар Рухани - адамгершілік имани ндылытар
-адам мірі, бостанды, отбасы, арым-атынас, адам баыты, рпа жаластыру, ебек ету, табыс, ынтыматасты, белсенділік, туелсіздік т.б. -адам конвенциясы, демократия, азаматты оам, мдениет т. б. -мдениет, саясат, дебиет, Отан, Ана, Жер, дін, діл, ар- ождан, парыз, ерік, жігер, кш, махаббат, айырымдылы, мейірімділік т.б.

 

оамды ізгілендіру - XXI асырды табалдырыындаы ркениетті дамуды талабы, мны зі леуметтік атынастарды йымдастыруды тиімді нысандарына ол жетуіне байланысты болып отыр, рі бл атынастарда алдымен лемні ттасы ретінде адам аса айшытана крінеді. Ендігі жерде ізгілендіру масатына жету ралы зиялылыты алыптастыруды, сезім, кіл-кй мдениетін трбиелеуді, мірлік ндылытар мен бадарларды белгілі бір жйесін орнытыруды кздейтін сан ырлы процесс болып табылады. йткені, бізді ертегі кні осы азіргі мдениетті, бгінгі білім, трбие беруді аясында зіміз алыптастыран оама адам басатындыымыз айын.

ндылытар - трбие мен оытудаы адамгершілікке баытталан идеалдар. Олара шынды, айырымдылы, тла, пайда, бостанды,

махаббат, шыармашылы, т.б. жатады. ндылытар- идеалдарды абылдау немесе абылдамау сезімі арылы айындалып, аыл-ой сана арылы абылданады. ндылытар - рметтеу, ошеметтеу, абылдау трізді бадарды білдіреді.

Сонымен “Рухани-адамгершілік ндылы дегеніміз” адамны зіні табии жаратылысы мен зін-зі тану, абылдау, сезіну арылы сарапа тсіп дамыан, сырты ортаны ыпалы нтижесінде алыптасан, тланы тратылыы мен жетілу дегейін, оамдаы орнын, даралы асиеттеріні сипатын айындайтын ішкі рылымды элемент- деп білеміз.

Студентті рухани-адамгершілік ндылытарын зін-зі тану негізінде алыптастыру рдісін студентті бойындаы тлалы згерістер жне оны з дегейін дамыту рекеттерімен тыыз байланысты. йткені, бгінгі жаа оамда білім алушы студентке жааша ойылатын талаптар оны жеке тлалы асиеттерін, тек ана з басы шін емес, сонымен бірге з айналасындаы жолдастарына, жалпы адамдар шін лгі болуын ажет етеді.

Студенттерді рухани-адамгершілік ндылытарын зін-зі тану арылы алып-тастыру оларды бойында тмендегі асиеттерді пайда болуына ыпал етеді:

- жаашылды, шыармашылы, ебекорлы;

- интелектуальды сипаты: ой биіктігі мен тіл байлыы, логикалы ріс-ресі, тере танымды, зін-зі сыни ойлау абілеті;

- ашыты, сабырлылы, табандылы, мейірбанды;

- з кзарасыны сипаты: ізгіліктік, сйіспеншілік, талап оя алушылы, кмек крсетуге даярлы;

- болашаа кзарас сипаттары: з біліміне, тжірибесіне, білігіне, адамгершілік асиетіне сыни кзарас, зіні адами даму сапасына жоары талап оя білу, жауапкершілік, зін-зі дамытуа, здігінен білім алуа ажеттілігіні болуы;

- з мамандыы бойынша студенттер з бойындаы адамгершілікке жатпайтын олылытарды зерттеп, тзетуді жолын табуа мтылуы;

Осы орайда зіндік таным жобасыны авторы С.А. Назарбаеваны. “азіргі уаытта оамдаы балалар мен жас жеткіншектерді тлалы дамуында рухани - негелі трбиесі, гормониялы дамуын зерттеу аса ажет” - деп крсетеді. Бл орайда С. Назарбаева азіргі жастар трбиесінде этика, эстетика, рухани жан азыын мірге деген кзарасты згертіп, барлыына тек ана сйіспеншілікпен, махаббатпен, ізгілікпен арауа, зіні ішкі жан дниесін згерткенде, толытыранда ана ол адамнан жоары білікті азамат шыатынын “Путь к себе” ебегінде крсетіп кетеді. “Быть здоровым человеком значит привести в равновесие тело, разум дух, установить мир и спокойствие в самом себе. Найти путь к себе. Без духовной любви всякое обучение бесполезнодеп, бл трыда алым, білім алуда оны сйе білуге, талпыныса шаырады.

