Адамны ішкі «Мені» жне сырты лемні зара арым-атынасына сипаттама берііз.
Жоспар:
1.Мен мір сретін лем жне бкіллемдік тіршілік негіздері.
2.Адамны ішкі «Мені» жне сырты лемні зара арым-атынасы.
3.Адам мірі мен тадыры. арым-атынас жне жалызды философиясы.
І. Адам баласы мір сріп жатан ортада кн, жер, ауа жне су деп аталатын трт діретті негізі бар. Адамзат кнделікті тіршілігінде осы трт діретке сйенеді. Егер осы трт негізді біреуі болмаса, тіршілік тотайды. Сондытан адамзат Кнді, Жерді анадай ардатайды. Кн – барлы тіршілік тірегі. Оны нры-сулесі, діретті кші – от. лемдегі барлы тіршілік отты кшімен озалыса тсіп, адам мірін ркендетіп тр. Отты халы астерлеп, “отты баспа”, “отпен ойнама”, “ота ткірме” деп, ырым, тиым жасап, кесір-ырсыты отпен “аластап”, ота табынан. Отбасы, отаасы, отау деген сздер отты астерлеуден шыан.
Ал Жер-ана тіршілікке нр беріп, анамыздай асырап жатыр. Халы Жер-ананы улие ттады. “Баптаана – жер жомарт”, “жері байды – елі бай”, “Туан жер – алтын бесік” деп, Жер-ананы аялаан. Жерден асиетті, жерден киелі дние жо. Жер бар жерде ел бар. Ел – ер-азаматты думанды ортасы. Жер –жары дние бесігі. Жер-жаандаы тіршілікті нрін сііріп, мір сруді тірегі болып тран дірет – су. мірге е ымбат, е ажетті боландытан, халы суды шыып жатан жерін “улие бла” дейді. “суды да срауы бар” деп, суды ысырап жасамау керектігін з рпатарына ескертіп отыран. Жанды дниені мір ыраын жасап тран келесі діретті нрсе – ауа. “Ауа - мір тынысы”, - дейді халы. Е ымбатты, ажетті нрсені “ауадай ажет” деп халы ауаны ымбатты ымбаты деп баалайды. Осы діретті трт негізден адамны мір сруіне, тіршілік етуіне ажетті ндылытар тарайды. оршаан орта, табиат, арыш жне кеістік адамны тіршілік аясы ретінде мірлік ажеттіліктерді йлестіреді.
лем бірттас, себебі адам-оам-табиат бір-біріне зара туелді. Еш нрсе зінен-зі абсолютті кеістікте дербес бола алмайды. Біз айда назар аударса та, бізді оршаан лем алуан трлі боланымен, ол осы алуан трлілікті бірлілігімен ерекшеленді. Барлы элементтерді байланысы, бірттастыы - лем рылысыны іргелі аидасын райды.
лем ркімні орны алдын ала белгіленген ттасты емес, сондытан адам лемде зін еркін сезінеді. Адамдарды тсіну шін оны дниетанымын, кзарасын, идеалдарын, яни рухани лемін білу ажет. Рухани лемді тек «эмпатикалы» ену, бойлау арылы, яни сол зерттейтін субьектіні орнына зіді ойып, ыну арылы танимыз. Табиатты біз тсіндіреміз, сипаттаймыз, ал рухани мірді ынамыз. Адам лемде мір сргені трізді, лем де адамны ішінде болады.
Адам кзге крініп тран дние болмысын да, жерден шалай алам кеістігін де мейлінше зерттеп, оларды шынайы мірмен байланыстыру шін ізгі талпыныстар жасайды. Адам тірегіне тек пенделік з тсінігі трысынан арай алмайды. Ол жаратылыс шындыын андай болса, сол кйінде, яни аз-алпында сезінуі керек. Жер-жаанмен рухани сабатасу дегеніміз аламны «адама туелсіз з ерекшелігін» танып-білу талабынан туындап жатыр. Дние тиыына бойлайтын сыла сезім Адам дейтін осы аламат лы діретке бйыран. Бл зіді зі тану ана емес, бл – бкіл алам ажайыбын тану.
ІІ. р адам зіні ойлау абілетіне сйкес з лемін іштей алыптастырып алады. Адамны рухани даму жолындаы талпынысы оны танымды кзарасы мен ойлау дегейін кеейтеді. Адам баласыны оршаан ке дниемен, сіресе табиатпен арым-атынас жасау барысында з бойына ештее дарытпауы ммкін емес. Адам белгілі бір кезеде алыптасан мрат-мддесі негізінде алам кркін танып, жаратылысты мн-маынасын діл саралап, баа беруге талпынады. Таным нысанасы айындала тскен сайын адамны ой-рісі кеейіп, ммкіндіктері ашыла тседі.
Адам зіні тлалы сапасын жетілдіру шін алдына ойан масатына орай з мратын іске асырады. Адам міріні алашы масаты - зін-зі тану, зіні тлалы асиетін жетілдіру. Адамны мірлік масатыны екінші ыры – баытты отбасын ру. Адам міріні шінші масаты – айналамен, табиатпен шыармашылы арым-атынас орнатып, оны мірде олдана білу. Адам зін танудан бастап, бкіл жаратылыс сырын тсінуге талпынады. Адамны шыармашылыында ш трлі арым-атынас орын алады: адамны зіне деген атынасы; тланы басалармен арым-атынасы; тланы табиатпен арым-атынасы. Осы арым-атынастар арылы адам тжірибесі жетіледі.
