Салытар ызметтері
Азастан Республикасы білім жне ылым министірлігі
БЖ №1
Пн: Бизнесті ыты амтамасыз ету
Орындаан: темратова Ару
Факультет: АСФ
Группа: ГК-11
Курс: 1 курс
Тексерген: Палымбетов Нрбол
Шменлы
Астана аласы
2016 жыл
Салы
Салы – мемлекеттік бюджетке зады жне жеке тлалардан белгілі бір млшерде тсетін міндетті тлемдер. Салытар – шаруашылы жргізуші субъектілерді, жеке тлаларды мемлекет пен екі арадаы мемлекеттік бюджет арылы жзеге асырылатын, аржы атынастарын сипаттайтын экономикалы санат. Салытарды экономикалы мні мынада: салытар шаруашылы жргізуші субъектілер мен халы табысыны алыптасуындаы аржылы атынастарды бір блігін білдіреді. Сондай-а шаруашылы жргізуші субъектілер мен халы табысыны белгілі бір млшерін мемлекет лесіне жинатап, жиынтытауды аржылы атынастарын крсетеді.
«Салы» ымымен «салы жйесі» ымы тыыз байланысты. Мемлекетте алынатын салы трлеріні, оны ру мен алуды нысандары мен дістеріні, салы органдарыны жиынтыы детте мемлекетті салы жйесін райды. Салытарды, оларды тлеушілерді, салытарды алу дістеріні, салы жеілдіктеріні жиынтыыны болатындыынан салы жйелеріні жептуір крделі лгілері болуы ммкін.
Салытар ызметтері
Салытар негізгі мынадай ызметтері (функциялары) бар:
1. реттеушілік;
2. фискалды;
3. айта блу.
Жоарыда крсетілген негізгі функциялармен атар салытарды ынталандыру, баылау функцияларын атап кетуге болады. Реттеушілік ызметі – салыты е негізгі ызметі. Осы ызмет арылы салытар ел экономикасына з ыпалын тигізеді, яни салытар реттеу жзеге асырылады. Салыты реттеуді е басты масаты - ндірісті дамуына ыпал ету. Салы трлері, салы салу дістері салыты реттеуді тетіктері болып саналады. Жоарыда крсетілген салыты реттеуді тетіктері тек ана ндірісті дамуын реттеп ана оймайды. Сонымен атар аша жне баа саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шаын жне кіші ксіпкерлікті дамыту жмыстарын жзеге асырады. рине, салыты реттеу тетіктері тиімді ызмет атару шін, оларды баса да экономикалы тетіктермен тыыз байланыста болуы ажет. Салыты реттеуде салы млшерлемелері мен салы жеілдіктеріні алатын орны ерекше. Себебі ылыми негізделмеген, шектен тыс жоары ойылан млшерлемелер ксіпкерлерді ынтасын тмендетіп, ндірісті тмендеуіне жне мемлекеттік бюджет кірісіні азаюына келіп сотырады. Осы сияты салы жеілдіктеріні де тесіз жаы жне бар. Дамыан елдерді тарихынан салы млшерлемелері жнінде мынаны байауа болады:
- салы млшері салы тлеуші табысыны 50 пайызынан асып кетсе, ндірісті тотап алуына сотырады;
- салы млшері салы тлеуші табысыны 45-50 пайызы аралыында болса, жай дайы ндіріске келеді;
- салы млшері салы тлеуші табысыны 35-40 пайызы аралыында болса, лаймалы дайы ндіріске келеді.
Салытарды екінші ызметі – фискалды немесе бюджеттік ызметі. Бл ызметі (функциясы) арылы мемлекеттік бюджеттік кіріс блімі рылып, салытарды оамды міндеті артады. Себебі, салытар мемлекеттік бюджетті кірісін топтастыра отырып, леуметтік, скери-ораныс, таы баса да шараларды іске асуын амтамасыз етеді. айта блу ызметі арылы трлі субъектілер табысыны бір блшегі мемлекет пайдасына теді. Бл ызметті іс-рекетіні клемі ішкі жалпы німді салытарды алатын лес салмаы арылы анытайды. Соы жылдардаы мліметтер бойынша азастан Республикасыны ішкі німдегі салытарды лестік салмаы 40 пайыздан асып отыр. Бл экономикасы дамыан баса елдерден лдеайда жоары. Еліміздегі мемлекет мддесі шін аржы кздерін орталытандыруды бір айаы осы. Мемлекет мына жоарыда крсетілген салытарды ызметін (функциясын) пайдалана отырып елді салы жйесін анытайды. Салы механизміні ызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалы саясатты негізге ала отырып салы саясатын анытайды.
Салытарды леуметтік-экономикалы мні мен мазмны олар арайтын функцияларда толы ашыла тседі. азіргі кезде салытар фискалды, реттеуші жне айта блу сияты негізгі ш функцияны орындайды. Оларды р айсысы – осы аржы санатты ішкі асиетін, белгілерімен ерекшеліктерін білдіреді. Фискалды функция барлы мемлекеттерге тн негізгі функция. Оны кмегімен бюджеттік ор алыптасады. Мны зі салытарды оамды міндеттерін арттыра тседі. йткені салытар мемлекеттік бюджетті кірістерін толтыра отырып, экономиканы, леуметтік-мдени шараларды жзеге асыруды амтамасыз етеді.
Салытарды реттеуші функциясы мемлекетті экономикалы функциясыны лаюына байланысты пайда болады. Ол халы шаруашылыыны дамуына абылдаан бадарламалара сйкес ыпал етеді. Бл кезде салытарды нысандарын тадау, млшерлемелерді белгілеу дістеріні згеруі, жеілдіктер мен шегерімдер пайдаланады. Бл реттегіштер оамды дайы ндірісті рылымына, ордалану мен ттыну ауыбына ыпал етеді.
айта блу функциясы арылы трлі субъектілер табысыны бір блігі мемлекет арамаына теді. Бл функцияны іс-рекетіні клемі ішкі жалпы німде салытарды алатын лесі арылы аныталады. Соы жылдары азастанда ішкі жалпы німдегі салытар лесіні тмендеу рдісі орын алып отыр. 1997 жылы ішкі жалпы німдегі оларды лесі 19,7 пайыз болса, 1998 жылы 16,6 пайыз, 2000 жылы 22,6 пайыз, 2001 жылы 22,2 пайыз болды (салыстыру шін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз). Салы салу объектілерін есепке алу жне оларды баалау тсілдеріне арай салы алуды мынадай трт дісі олданылады: кадастрлык, салы тлеушіні декларациясы бойынша, табысты алу кзінен стап алу, патент негізінде.