2. ылым - білім негіздері, негізгі принциптер мен жалпы задылытарды орытып шыаруа жмылдырылан зерттеулер не пндер саласы. ылым табиат, оам, ой жйесі туралы жаа білімдерді жасауа баытталады.

ылыми зерттеу - жаа біліммен аруландыру процесі, оыту, трбиелеу, дамытуды обьективті задылытарын ашуа баытталан танымды іс-рекетті трі. ылыми зерттеуді ш дегейі сараланады: эмпирикалы - ылымда жаа фактілер белгіленеді, теориялы - брын ашылан фактілерді тсіндіруге жне оларды дамуын болжауа ммкіндік беретін негізгі, жалпы задылытар сынылып алыптастырылады; дістемелік-тжірибелік зерттеулер негізінде былыстарды зерттеуді жалпы аидалары мен дістері, теория рылымы алыптасады.

зін-зі тану ылымны объектісі - білім беру, трбиелеу.

Білім беруді тек зін-зі тану пні ана емес, сонымен атар философия, педагогика, леуметтану, психология, экономика жне т.б. зерттейді. Мысалы, экономист жмысшыларды шынайы ммкіншілік дегейін зерттей отырып, оларды дайындауа ажетті шыынды есептейді. леуметтанушы білім беру жйесіні адамды леуметтік ортаа бейімделуге, ылыми-техникалы прогресті дамуына кмектесуге дайындайтынын білгісі келсе, философ білім беруді жалпы мірдегі масаты, орны жайындаы мселелерді арастырады. Психолог білім беруді психологиялы жатарын зерттейді. Саясаттанушы мемлекеттік білім саясатыны тиімділігін анытауа баытталады.

Бл ылымдарды білім беру де, зерттеуде тигізер кмегі те зор боланмен, оларды біреуі де адамны зін-зі адами трыдан тануы мен ішкі дниесіні ізгілік баытта трбиеленіп алыптасу ырларын, осы арым-атынаса тсу процестерімен байланысты білім беруді мндік аспектілерін арастырмайды. Осы аспектілерді зерттеу білім беруді белгілі саласы-пні ретінде танылады.

зін-зі тану пні - жалпы білім беру мектептерінде, институттарда, университетте (жаняда, білім беру, мдени, трбиелеу орталытары) йымдастырылатын педагогикалы процесс.

Осы маынада, зін-зі тану -адамны зін-зі тануыны факторы жне ралы болып табылатын педагогикалы процесті мнін, задылытарын, дамуын зерттейтін ылым.

зін-зі баылауа арналан сратар мен тапсырмалар.

1. «зін-зі тану» ымына ерте ежелгі жне азіргі маынада анытама берііз.

2. зін-зі тану пнін сіз алай тсінер едііз?

3. зін-зі тану пніні ылым ретінде дамуына не трткі болды?

4. ылымны обьектісі жне пні дегеніміз не?

5. зін-зі тану пніні тжірибесі мен пнін негіздедер.

 

зін-зі тану пні мен баса пнді ыпалдасуы

1. Ыпалдасуды дістемелік негіздері.

2. . Пндерді ыпалдасуына ылыми кзарастар.

3. зін-зі тану пні баса пндермен ыпалдастыру мні.

Ыпалдасуды дістемелік негіздері

Интеграция (лат. іntegratіo – алпына келтіру, толытыру, іnteger – ттас, бтін) біріктіру, кіріктіру, ыпалдастыру.

Сырты ыпалдастыру (зін-тану пніні дістемелік діс- тсілдерін олдану).

Ішкі ыпалдастыру( дниетанымды, мазмны, маынасы).

зін-зі тану пнін баса пндермен ыпалдастыру:

Е алдымен беріліп отыран білімді жандандыру, яни оны рухани адамгершілік мн- маынасын айындау.

Барлы пндерді мгілік бкіл адамзатты ндылытар негізінде алуан трлі былыстарды бірлікте арастыра отырып, ттастай білім беру .

