Зін-зі тануды деріс ретіндегі маызын ылымдар сабатастыында (философия, психология,педагогика) тжырымдаыз. 2 страница
Жапон алымы Эмото Масару жргізген эксперимент нтижелері
Адамны табиаты, оны міріні мні
(Философиядаы адам проблемасы)Кне ытай философ Лао Цзы : «Басаларды білетін адам – аылды, зін танып білген адам — данышпан», — депті.Ертедегі грек ойшылы Протагорды : «Барлы заттын лшемі — адам» деген анатты сзі ке тараан.Гректі таы бір ататы ойшылы Фалестен : «Дниедегі е оай нрсе не?» деп сраанда : «басаа аыл айту» ал «е иын нрсе? » — дегенде «зіді танып білу» деп жауап беріптіАдам міріні леуметтік жне биологиялы міршедігі
(леуметтану мен биология пндерімен ыпалдастырудаы негізі мселелер)
Тірі тіршілікті биологиялы міріні шектеулі екендігі рбір адама млім. Биологиялы мір – мірді бастауы, онсыз мір жо. Ол да белгілі. Біра мір тек «таза» биологиялы тіршілік пен шектелмейдіШын мгілікті аясы – адамдарды рухани дниесі. Рухани мірде адам бкіл леммен тедесе алады. Рухани мірде ана адам толы маынасында еркін. Рухани дние адамдарды е тере, ауымды жне маыналы ндылытарды мекені.Егер ондай ндылытар жо болса, рухани дние де жо. Е тере, яни е шексіз ндылытар адамны лемнен, адамдарды зара йлесімді атынас тзеп, соларды дамытуыны ндылытары, ал олар – е алдымен рбір тланы осындай ндылытарыны масаттар мен пиылдарды шеберіде шексіз дамуы
аза дебиеті пнімен зін-зі тануды зара ыпалдасуы\зін — зі тану» пніні зге пндермен ыпалдастыы
Жоспары:
ылымдаы лы алымдарды, ойшылдарды мірінен мліметтер.
азіргі жаа білімдегі ыпалдастыру жолдары.
Сырты лемні ішкі леммен зара байланысы.
Рухани – адамгершілікті немесе жалпы адамзатты ндылытарды баса пндермен ыпалдасуы туралы.
Адам жне оны оршаан лем туралы жйелі тсінікті кшеюімен, ылым мен ылыми баыттарды суімен, адамны рухани — адамгершілік дамуы мен жалпы адамзатты ндылытарды танып — білуге байланысты бізге жаа адами — ылыми діснама ажеттігі азіргі уаытта атты байалуда. Бндай діснама философия, педагогика жне психология ылымдарыны ыпалдастыынан туындаан мета пн «зін — зі тану» пні болып отыр. «зін — зі тану» пні тек жоарыда аталан ылымдарды ыпалдастыын ана емес, ол адамзат ркендеуі шін олданылып отыран ылымдарды ешайсысын назардан тыс алдырмайды, оларды барлыын да амтиды.
«Трбиесіз берілген білім – адамзатты ас жауы»
л — Фараби 870 — 950
«Ізгілік ылымын тсінбегендерге — кез келген ылым рдайым зиян келеді»
Мишель Монтень
«Тбеміздегі жлдызды аспан жне ішкі жан дниеміздегі моральды за бізді та алдыратын жне жоары сезімталды аылмен толтырады.»
И. Кант
“Біздегі барлы адамгершілік, шынды, мейрімділік – брі нр, ізгілік білім. Трбиесіз берілген білім – бос.”
Николай Пирагов 1810 — 1881
“Білім беруді – тек апаратты емес, ойлау абілетін дамыта отырып мінезін алыптастыру маызды болып келеді”
Сергей Рубинштейн /1889 — 1960/
“Адама андайда болса кмек келтіретін ой мен іс ізгілік келеді. Ізгілікке мтылу адамны жаратылысыны зінде бар нрсе”
Мажан Жмабаев 1893 — 1938
азіргі білім дерісін рухани адамгершілік жне жалпы адамзатты ндылытар арылы мейлінше ізгілендіруіміз ажет болуда.
