Мира азимутын Кн бойынша «те брыштар» дісімен анытауды тсіндірііз

Мира – ккжиекте негізгі фоннан ерекшеленетін зат. Ол келесі талаптара сай келуі керек: 1) мираны мазмнды нктесі антенна визирі кмегімен оай аныталуы керек; 2) мазмнды нктені визирлану сызыы визир сызыыны енімен сйкес келуі керек.

Станция маында бірнеше мира тадап алу керек. оларды бірі-негізгісі, ал аландары-осалысы болады. мираа деінгі ара-ашыты 500м-ден тмен болмау керек. мира азимутын станцияны орнатанша немесе згерткенде анытау керек. Мира азимутын АТК, ТТ-50 немесе Т-30 теодолиттер кмегімен анытаан кезде длдігі 1' болу керек. Егер мира азимутын станцияны орналастырып болан со ана анытаса, онда теодолитті орналасу нктесін дрыс тадау керек. Мира азимутын анытау шін бірнеше тсілмен ондырылан солтстік баытты білу ажет:

1) Полярлы жлдыз бойынша

2) Кнні тскі орналасу жадайы бойынша;

3) Кнні «те брыштар» тсілі бойынша;

4) Буссоль бойынша;

«Те брыштар» дісімен Кн бойынша солтстік баытты анытау арылы мираны азимутын анытау. Солтстік жарты шарда Кн саат тілімен озалады. Егер теодолит кмегімен Кн аспанны шыыс блігінде ктеріліп жатанда Кнні вертикальды жне горизонтальды брышын анытаса, содан со дл осы вертикальды брыштаыдай, Кн аспанны батыс блігінде батып бара жатанда, Кнні горизонтальды брышын анытаса, онда 1-В брышы мен 1-А брышы теодолитті дл ортасынан блетін сызы-станцияны меридианында орналасады жне отстік баытты крсетеді.

Жмысты орындалу реті келесідей: теодолитті орнатаннан кейін талапа сйкес оны трубасын мираа келтіру нктесін жіппен иылысатындай етіп келтіреміз. Трубаны орналасуын згертпей 0,0°есебімен горизонтальды лимба орнатамыз. Таерте, Кнні биіктігі 10°-тан жоарылаанда, вертикальды жне горизонтальды Кн брышыны бірінші есеп нтижесі алынады. Бл 1-А нктесіні координаталары болады. Сонымен атар, теодолит трубасыны горизонтальды жібін Кнні тменгі шетіне, вертикальды жібін солтстік шетіне келеді. Брыш нтижелерін 1' длдікпен анытайды.20-30 минут со таы 2 баылау жасалады, ал баылау нтижелерін 2А жне 3А нктелеріні координаталары ретінде жазамыз. Кнні горизонтальды брышын кн батыса арай тмендейді жне 3А нктесіндегівертикалды брыша дейін жеткен кезінде анытайды. Бл жадайда теодолит трубасыны вертикальды жібін Кнні о жа шетіне келеді. Горизонтальды брыш нтижесін 3В ретінде жазамыз. 2А жне 1А нктелерін солай, яни 2В жне 1В деп жазамыз. 5) мираа атысты горизонтальды брышты отстігінде арай баытын 1А жне 1В нктелеріні келесі тедеумен анытаймыз: . А₁ – мираа атысты отстікке баытталан горизонтальды брыш. 6) 2А жне 2В нктелері шін де осы тедеу олданылады. Тедеу нтижелері А₂ жне А₃-ке сай жазылады. «Те брыш» дісімен Кнні от.баытын анытау.

А₁, А₂, А₃ мндерінен орта арифметикалы мн алынады. Алынан нтиже мираа атысты отстікке баыттылан горизонталды брышты наты мні болады.Мираа атысты отстікке баытталан азимут аныталады. Ол шін 360°-тан мираа атысты отстікке баытталан горизонталды брыш алып тасталынады.Алынан мнге 180°-ты осып, мираа атысты сйкесіше баытталан азимут аныталады. Егер Кнге баылау Отстік жарты шарда жасалса, онда 7-8 жмыстарында мираа атысты азимутты баыты бірден солтстікке аныталады. «Те брыш» дісімен тек Кнні наты солтстігін ана емес, сонымен атар 10°-тан тмен, 60°-тан жоары емес кез келген жлдызды наты солтстігін анытауа болады. Тменде «те брыш» дісімен Кнні отстігінде баытталуын анытаандаы теодолитті кріну аумаындаы Кн жадайы берілген.