Білім беруде жалпы адамзатты ндылытарды негізгі тп азы болуы, яни берілетін білім бірттас, жйелі болуы.

ЗІН-ЗІ ТАНУ – метапн

Білім берудегі е негізгі мселе пнді оыту ана емес, сол пнді оыту арылы тланы рухани-адамгершілік дамуы

 

Сйіспеншілік энергиясы – стаз шін де, оушы шін де маызды

 

Білім беру дерісіні масаты:

 

ОЙ, СЗ, ІС-РЕКЕТ бірлігі арылы МІНЕЗДІ алыптастыру жне рухани ндылытара баыттау

 

стазбен оушыны зара атынастын амалдары:

 

Кмектесу , Ынтыматасты (сйіспеншілік, тсінушілік, абылдау, кмек беру )

 

ЗІН-ЗІ ТАНУ – метапн

 

зін-зі тану» рухани-адамгершілік пні мен баса пндерді ішкі ыпалдасуы – ол білімді жандандыру, оны рухани-адамгершілік мнін айындау

 

Бл ттастырылан білім барлы пндерді жалпыадамзатты ндылытара негізделген тзілісі ретінде кптрлілікте бірлікті круге ммкіндіктер береді

 

Мгілік ндылытар – білім беруді фокусты нктесі – бізді барлы оытып жргендерімізбен бірттас болуы тиіс

 

зін-зі тану пні баса пндермен ыпалдастыруда жалпыадамзатты ндылытар тірек болады

оршаан орта туралы ттас тсінік

(мнда ыпалдастыру адамгершілік ндылытармен рухани адамгершілік трбие беруге ыпал ету)

 

зін-зі тану пні мазмнды рылымы: дебиет, тарих, философия, психология, педагогика, леуметтану, физика, биология, математика жне т.б. ылымдарды іштей кірігуімен ерекшеленіп, таырыпты жйе білім алушыларды зін-зі жетілдіруіне ыпал ететін жалпыадамзатты ндылытара баытталаан.(зін-зі тану пні барлы пнді мегерудін негізгі кілті)

 

Пндерді ыпалдасуына ылыми кзарастар

 

зін — зі тану мазмныны философиялы баыты — р трлі пндерден алан апараттарын бірттас лемдік бейнеде жйелеуге ммкіндік беретін маыналы білім мен бадарын крсетеді

 

зін — зі тану мазмныны психологиялы тармаы адамны ішкі дниесіні тпкі негізін тсінумен байланысты

 

Білім беруді екі аспектісіні йлесімді дамуы:

 

Интеллектуалды(сырты білім аыл шін) адам оу-білім алу шін алдымен оршаан дниені, табиат былыстарын танып-білу арылы (кітаби білім, сырты білімді зерттей отырып ол жеткізеді).Рухани-адамгершілік(ішкі білім жрек шін табиатты аялап, ізгілікке баулу лтты тамырдан нр алады, табиата деген адам кзарасыны дрыс баытта болуы оны ой-сезіміне сер етіп, мінез-лын жетілдіру арылы жзеге асады (ішкі дниені зерттей отырып, мірлік масата жетелейді, интуицяны дамытып, сананы оятады).

 

ЗИЯТКЕРЛІК БІЛІМ БЕРУ

 

аламдаы барлы жйелер рылысыны задылытары бірдей аидаттара негізделгенЕ.Уилсона, М.Рьюза зерттеулері бойынша адамгершілік трыда рекет ету адамны зіні генетикасынан берілгенМасару Эмото ашан жаалыы бойынша су апаратты тасымалдаушы, яни оны кристалдарына адамны ойы мен сзі жазылып алады Психолог-алым Эмото Масару: «Су адамны психикалы энергиясын бойына сііре алады жне оны за уаыт бойында «есіне» сатап, тіпті басалара жеткізе алады. Суды бойына жинаталан таза энергия небір аурулара ем болады», — деп жазадыСана тек ана адамда емес, минерадарда, жануарларда, сімдіктерде, Жерде жне бкіл Космоста баразіргі алымдар мынадай орытына келді: бкіл материалды лемні санасы бар, р атомны з санасы бар. (А.А.Липсон жне басалар.)