Зін-зі тануды деріс ретіндегі маызын ылымдар сабатастыында (философия, психология,педагогика) тжырымдаыз. 4 страница
ажеттілік – ол адам белсенділігіні негізгі себебімен іс -рекетке итермелеуші кш. ажеттілік оамды тлім-трбие ыпалында алыптасып, адамны материалды, рухани оамды мтаждытарын анааттандырады. Мндай анааттандыру оамды даралы сипата ие болады.
Трлі жадайларды сер етуіне арай адам психологиясы р трлі згеріске тсіп отырады. Осыан байланысты, масата жету шін трткілер де згеріп отырады. Жеке адамды андай болмасын белгілі бір рекетке итермелейтін негізгі озаушы кш-ажеттіліктер. ажеттіліктерде тоталып ттік.
ажеттілік тетік белгісіне арай: табии жне рухани-мдениет болып блінеді. Ал, сол заттарды стап ттынуына арай: материалды, рухани ажеттіліктер болып блінеді.
Рухани ажеттіліктер трлі рухани лдылытарды пайдалану арылы жзеге асырады. Адамны айналасындаы оршаан дние немі згеріп отырыруымен адамны трлі ерекшеліктері дамып, згеріп отырады. Ол мір сру процесіні барысында жне оу-трбие процесінде шешуші роль атарады.
Табии ажеттілік тн мтаждыын анааттандыруа баытталады.
Жеке адамны мір баытын крсететін рамдас блімдері (компонентер) кп. Соны бастылары: ажеттер, мотивтер, ызыулар, бейімділік пен дние таным мен сенім, мрат пен талам.
Себептер-азаша трткі немесе себептер дейміз. Бл ажеттілікті теуге талпындыраты трткілер болады. андай болмасын обьектіні себебін білмей трып, адамны бір масата жетем деген немесе оны мінез-лыны мн-жайын толы тсіну иын болады.
ызыулар-адамны шындытаы заттар мен былыстарды белсенділікпен танып, сол ажеттіліктерді сезіп, соны білуге, тсінуге деген жан еліктіріп, сезім тартан нрсені брі ызыуды обьектісі болып табылады. ызыуды физиологиялы негізі-«Бл не?» дейтін рефлекс. Адамда сан алуан ызыулар болуы ммкін. ызыулар мазмны мен баытына арай: материалды, оамды, саяси, ксіптік, эстетикалы, оырманды, спортты, танымды. т.б. болып келеді.
Ал адамда ызыуларды болмауы немесе оны кмескі болуы оны мірін мазмнсыз етеді. ызыуды мазмнды, рі ауымыны ке болуы-оны басты ерекшеліктеріні бірі. Мнсыз аданы рухани мір дамымайды. ызыу прменді белсенді болу шін баланы тікелей рекеттерімен айналысу ажет.
Жеке адам психологиясыны неге баытталанын крсететін негізгі компоненттерді бірі-адам дние танымы мен сенімі.
Дниетаным-адамны табиат, оамды мірі туралы білімдеріні жйесі. Аиат дние задарын дрыс тсінетін, рі ылыми негізделген дниетаным ана адама дрыс баыт береді. Кісі ебегін анаттын адамдарды дниетанымы мейлінше рекцияшыл болады. зімшілдік, адама деген шпенділік, шындыты брмалау-пессимистік (кертартпа) дниетаным белгісі. Адамны алдына ойан масатыны болуы, дниетанымны міріне байланыстылыы сенімдік тудырады.
Сенім-адамны белгілі бір тсініктеріне сйкес ажеттіліктерін анааттандыру жйесі. Сенім наты іс-рекет пен тжірибеге байланысты. Сенім мен дниетаным атарласып жрсе ана адам санасы нрлана тседі. йткені бл екеуі сты осанатындай, адамны е асыл асиеті болып табылады. Берім сенім жо жерде тыылыты дниетаным да, траты мінез-лыта болмайды. Сенім алыптаспаан адамны шындыты жай – жапсарын дрыстап айыруа, мірден з орнын дрыс тадай алуына да шамасы жете бермейді. Оны мір толыны біресе онда, біресе мнда сотырады да мінез-лыты клдененен кез-келген кездейсо жадайлар билеп келіп отырады. Сенім жоалан жерде тіршілікті мні де жойылады.