22. Теодолиттерді тнгі уаытта олдануды сипаттаыз

ша– шарды брышты координаттарын анытау шін арнайы аэрологиялы жне ша шара арналан теодолиттер таайындалан. Соы жылдарда бл теодолиттер баса да кейбір аэрологиялы объектілерді координаттарын анытау, РЛС – ке орытынды жне салыстырмалы баылаулар жргізу, желдік – температуралы зондылаулар, РЛС – ті бадарлау жне т.б жмыстар шін олданылады. Мнымен байланысты, аэрологиялы теодолиттер айтарлытай олданыстара ие. Барлы аэрологиялы теодолиттерде сыны дрбі болады. Мндай рылы болан жадайда объективті кез – келген жадайында да оны окулярлы блігі бірдей биіктікте жне горизонтальды орналасады. Бл жадайдаы шарды орын брышыны аз згеруін анытау оай боланы сияты зенитте де анытау иынды туызбайды. Шарды орын брышы мен азимут мндері оптикалы жйе кмегімен окулярда айасан сызы астында орналасан арнайы шкалаларда здіксіз баыланып отырады. Сонымен атар, окулярдаы айасан сызытар астындаы шкалаларда горизонтальды жне вертикальды шебер бойынша есеп алынады. Ескі модельді теодолиттерде (мысалы, ШТ теодолті) есеп алуды икемділігі мен жылдамдыы ралды арапайымдылыымен жне бір уаытта екі ралмен баылау жргізу арылы жзегі асырылады. Орын брышы мен азимут бойынша теодолит дрбісін олмен тез жылжытумен оса, оны арнайы микрометрлік бранда (винт) кмегімен шара дл длдеуді жзеге асырады. Шарды шырандаы алашы минуттарда шарды табуды жеілдету мен шар озалысы арылы озалу шін азіргі уаыттаы теодолиттер лкен кру брышы ауматы аз лайтпалы нысанадан жасалан. Шар лкен ашытыа кетерілгенде арнайы тетік кмегімен осымша объективтен негізгі объективке баылауа оай кшеді. Ол шін осы объектив жарыыны жолындаы призманы арнайы рычаг арылы алып тастайды. Теодолит дрбісіні лаюы 20х те жне кру брышы 2⁰ шамасында, ал нысананы лаюы 4х те жне кру брышы 12⁰ шамасында. Тнгі уаыттарда жмыс жасау шін теодолит шкаласына жары беруші жасалан. Теодолитті нивелирлеу шін, онда шебер дне цилиндр трізді дегейлер бар, кейбір модельді теодолиттерде екі цилиндрлі дегейлер болады (олар бір-біріне 90⁰ брышпен орналастырылады). Барлы теодолиттерде буссоль болады жне оны кмегімен жарыты баыттау жзеге асырылады. Аэрологиялы теодолитті салмаы 8 кг аспайды. Теодолит арнайы ааш немесе металл жшікте жинаталады жне оны кез – келген араашытыта тасымалдауа болады. Алапты жадайда теодолит арнайы ш аяты таанда ондырылады. Тнгі уаыттаы теодолитпен жмыс жасау шін теодолит шкаласын жарытандыру керек.