М. Монтень: «Ізгілік ылымын тсінбегендерге кез келген ылым рдайым зиян келеді» — деп айтып ткен. Білім тек ана адамны ажетін теу шін емес, мір сру шін ажет. Ол шін білім беруді екі аспектісін йлесімді дамыту жолдарын анытауымыза тура келеді.
Білім беруді екі аспектісіні йлесімді дамуы:
Білім беруді екі аспектісі
Интеллектуалды білім (сырты білім аыл шін.
Рухани – адамгершілік (ішкі білім, жрек шін)
Сырты ыпалдас у ( зін — зі тану пніні дістерін олдану)
Ішкі ыпалдасу ( дниетанымды, мнді, маыналы)
рбір пнні мазмнына рухани – адамгершілік трбиені мазмнын енгізуі берілген білімді ізгілендіруге малімні осатын лесі мол. зін — зі тану мен рухани – адамгершілік білім беруді ыпалдастыру е алдымен беріліп отыран білімді жандандыру, яни оны рухани байлыын кеейту болып табылады.
Интеграция ымыны жалпы ылыми мнін жне оны баса философиялы ымдармен зара байланысында арастырылады.азіргі тада, жас рпаты сапалы трде оыта отырып, саналы трбиелеу талаптарын жзеге асыруды мынадай жолдарын сынып жрміз. Олар:
— Рухани – адамгершілік білімді, ндылытарды, кез келген пнді оыту мазмнына енгізу.
Адам баласы жаратылысынан табиатпен етене жаын мір сріп келеді. Адам зіне ажеттісіні брін табиаттан алады. Табиат адам шін жайлы мекен, барлы игіліктерді бастауы.
Адамзатты лемде алатын орны зор. Сондытан адамзат ылым мен техниканы пайдалануды жаа стратегиясын жасамай, зін — зі ртып алуы ммкін. «Табиат тазалыы – адамзат амандыы екенін естен шыармау керек.
Адамзатты басты міндеті – табиат уат кздерін орнымен йлесімді мір сру, мейірімділік нрын шашу».
Табиат адамны асыраушысы, панасы, сондытанда оны таза стау, мейірімділік арым — атынас жасау парызымыз екенін мытпайы.
Сырты білім:
Сырты интеллектуалды
Сырты дниені зерттеу
Кітаби білім (тжірибесіз)
алауларды оятады
Дниеде кнкріс шін
Интеллектті дамытады
Аыл мен тнге арасты
Апарат беру
Интернет
Аллергия пайда болады
Ішкі білім:
Ішкі рухани – адамгершілік
Ішкі дниені зерттеу
Практикалы білім (тек тжірибе арылы)
р адамы жрегіндегі жалпы адамзатты ндылы
мірлік масаттармен байланысты
Интуицияны дамытады
Жрекке арасты
Сананы ояту
Иннернет
Кш – уат болады
Білім табыс шін емес,
мір сру шін ажет
«Балалар білімді асайды, біра олар жансыз білім емес, жанды білімді асайды»
жанды білім
жансыз білім
Рухани – адамгершілікті немесе жалпы адамзатты ндылытарды баса пндермен ыпалдасуы туралы
2. зін-зі тану дерісіні задылытары мен ерекшеліктерін тсіндірііз .
3. Адам, индивид, даралы, жеке тла, іс-рекет субьектісі ымдарыны араатынасын зін-зі тану нысаны ретінде анытаыз.
«Адам», «индивид», «тла», «даралы» ымдарына сипаттама.
Адамды кптеген ылымдар арастырады: философия, леуметтану, этика, эстетика, педагогика, психология жне т.т. рбір ылымны зіні адамды зерттеу пндері бар. Адама леуметтік-психологиялы талдау жасау шін: «адам», «индивид», «тла», «даралы» ымдарына атысты наты тсінік шегін белгілеуіміз керек.
