Радиолокация дісіне тсініктеме берііз

Олар жауын-шашын, тман, блттылы кезінде олдану ммкіндігі шектеулі, араы кезде олдануды шектейді. Ал мндай кемшіліктер радиожелді баылауларда жо. Радиожелді баылаулара екі дісті жатызамыз:радиотеодолитті немесе радиопеленг дісі жне радиолокация дісі.

Радиолокация дісі. Бл дісті радиопелинг дісінен айырмашылыы – шара дейінгі ашыты жер сті радиолокациялы станция кмегімен жргізіледі. Аэрологияда арапайым импульстік радиолокация жйесі олданылады. Радиолокация дісін пассивті жне (активті) белсенді деп блуге болады.

Пассивті діс. Пассивті дісте – сутек немес гелиймен толтырылан шара шаылыстырушы – нысананы іледі. Ол РЛС антеннасынан тсетін, зіне баытталан электромагнитті сулеленуді жіішке блігімен сулеленеді. РЛС-ті жмыс жасау ашытыы оны потенциалымен аныталады, яни зондыланатын импульсты сипаттамаларына, РЛС абылдаышыны сезімталдыына, шаылыстырышты эффективті беткейде шашырауына (ЭБШ) байланысты болады. Шаылдырушы объектті размері толын зындыыны жартысына те боланда шаылан сигналды лкен шамаа ие болады. онда сулеленетіе мишень жартылай толында вибратора айналады. Кез келген объектті шашырау сипаттамаларын шашырауды эффективті ауданы (ШЭА) деген тсінік арылы баалау жеіл болады. ШЭА нысанамен бірге болатын жадайлар шін келесідей жазу ыайлы болады: ;

мндаы: – ШЭА шамасы, D – шаылыстырушыдан ара-ашыты, Е1 – нысана ауданындаы РЛС–ты электромагниттік сулелену ааныны тыыздыы. Бл тедеу шашырататын беткей оан тсетін электромагниттік энергияа перпендикулярлы орналасанда олданылады.

Тегіс идеалды ткізгіш шебер. Осындай шеберді размері РЛС толыны зындыынан біршама лкен болсын жне D ара-ашытыында орналассын. Баытталу жадайлары бойынша мндай шебер баытталан жмыс коэффициенті (d) бар синфазалы антеннаа эквивалентті: ; мндаы: S – шебер ауданы.Шеберді жасау материалыны шыыны (потерия) мардымсыз деп алса, РЛС орналасан жерде шаылан сулені арындылы тыыздыы Е2 келесідей болады: ; Сонда ШЭА шін келесі тедеуді жазуа болады: ; Осындай жолмен, ШЭБ нысана ауданына жне шаылан сигналды баытталу коэффициентіне пропорционалды, ал оны зындыы РЛС-ке кіруде айтадан нысанаа дейінгі ара ашытыты квадратына пропорционалды екендігі шыады. Радиожелді баылауларды йымдастыру кезіндегі тапсырма келсілерге негізделеді: нысана ауданы айтарлытай лкен, баытталан рекетті коэффициенті d – ммкіндігінше максималды болуы керек, ал дісті ммкіндігі нысанаа D дейінгі ашытыпен шектеледі. Жне де жазы шаылдыраш жасы болып табылмайды. Ол немі РЛС-ті сулеленуіне перпендикулярлы болуы шін, оны осындай кеістіктегі жадайын амтамасыз ету иын болып табылады.

Сфера тріндегі шаылдырушы. Беткейі жасы баыттаушы болып табылатын, РЛС (лкен сфера) толындарыны зындыын айтарлытай жоарлататын сфера радиусы шаылдырушы бола алады. лкен сфераны ШЭБ-сы Ш оны лкен имасыны ауданына те болады: ; Сфераны ШЭБ-сы оны кеістіктегі кез келген ж адайында да траты болып алады. Осыан байланысты оны нысана ретінде олдануымыза болады. Баыттаушы лкен сфералар желді баылаулар жне РЛС калибровкасы шін олданылады. Жиі мндай сфералар ретінде абыыны зін олданады. Ол шін оны беткейін (детте ішкі беткейін) металды краскамен немесе фольгамен жабады. Сутегімен толтырылан кезде, ол шарды формасын абылдайды жне сол кезде ол ктермелі рал немесе шаылдырушы нысана ретінде олданылады.

