Сана– адамны зін–зі тануыны жоары сатысы екендігін тсіндірііз .

Сана — бейнеге сйене оаммен арым-атынаса тсе алатын адам абілеттілігі, адамны заттармен байланыс ісрекеті, табии жне мдени атынасы, ашытаы, жаындаы адамдар зара атынасы мен ызметі, яни осы образдарды зіні мінез-лы баытында діс-тсілі ретінде пайдалану. Сана тсінігі бл психика тсінігі; психика тірі жанны оршаан ортамен тікелей байланыс тсілі (сондай-а жеке адам) деп тсіндіріледі, демек оларды мірлік рдістерінде серлендірушісі жне крінісі ретіндегі, психикалы абілеттілік жыйынты, табии жне арышты ыратар байланыстарында адамны оамды жне мдени ісрекеттерінде з-зіне баыт-бадар жасай алуы мен басара алатын абілеттілікпен амтамасыз етуі.

 

НЕГІЗГІ БЛІМ

Сана – адамны материя дамуыны белгілі бір сатысында пайда болан асиет. Ол е клемді алыпа келген жне жоары дегейде кемелденіп жетілген миды ызметі, материялы дниені жетілген бейнесі. Ф. Энгелъсті анытауынша, адам жануарлар дниесінен блініп шыуына сер еткен шешуші факторлар – дыбысты тіл мен ебек. Дниетану теориясыны даму жолдарын В.И.Ленин «Философиялы дптерлерінде» баланы есеюі, жануарларды жетілуі, тілді даму тарихы («мны айырыша ескеру керек» дейді де) бл салалар бойынша психология мен сезім мшелеріні физиологиясын оса зерттеу ажет деген міндеттерді осу белгісімен арнайы атап крсетеді. Сондай- а, ол ебегінде бл салаларды бкіл білім саласын амтып, оны таным теориясы мен дижалетикалы алыптасуына негіз болатындыын жазан.

 

САНА - ПСИХИКА ДАМУЫНЫ ЖОАРЫ САТЫСЫ

 

«Сана дегеніміз, - деп жазды К.Маркс, - е таяу ортаны тану жне зін тсіне бастаан индивидтен тыс баса адамдармен жне заттармен арадаы шектеулі байланысты тану болып табылады». Сана жеке адама тн дара асиет. Адамда жеке санамен атар мір срген ортасына байланысты алыптасан оамды сана да болады. Бл екеуі бір - бірімен тыыз байланысты. Жеке адам санасыны мазмнына оамды сана ыпал жасап отырады. Идеялы мазмны жаынан жеке адамны санасы оамды санасыны крінісі болып табылады. Адам санасыны осы екі трін де оамды болмыс бейнелейді. Экономикалы атынастарды згеруіне ілессе, адамны санасы да згереді. Сананы дамуы сырты ортадан туелді болып отырады дейтін тсінік ылымда детерминистік принцип деп атайды. Детерминизм тек сана былыстарыны пайда болуы, даму жолдарын ана тсіндірмейді, табиаттаы заттарды барлыыны шыу тегі обьективті себептілікті задылытарына баынады деп йретеді. Себептілік дниені заттары мен былыстарыны зара байланыстарыны шексіз тізбегін, жан - жаты зара рекетін сипаттайды.

 

Сана объективті болмыс жайында орытылан білімнен ана емес, сондай- а болмыса белгілі трдегі атынастардан да крініп отырады. «Бір жерде орын алып отыран андай да болсын атынас,- деп жазды. К.Маркс пен Ф.Энгельс – мен шін болып жатады; хайуандар ешнрсеге де «атыспайды » жне жалпы «атынас » емес; оны баса хайуандара деген атынас болмайды». Сана адамны творчестволы абілеттілігінен крінеді. «Адамны санасы объективті дниені бейнелеп ана оймайды, сонымен атар оны жасайды». Адам дниені саналы трде згертуге талаптанады, оны з ажетіне бейімдегісі келеді, тіпті ол табиатты жеке элементтерінен табиатта кездеспейтін жаа заттар жасайды. Творчество адамны бкіл жерді мекендеуіне жне космоса да жол табуына ммкіндік берді.

 

зіндік сана - сезім

 

Адамны жануарлардан Адамны жануарлардан айырмашылыы – ол зін танитын айырмашылыы – ол зін танитын жне білетін, зін тзетіп жне жне білетін, зін тзетіп жне жетілдіріп отыруа абілетті жетілдіріп отыруа абілетті тіршілік иесі. зіндік сана сезім – тіршілік иесі. зіндік сана сезім – сананы зіді білу мен зіе сананы зіді білу мен зіе атынасты бірлігі ретінде атынасты бірлігі ретінде крінетін бір трі. зіндік сана крінетін бір трі. зіндік сана сезім сырты ортаны жне зіді сезім сырты ортаны жне зіді зі тануды бейнелеуінен зі тануды бейнелеуінен біртіндеп алыптасады. біртіндеп алыптасады.