Адам-жоары психикалы ызметті арасында мегеру, жасау, згерту абілетіне ие саналы биолеуметтік тіршілік иесі, оамды-тарихи дамуды жемісі рі сол о,амды мір жемісі болып табылатын сананы таратушы. зіндік сана-сезімі адам сана дамуыны филогенездік, онтогенездік дамуыны шыы. Адамда: биологиялы, психологиялы, педагогикалы, леуметтік сияты рылымдары бар. Ол рылымдармен адам болмысы лшенеді жне олар бір-бірімен зара байланысты. Олар: адамны жеке басына тн айталанбас ерекшеліктеріні болатыны; адам бойындаы кісілік (тллы) асиеттерді болатыны. Ол аа рпа жасаан мдениетті мегеруде алыптасады. Егер адам жас кезінде оамнан тыс алса, онда оны санасы, тілі, ойлауы, жне вертикалда ая алысып болмайды. Адам р трлі ебек жне трлі формадаы оамды іс-рекетке атысу арылы адамзатта алыптасан асиеттерді ол зінде зіне тн адамды абілетерді дамытады. . Адам тсінігі кп жоспарлы. Адам оамда мір среді. Ал адам бос мір сруі ешбір ммкін емес. Оны тні де жаны да айналасындаылармен арым атынас жасау стінде тек леументтік сер жадайында ана кісілік мнге ие болады. Адамны санасыны дамып, суі тікелей зіні мір сріп отыран ортасына байланысты. Сондытан адам психологиясын дрыс ыну шін: леументтік жадайын білу керек; оны андай ортаны кілі екенін айыру; оны кзарасы мен наным- сенімін баыт- бадарын білімі мен тжірибесіне икем биімділігін анытау керек. Міне, тек осы айтыландардан кейін ана, наты мліметтерден со сол адам туралы пікір білдіруге ммкіндік туады. Психология адамны даралы сипаттарын арастырып, оны кісілік асиеттерін рістетуді масат ттады.
Индивид (жеке адам)-тымуалаушылы асиеттерді жалпы генотипін тасымалдаушы, биолеуметтік тіршілік иесі. Адам дниеге келгенде индивид болып туылады. Ол оамды атынастарды объектісі, рі субъектісі. атынастар ыпалын сезіну мен бірге атысушы, рі оны тере бойлаушы. З.Фрейд ілімі бойынша, немі оам ішінде болып оны ыпалын сезінуші, рі оан арсы трушы биологиялы тйы жан.
Тла-адамны оамды санасы мен мінез-лыты, адамзатты оамды-тарихи тжірибесін мегеруде алыптасан адамны леуметтік-психологиялы мні. Тла оамды атынасты обьектісі мен жемісі ана емес, сонымен бірге іс-рекет, атынас, сана, зіндік сананы белсенді субьектісі. Тла болып туылмайды, ол леуметтік, мдени даму нтижесінде туындайды. Тла масата талпынушы ана емес, сонымен бірге зін-зі йымдастыратын жйе. Оны зейіні мен іс-рекетіні обьектісі: сырты орта мен зіні «Мендік» сезім болады. Осыан байланысты зін -зі реттеу, зін-зі стай білу, абілеті мен асиет крсетеді. Тла болу дегеніміз-белсенді трде мірлік позицясы бар жне ішкі ажеттілікке байланысты тадау жасай білу, келген шешіміні зардабын баалау жне зі оамны алдында жауап беру, немі зін-зі жне згелерді руа трлі діс, тсілдерді мегеріп з мінез лын реттеуші.
Тлалы асиеттер ш дрежеде болады:
1. рбір адам е алдымен адамзат ауымыны мшесі ретінде шыан нсілінен, лтынан, туысынан, туан жерінен туелсіз есті адамны барлы кілдеріне орта жалпы асиеттерді иелену. Оларды атарына: уану, айыру, болжамды, елді сю, арамды –злымдара, ділетсіздіктерге, ділеттікке жне т.б. кптеген рухани-психологиялы асиеттер жатды.