Жартылай толынды вибратор. РЛС орналасан нктеде вибратор шыаратын сигналды уаттылыы келесіге те: ; мндаы, – вибратор осьі мен толынны келу баыты арасындаы брыш. Алдындаы формуланы ескерсек, онда вибраторды ШЭБ-сы келесіге те болады: ; Осындай жолмен, вибраторды ШЭБ-сы электромагниттік сулелену келетін брыштан атты байланысты болады. Соан арамастан, мндай вибраторлар атмосфераны жоары абаттарындаы желді баылаулар шін кеінен олданылады. Олар детте метеорологиялы ракетаны контейнерінен латырылады. Вибраторлар лкен млшерде латырыландытан, оларды кп блігі РЛС-ты сулеленуіне атысты негізделген болып табылады. Бл ажетті кшті шаылан сигналды амтамасыз етеді.

Брышты шаылдырушылар. Брышты шаылдырушылар радиолокациялы дісте кеінен таралан болып келеді. Олар шаылдырушыны шекарасы деп аталатын зара перпендикулярлы ш жазытытарды жйесін крсетеді. ш шекаралы шаылдырушыларды ерекшелігі болып олара РЛС-тен келетін электромагниттік энергияны кп блігін кері баытта шаылдыру табылады. Мндай жадайда олар айна тріздес болып келеді. Оларды жазытыы геометриялы оптиканы задарына сйкес, электр энергиясыны келетін баытына перпендикулярлы болып келеді. Дл осы ш шекаралы шаылдырушы келетін энергияны нысанаа кез келген тсу брышына байланыссыз кері баытта шаылдыруды амтамасыз етеді. Брышты шаылдырушыдаы электромагниттік сулені жру жолы. ш шекаралы брышты шаылдырушылар шін максималды ШЭБ келесіге те: ; мндаы, І – шекара абырасыны зындыы. Мндай шаылдырушыны ШЭБ-сы шарды ШЭБ-сынан 2/3 І2 есе лкен болып келеді. шбрышты шаылдырушылар ке таралан болып табылады. Те шаылуды амтамасыз ету шін орта тбесі бар сегіз брыштардан тратын жйе олданылады. Шаылдырушыларды шекарасын тегіс етіп емес, керісінше сетка трінде жасайды. Нтижесінде осындай нысананы аэродинамикалы арсыласуы азаяды, ал ШЭБ згеріссіз алады. Пассивті шаылдырушыдан айта РЛС-ке баытталан шаылан сигналды шамасы ара ашытыты квадратына сйкес пропорционалды азаяды. Брышты шаылдырушыларды азіргі заманы РЛС-термен бірігуі тек 30-40 км ашытыта ммкін болады. Бл биіктіктегі жел жылдамдыына байланысты 3-8 км биіктіктерге дейін баылауларды амтамасыз етеді. Баылау жргізуге ммкін болатын кішігірім ашыты дісті жетіспеушілігі мен негізгі шекарасы болып табылады.

Активті діс. дісті негізгі болып келесі табылады: ктеріліп келе жатан шара жердегі РЛС-ті сраныстарына немі уатты сигналдармен жауап беруге абілетті бергіш-жауап бергіш ілінеді. айтарушы сигналды уаттылыы Р РЛС-ке кіруде келесіге те: ; мндаы, РИ – бергіш-жауап бергішті сулелену уаттылыы, АР – РЛС антеннасыны эффективті ауданы, d0 – жауап бергіш антеннасыны рекетті баытталуыны коэффициенті. Алдыы тедеуден келесі шыады: РЛС-ке келіп тсетін сигнал те лкен ШЭБ-сы бар нысан-шаылдырушыдан шаылан сигнала араанда уаттыра болып табылады. Сондытан ашыты жне брышты координаттарды 200-250 км аралыа дейін лшеуге ммкіндік береді. Сонымен атар желді зондылауды максималды ммкін болатын биіктікке дейін лшеуге де ммкіндік береді. Бл активті радиолокацияны пассивті радиолокацияа араанда маызды ерекшелігіні бірі болып табылады. Активті радиолокацияда иаш ашыты бергіш-жауап бергіштен айтарушы сигналды абылдау мен сраныс импульсын жіберу уаыттар аралыындаы интервал лшенеді. Активті радиолокация дісі тек здігінен ана олданып оймай, сонымен атар атмосфераны зондылауды желді – температуралы комплекс жйесіне рама блік ретінде жиі кіреді. Шарды биіктігі Н желді зондылау кезінде келесі формуламен аныталады: ;

мндаы, D – ашыты, – орын брышы. Есептеулер рбір ажетті уаыт кезеі шін жргізіледі, ал содан со нтижелері геопотенциал формуласы негізінде есептелген биіктіктегі ысымды есептеу шін температураны таралуыны мліметтерімен бірге олданылады. Нтижесінде, жоарыда арастырылан радиопеленг дісі тек шарды биіктігі туралы мліметтер алынатын кешенді зондылауда ана олданыла алады жне зіндік болып табылмайды. Ал берілген активті радиолокация дісі керісінше, толыымен туелсіз болып табылады.