 

Басаларды тану арылы зіді тану. Жас Басаларды тану арылы зіді тану. Жас бала бастапыда зін оршаан ортадан бліп бала бастапыда зін оршаан ортадан бліп арамайды. Бірте- бірте ол зін, зіні органдары арамайды. Бірте- бірте ол зін, зіні органдары мен ттас денесін оршаан ортаны бле арап, мен ттас денесін оршаан ортаны бле арап, ажырата бастайды. Бл физикалы саралау ажырата бастайды. Бл физикалы саралау процесі сырты дниемен зін тануды процесі сырты дниемен зін тануды нтижесінде жне алашы кезде нтижесінде жне алашы кезде проприоцептивтік дегейде (з органдарыны проприоцептивтік дегейде (з органдарыны алыпты жайы мен имыл- озалысын сезіну ) алыпты жайы мен имыл- озалысын сезіну ) теді. «Баланы зін зі ааруынан кейін деп теді. «Баланы зін зі ааруынан кейін деп жазады И.М. Сеченов,- есейгенде адамны з жазады И.М. Сеченов,- есейгенде адамны з санасыны актілеріне сын кзбен арауа, яни санасыны актілеріне сын кзбен арауа, яни зіні бкіл ішкі дниесін сырттан келіп арауа, зіні бкіл ішкі дниесін сырттан келіп арауа, оны талдауа жне сыртымен атар оя арауа оны талдауа жне сыртымен атар оя арауа – бір сзбен айтанда, з санасыны актін – бір сзбен айтанда, з санасыны актін зертеуге ммкіндік беретін зіндік сана сезім зертеуге ммкіндік беретін зіндік сана сезім туады.» Крделі психикалы былыстарды, туады.» Крделі психикалы былыстарды, сіресе збасыны асиеттерін танып – білу іс – сіресе збасыны асиеттерін танып – білу іс – рекет жне арым атынас процестерінде теді. рекет жне арым атынас процестерінде теді.

 

арым – атынас процесінде адамдар бірін – бірі біліп, біріне – бірі баа береді. згені осындай баалауларынан крініс танытатын болады. зін – зі тану зіндік сана сезімні алыптасуында маызды ролъ атарады. зін – зі тану – адамны з психологиялы жне физикалы ерекшеліктерін зерттеп білуі. Адам зін тікелей де, жанама трде де танып біледі. Жанама таным нерлым крделірек тікелей танымны алашы сатысы іспетті. Іс-рекеті мен мінез – лын талдау арылы адамны зін – зі тани алуы. зін жанама тану з іс – рекетіні нтижелерін талдау жолымен жзеге асады. Белгілі бір саладаы жетістіктерін талдай жне баалай отырып, з абілеттеріні дегейін анытауа болады. оамдаы з мінез – лын баалау арылы адам з басыны адамгершілік жне психологиялы ерекшеліктерін танып біледі. Жанама танымда зін – зі зерттеп жрген жеке адама айналасындаыларды зі жайындаы кзарасын талдауды да маызы зор. Жаын адамдарды, ызметтес жолдастарды объективті баасы зіді тереірек танып білуге кмектеседі.

 

зін- зі байау арылы зін- зі тану.

 

з басыны асиетіне берген з баа мен баса жртты баасын салыстыру да маызды. Ол з танымыны згелерді ойымен дрыс шыу – шыпауын, зін – зі не арты, не кем баалап жргенін айындауа ммкіндік береді. Бдан шыатын орытынды, баса адамдармен нерлым ке арым – атынаста болу з басыны жаымды жне жаымсыз жатарын жан – жаты салыстыруа, танып білуге кмектеседі. Тікелей зін – зі тану, зін – зі байау формасында крінеді. абылдау, елестету, ойлану, жне мазасыздану процестерінде адам белгілі бір стке зейінін психикалы іс- рекетінен жеке басыны жадайына аударады жне оны баалайды. зін – зі баылау осыан негізделген. Адам зін – зі байауы шін байсалды, алыпты жадай нерлым олайлы болуы керек. Психикалы іс – рекетті сабырлылыы немесе оны шамадан тыс шира атуы зін – зі тануы мен зін – зі байауды ммкіндігін кемітеді. зін – зі байау нерлым толы жне рі айын болуына жеткізетін шекара табалдырытар деген болады.