2. р адамны физикалы ерекшеліктерінен жоары жйке жйесіні ызметінен туындайтын жне тек з басына тн психологиялы згешеліктер. Блар, оны мінез-лыында, сезім крінісінде, темперментінде, имыл мен жріс трысында, сйлеу ерекшелігінде, сырты серлерге айтаратын жауаптарында, баса адамдармен арым-атынсында т.б. тіршілік рекеттерінде байалады. Осы айталанбайтын ерекшеліктеріні арасында р адамны басалара самайтын зіндік ырлары туады. Бл ырларыны негізгі физиологиялы ерекшеліктерінде жатанмен оан рине мір сру ортасыны да атысы бар.
3. Адам белгілі бір елде, рухани дстрде белгілі дрежеде жеткен материалды жне рухани мдениет жемістерін сусындап седі. Сол дуірді тарихи ортаны жемісі осыны брі адамны жан-дниесінде зіні ізін алдырады.
Тланы анытайтындар атарыны: нені жне алай білетіндігі, нені жне оны алай баатыны, нені жне оны алай жандандырады, кіммен жне алай атынас жасайтыны, оны кркемдік ажеттілігі жн оны алай анааттандыратындыына байланысты.
Е негізгісі зіні рекетіне, шешіміне, тадырына деген жауапкершілігіне сай лшемі тланы толы крсетеді.
Даралы - трлі тжірибе, білім, пікір, сенім, мінез-лы, темпераменттермен крініс береді. Даралы негізгі параметрлері: себеп, темперамент, абілет, мінез.
Эмоциялы, белсенділік темпераментті екінші функциясы. Белсенділік пен зін-зі реттеу абілетіні сипаттамасы. Даралыта-тла мен организм бірлікте арастырылады.
Адам ммкіндіктері.
Адамны 5 трлі ммкіндіктері бар. Олар: гнесологиялы, аксиологиялы, шыармашылы, комуникативті, Кркемдік ммкіндіктер.
1.Гнесеологиялы (танымды) ммкіндік алынан мліметі клемі, сапасымен лшенеді. Бл мліметтер сырты ортаа атысты оны табии жне леуметтік жадайына жне зіндік танымына байланысты жинаталады.
2.Аксиологиялы (ндылы) ммкіндіктер- тланы леуметтану процесінде болатын адамгершілік, саяси, діни, эстетикалы баыттара атысты ндылытар жйесіндегі масата талпыну мен кзарастарына байланысты туындайды. Блар психологиялы жне идеологиялы жадайлар бірлігінде болып, тланы санасы мен зіндік санасыны эмоциональды-еріктік, интелектуальды механизмдеріні аныталуымен жне мірлік дние танымыны, кзарасыны, талпынушылыыны ашылуымен болады.
3.Шаармашылы ммкіндіктер-з бетінше аныталан білігі мен дадысы, продуктивті жне репрокуктивті, ру жасау немесе бзудаы рекеттік абілетімен, оларды орындаудаы ебек жемісімен крінеді.
4.Коммуникативтті ммкіндіктер-баса адамдармен байланыса тсу формасы, лшемімен белгіленеді. Тлааралы арым-атынас леуметтік рольдер жйесінде крініс береді.
5.Кркемдік ммкіндіктер-кркемдік ажеттілікті деейі, мазмны, демелі жне оны анааттандыруымен белгіленеді. Тланы кркемдік белсенділігі шыармашылыта, ксіпте, зіндік іс-рекеті мен нер туындыларын пайдалануда ашыла тседі.
Жеке адамды зерттеуді масат-міндеттері жне оны оамдыы мні.