р адамны бойында ашылмаан ммкіндіктер те мол. Сондытан оларды жзеге асыру шін бойымыздыа алыптасан жаман деттерден, теріс пиылды ойлардан араылып, жасылыа, еркіндікке мьтыла білуіміз керек. Бойымыздаы шынайы «Мен»-ді ашу шін оан бгет болатын деттерді, ойларды, идеяларды жоары «Мен»-імізбен йлестіру оай емес, алайда ол орындалса мірдегі игілікті істерге ол жеткізуге болады. Кейде шынайы «Мен»-імізді сырта шыармай жасырамыз. Сондытан да адамдар бізді шынайы сипатымызды біле бермейді. міріміздегі згерістерге шыраан кезде ана біз шынайы «Мен»-імізге жаындаймыз. Сйтіп мірді р дегейінде зіміз олдан жасап алан, зімізге олайлы крінген сырты жалан абыымызды «бетпердемізді» алып тастаймыз. Осы жерде зімізге мынадай сра оюымыза болады: «Мен згелерге нау шін жне олар мені дрыс тсіну шін зімді алай стауым керек еді?». Бл кейде оайа тскенімен, ал кейдеиындытара да рындыруы ммкін. Мысалы: біреуге кмек крсетіп, жасылы жасау немесе жадайды тсініп, айшылыты згені кзімен кре білу керек. Бл да ажырлылыты талап етеді.
ІІІ. Адамдар арасындаы е маызды нрсе ол - зара жне айналамен арым-атынас орнату. Адамны баыты мен аман-саулыы трлі жадайлара байланысты алыптасады.
Олар: адам азасындаы байланыстар, оны аыл-ой, ерік-жігер, сезім жне жан мен тнарасындаы арым-атынасы; зіні ата-ана, аа-арындас, достарымен арым-атынасы; зі тран ортамен арым-атынасы. Сондытан да ешкім мір бойы жалыздыта, жаын адамдарды олдап-оршауынсыз мір сруді аламайды. Адамзат ауымдастыы негізінен тлаларды, отбасыны, топты, ксіпорынны, халыты, ттастай елдерді арым-атынасынан трады. Адамзат оамыны бірттастыынан леуметтік жне рухани байланыстар тзіледі, оны е жоары трі – махаббат екені млім. Сонымен адам жалпы арым-атынас аидаларыны саналы блігі боландытан, ол арылы дниені рылымын анытауа болады. Кез келген арым-атынаста субьект те обьект те болады, субьект-обьектілік арым-атынас салыстырмалы нрсе, олар бірінсіз бірі бола алмайды, екеуі бірігіп ана бірттастыты райды. Тек субьект пен обьектіні тепе-тедігі ана бірттастыты амтамасыз етеді. «субьект-обьект» арасындаы йлесімді рекет жаа ндылытарды тудырады. Жааны пайда болуы арым-атынастарды рекеті мен дамуына байланысты. «Субьект-обьект» бірі-біріне ызмет етеді. райсысы зіні ндылыын жзеге асырып, жаа мнге ие болады. арым-атынастаы таы бір аида бірін-бірі толытыру, дамыту, жетілдіру. Адамдар арасындаы арама-айшылытар зіне деген сенімсіздіктен, згені пікірін рметтей білмеуден, згені пікірін баалап, одан йренуді кздемеуден пайда болады.
Табиат лемі алуан трлі. Оларды айырмашылытары айшылы тудырудан грі йлесімділікке, брттастыа, бір-бірімен арым-атынаса, рекет етуге бейім болады. Мысалы: бата ралуан гл нерлым кбірек ссе, бата сорлым кркейе тспек. Слулы біртектіліктен туындамайды, керісінше алуан трлілікті бірттас йлесімдігінен трады.
Адамдар да біркелкі емес, р трлі болады, оларды осы алуан трлілігі адамзатты шыармашылыа, йлесімділікке жеткізеді. зііз оитын топта студенттерді брі бірдей деп кз алдыыза елестетіп кріізші. Ондай жадайда топтаы мір алай алыптасар еді?
Жетістікке жету шін арама-айшылытар емес, керісінше трлі элементтерді бірігіп, йлесімді болуы ажет.
арым-атынасты дамуы шін бірнеше жадайды алыптасуы шарт. Біріншіден, рекеттерді негізі алануы тиіс. Адамдар бір-бірімен тіл табысып, тсінісуі шін бір тілде сйлесуі ажет. Оларды нерлым бір-бірімен орта асиеттері болса, онда олар мнді рі мазмнды гіме ра алады. Сонымен бірге олар орта сеніммен жігерленсе, бл оларды бірігіп ызмет атаруын амтамасыз етеді. Екіншіден, оларды орта масаты болуы тиіс. арым-атынасты одан рі рбіту шін белгілі бір тртіпті сатау керек. Адамзатты арым-атынасы р трлі (топ бастаушы, орындаушы, екі адамны те ыта болуы, бірігіп ызмет етуі, т.б.) болады, алайда белгілі бір жадайа сйкес арым-атынас наты аныталуы шарт. Жалпы аланда масат пен тртіп аныталаннан со ана арым-атынасты екі рамы: беру жне абылдау рдістері пайда болады.
Даму барысында осы арым-атынасты рамы жетіліп, йлесіп, екі рдісті бірттастыы арта тседі. Демек, кез-келген тіршілік иесі бірін-бірі толытыратын екі масат атарады: жеке - з тіршілігін; ал жалпы – крделі дегейдегі тіршілікті амтамасыз ету. алыпты экологиялы жйеде осы екі масат тепе-тедікте болады. Осы аида адамзат оамына да тн. Жек басты жне жалпы дамуды масаты бір-біріне байланысты рі туелді. Оны з мнініде дамуы ттастай аланда лемді йлесімді етеді. Егер де біз лемні йлесімді арым-атынасыны блігін райтын болса, онда осы аидаларды стануа тиіспіз.
зін-зі баылау ср