Сенім-тла зіні ндылы бадарлылыына байланысты саналы ажеттілігін жзеге асырудаы рекетіне лайытануы. ажеттілік мазмны сенім формасында крінеді, соан орай табиатты жне оамда тсінуде белгілі бір крінісін береді. Сенім-тжірибелік рекет. Сенім арылы коммуникативтік діс арылы зге адамдарды санасыны алыптасуына ыпал жасалынады.Сенім дісіні негізінде-ттас функционалды міндетке байланысты тадау, фактіні логикалы жйелеу мен ортындылау ралады.
Мрат- жеке адамны психикасын нрландыратын асиеттерді бірі. Бл-адамы зіне мірден неге іздеуі, біреуді арты ттып, астерлеуі. Адам осыан жету шін олдан келгенні брін пайдаланады. Мрат дние танымы, сенімі айын, сз бен істі байланысы бар жерге ана болады.
Талам-бл да жеке адамны психологиясында елеулі орын алатын асиет. Бл жоарыда аталан барлы компанент трімен байланысып жатады. Талам адамны білімі, трбиесі, ортасы, тжірибесі елеулі сер етеді. Дрыс талам жйесі жасы трбие жемісі.
Баыт-бадар-адамны жеке арманы, марлыы рекеті оны даралы асиетіне тн психологиялы ерекшелігі. Адамды тану шін оны оам мшесі ретінде андай істерді тындыра алатындыымен танысу керек. Кемшіліктегі масатына жету шін ыыласты, ынталы болу, оан мтылу жеке-адамны баыт-бадарын білдіреді.
Тла баыттылыы - ол тланы іс-рекетті орындаудаы бадарлыында, андай да бір ситуациялы жадайда болуына арамастан крінетін траты себептер жиынтыы тла баыттылыы крінетін тстары.
Адамны бадары, ынта-жігері, масат-мддесі гуманисттік оам мддесімен йлеседі. Адамны кісілік асиетін тсінуде «ол нені алайды» деген жеткіліксіз. йткені адамы ниет тілегі мен ынтасын немі згеріп, дамып крделіленіп отырады.
Адамны азаматты баыт-бадарыны сапалар ерекшеліктер:
1. Баыт дегейіні адамны леуметтік мір талабына сйкестенуі;
2.баыт – бадар дегейіні оамды талаптара орай адамы мраты мен штасады.
3.баыт-бадарыны кедігі. Тек –йы андыру, тама ішу, демі киіну-бл баыт тарлыын, рсіздігін крсетеді. Ал, кедік-адамны р алуан ызыы мен ынтасына жне оны р тарапты дамуына байланысты. Мндай асиетер тоышарлытан сатандырады.
4. Баыт-бадарлы арындылыы. Бл баланы сезімі мен эмоциясыны айындыын білдіреді. р нірсеге дел ою, белсенді рекет етіп, іске жігермен кірісу.
5. Баыт –бадарды тратылыы. Бл за уаытша созылатын процесс. Бір нрсені біліп, йренуге ызу кірісіп, аятамай тастап кету жиі кездеседі. Бл- баытты трасыздыы. Ал, тратылы, іс-нтижесіне дейін алып бару, адамды игі масата жеткізеді.
6. Баыт- бадардаы аушыны рекеттілігі оны баыт-бадарындаы шешуші кезе. Мысалы бір нрсені тадауы (маманды).
Жеке адам санасы мен аылы арылы дараланады. Оны дыбысты тілі мен ебектену рекеті бір-бірімен арым-атынасты арастырылады. Жеке адам-дниетаным абілеті бар, сырты ортаны серін бастан кешіретін олара тзімділік крсететін, табиатты згеруге ыпал ете алатын жан.
Жеке адамны психологиялы рылымы мен ерекшеліктері 4 трлі жаынан арастырылады.
1. Жеке адамны леуметтік міріне атысты ерекшеліктері: ызыу, мыту, мрат, дние танымды кзарасы, сенімі. Бл жеке адамны адамгершілік асиетін білдіретін сипат.
2. Адамны білімдарлыы, дадысы, бейімділігі. Бл сипаттар адамны даралы асиетін, зіндік даму дегейін тлім-трбие негізінде алыптасан тжірибесін крсетеді.
3. Жеке адамны дара психикалы процестерді тиянатылыы мен зіндік ерекшеліктері. Ондай ысиеттерге зейін мен ойлау, абылдау мен ес, сезім—кірлері мен ерік адам психикасындаы баса да былмалы згерістер жатады.
4. Жеке адамны биологиялы тума асиеттері-нышан, жоары жйке ызметі жатады. Блар адамны темпераменті мен жас ерекшеліктеріне жне белгісіне сйкес крініс береді. Мндай асиеттер машытану, жаттыулар арылы алыптасады.