Адам сана иесі ретінде, ебектену нтижесінде материалды игіліктерді ндіреді, зіне берген тамаша асиет-ойлау мен сйлеу арасында атынас жасап, зіні оршаан ортасына белсенді трде ыпал етеді. Яни дниені сырын танып білуде субьектіге айналады. Адам бойындаы даралы згелермен арым- атынасынан байалады. Жаа туан бала индивид (жеке адам) деп саналады. алыпты дамыан мір тжірибесі мен зіндік асиеті леуметтік ортада з орын бар адамды жеке адам деп аталады.
Жеке адамны азаматты, кісілік, тлалы асиеттері болады. Адамны трлі атынасы арасында іс-рекеттеріне сйкес жеке адамны тлалы сипаттары сомдалады, адір –асиеті алыптасады. Жеке адамны кісілік асиеттері мен даралы ерекшеліктері оны іс -рекеттегі белсенділігіні рістеуіне ыпал етеді. Адамны белсенді имыл рекеті оны мінез-лынан, ниет-тілегімен баыт-бадарына айын байалады. Ниет-тілектерді мні адамны тіршілігінен, іс-рекет трлеріне, леуметтік ортада атаратын ызметі мен ісінен айын крінеді. Сйтіп, жеке адамны ішкі дниесіні сыры, жан сарайы психикасыны даралы ерекшеліктері сырта білініп трады. леуметтік жадай жанама трде сер етеді де оны психикасын дамытады. Адамны тіршілік ортасы немі згеріп трады. Жеке адам бойындаы сапалы ерекшеліктер мен оны психологиялы дара згешеліктерін-темперамент, мінез, іс-имыл, сезім жйелері, абілеті мен еркі білдіреді.
Міне бл даралы сапалар тарихи алыптасып, жеке адамны кісілік асиеттерін райды. рбір адамны мінез-лы ерекшеліктері леументтік ортада сіп жетіледі. Жеке адамны тлалы сипатын екі трлі ерекшелігін байауа болады. Ол: рбір адамны рылымы мен жеке басындаы даралы сипаттар; типтерден туандайтын жне жеке баса баынышты азаматты ерекшеліктер.
Бл екеуі де биологиялы жне леуметтік факторлара негізделіп арастырады. Адамны тарихи дамуындаы биологиялы жне леуметтік факторлар.
Биологиялы фактор –адама туа берілетін табии анатомиялы жне физиологиялы асиеттер. леуметтік фактор адамны дамып жетілуінде тіршілік ортасыны оамны, тлім-трбиені сері. Бл екі яни екі фактор адамны психикалы дамуында бірін-бірі толытырып отырады. ткен таырыпта бдан 30-40 мв жылдай брын Homo sapiens (аыл-ойлы адам) алыптасаннан кейін адамны биологиялы эволюциясы млдем дерлік тотады дедік. Мны себебі неде ?- деген ср туады.
Адмны эволюциясы, жалпы аланда, оны міріні барлы кезедрінде тотамай жріп жатады. Біра азіргі эволюция адам міріні леуметтік жаына атысты, ал биологиялы эволюцияа келсек, адам жануарлардан блініп шыаннан кейін ол шешуші рл атармйтын боланы сзсіз. Енді адамны эволюциясына оны мірін мдени жаынан йымдастыру, яни оамды ндірісті тсілі, ебек ызметіні дамуы, трмыс жадайлары таы баса шешуші сер ететін болды. Тіпті денсаулыы лсіз адамдарда медицинаны кмегі арасында оам міріне белсене атыса алады.
Табии срыпталуды кші оам мірінде баран сайын лсіреуде, йткені денсаулы мекемелері жне баса леуметтік институттар жеке адамдарды биологиялы жаынан згергіштігін дайв лсіретеді. Мысалы, Еуропада адамны рт ауруынан лімі 1840ж. 1млн адамнан 4000 адам болан болса, азір 1млн адамны 13-і ана летін болды, ал бл рт ауруыны емдеуге арсыласуы бойынша срыпталуы млдем дерлік тотады деуге болады. Мндай мысалдарды баса аурулар бойынша да келтіруге болады.
Бгін тада, бір жаынан, срыпталуды салдарынан болатын генетикалы згерісті те баяулауы жне адамны трліше топтарыны арасындаы генетикалы састыты кшеюі байалса, ал, екінші жаынан, мдиниетпен трмыс жадайларыны алуан трлілігі, леуметтік згерістерді аса жылдамдауы байалады- мны брі адамзат оамында жріп жатан мдени эволюцияны крсеткіші болып табылады. Сондытан азіргі адамны эволюциясында мдириет шешуші рл атарады деп сенімді трде айтуа болады, йткені кптеген елдерде саяси, экономикалы жне леуметтік згерістер адамдарды трмыс жадайларын жасартып, денсаулыыны ныаюына алып келді, ал бл адамны табии срыпталу процесінен туелсіздігіне себепкер болды. Егер жануарлар шін табии срыпталу эволюцияны басты факторы болса, адам шін оны рлі- генофондыны (генні орын) сатауда жне денсаулыа теріс сер ететін мутациялы згерістерді болдырмауда ана.
Табии срыпталу адамда негізінен рыты клетка дегейінде болады. Балалар негізінен генетикалы трыдан денісау клеткалардан туады. Мны длелін ата-аналарды жынысты клеткаларыны ірі генетекалы бзылыса шырауы салдарынан кп жадайда рытанан тым клеткалары даму басталан алашы кезде-а ліп кететін фактілерінен круге болады.
Адамны леуметтік бейнесіні згеруімен бірге оны биологиялы табиатыда, сырт кейпі де, аыл-ой абілетіде згере ме? Денесі мен аыл-ойы жаынан адамны жаа рпаы брыныларынан грі дамыандай болама?- деген сратар тууы ммкін.
Алдымен дене рылысы жаынан алып араса, Homo sapiens тріні даму тарихы барысында оны дене рылымы мен денсаулыы айтарлытай жасараны аны: халыты орташа мір жасы сті. Ертедегі дние азаматты орташа жасы 20-22жыл болан болса, XVIII асырда 30 жаса деиін сті. XIX асырды аяымен XX . Басына арай Батыс Еуропа елдерінде ортша жас шамамен 56 жыла жеткен болса, бгін тада 75-78 жаса жетіп отыр. Ал социологиялы жне медицинлы зерттеулерге араанда, азіргі адамны “алыпты ” орташа жасы 80-90 жыл болуы тиіс екен.
Таы бір мысал. Социологиялы зерттеулерге сйенсек, XX . 50-60 жылдары скен жастарды бойы 30-40 жылдарда скен жастарды бойынан, орташа аланда, 6-8 см. зын, ал 80-90 жылдардаы жастарды бойы одан брыны 60-70 жылдардаы жастарды бойынан 5-7 см-дей зын крінеді. Бл, рине, е алдымен леуметтік трмыс жадайымен жасаруыны алдары деуге болады.
Енді адамзатты аыл-ой абілетіні дамуы туралы мселні арастырып крелік. Евгеника (адамны тым уалаушы денсаулыы жне оны жасарту туралы теория) деген ілімні негізін салушыларды бірі, аылшын психологантрополыгы Ф. Гальтон азіргі адамны аыл-ойы баран сайын тмендейді деп сендіруге тырысады, йткені дейді ол тменгі таптарыны кілдері аыл-ой коэфицент крсеткіші тмен ал оларды отбасы детте кп балалы болады, олай болса оамдаы адамдар саны негізінен тмен сол ебекші топтарыны балаларыны есебінен сетін боландытан, адамдарды аыл-ой дегейіні тмендеуі де табии нрсе деп орытындылайды Ф. Гальтон. Бл пікір XX - 60-жылдарына басына арай адамны аыл-ой коэфиценті леуметтік жадайы жне балаларыны саны арасында тікелей туелділік бар деген пікір жалан деп мойындалды.