Тнгі уаытта шарша баылауларын жргізу. ша – шарды араы кезде баылау шін оан арнайы шам байлап ою ажет. азіргі кезде айналмалы электронды шамдар олданылады. Шам белгілі бір формада а ааздан жасалынады. аазды тменгі жаы бктеліп, ала трінде жасалынады. Бл бктелген ааз блігі шаылдырыш ролін атарады. Бндай шам кернеуі 2,3 – 6 В болуы керек. Шам аазды сырты жаына ілінген батареялардан уат алады. Шар ктерілгенде ауа аындары алатара сер етуі арылы шамды айналдыра бастайды. Шамны бл айналуын жер бетінен баылайтын болса, ол оны шіп – жануы сияты крінеді. Шам массасы едуір лкен болады. Шамамен 80гр. Сондытан, оны N30 абышасына іледі.Шарды вертикальды жылдамдыын есептеу кезінде шамны салмаын есептеп, еркін ктерілу кшін есептеу ажет. Сонымен атар, шам ауа аынына кедергі жасап, абышаны жылдамдыын 6%-а дейін азайтады. Демек, шарды ша – шара ілінуі кезінде жоарыда аталан екі трі де ескерілуі ажет жне оны салмаын жк ктерімділігінен алып тастау ажет. Сонымен атар, алынан вертикальды жылдамдыты 6%-а кеміту керек. Тнгі уаытта баылау жргізу шін теодолитті де дайындау ажет, яни есептегіш шкалалара жне баылау мліметтерін жазатын кітапшаа жары тсірілуін амтамасыз ету ажет.

23.Шаршаты вертикалды жылдамдыына сер ететін факторларды атаыз.

Тыыздыты биіктік бойынша азаюыны сері.Ауа тыыздыыны биіктік бойынша азаятыны аны. Енді осыны ша – шарды вертикальды жылдамдыына алай сер ететінін арастырайы. Жер бетінде стандартты жадай шін вертикальды жылдамды мынаан те: W₀ =B_{0 0} ^-1/6· [A / (³A+B)]; Ал кез-келген биіктікте W=B ^-1/6· [A / (³A+B)]. Биіктік бойынша еркін ктерілу кші траты болып алса А = А₀, коэффиценттері де биіктік бойынша траты деп санаймыз: W₀ / W= ₀ ^-1/6 / ^-1/6 ;Ауа тыыздыыны биіктік бойынша азаюына сйкес ша – шарды вертикальды жылдамдыы биіктікте жер бетіндегі жылдамдыа атысты жер бетіндегі тыызды пен биіктіктегі тыыздыты тбірастындаы алтыншы дрежесіне пропорционалды. 5 км биіктікте шар жылдамдыы жер бетіндегі жылдамдытан 10%-а арты. Ал 10 км-де 20%-а арты. Шар ішіндегі газ температурасы мен оршаан ауа температурасыны айырмашылыыны сері.Жоарыда шар ішіндегі газ температурасы мен оршаан ауа температурасыны те екендігі айтылан. Біра, бл тедік барлы кезде де сатала бермейді. Демек, вертикальды жылдамды келесі задылы бойынша згереді: W₀ / W = ⁶(T¹ /T) · (₀ /) · 1+(B/A)· [(T¹ – Т) / T]; мндаы, T жне T¹ – ауаны жне шар ішіндегі газды абсолютті температурасы; В – шарды тысы мен ілінген жкті салмаы; А – еркін ктерілу кші. Бл формулада кретініміз, шарды тік жылдамдыыны згерісі температуралар айырмашылыыны табасына туелді. Тік жылдамдыты згерісі нерлым кп болса, В/А солрлым жоарылайды. Яни шар жгі ауырлай тседі. Температуралар айырмашылыы тік жылдамдыа тікелей серін тигізеді, себебі, температураны абсолютті шкала бойынша алынады. Онда, шарда ауа мен газды температуралы айырмашылыы шарды тік жылдамдыын 2-3%-а згертеді жне бл %-ды крсеткіш одан да жоары болады.

24. Шаршаты толы жне еркін ктерілу кштерін сипаттаыз.

Шарды вертикальды жылдамдыыны мні алай аныталатынын, оны есептеу формулалары мен шар озалысына сер ететін факторларды арастырамыз.ша – шар жоары сапалы синтетикалы каучуктан жасаландытан ол шарды ішкі ысымы мен сырты ысымыны тепе – тедікте болуын амтамасыз етеді. Осы фактіні есептей отырып, шарды толы жне еркін ктерілу кшін анытаймыз. Архимед заына сйкес шарды толы ктерілу кші Е шарды оршаан ауа салмаы мен шар ішіне толтырылан газ салмаыны айырмашылыымен есептелінеді: Е = V - V = V (-) (1).Мнда, жне –1м³ ауа мен шара толтырылан газ салмаы; V – шар клемі. Сонымен атар, шарды сырты абыы да белгілі бір салмаа ие, онымен оса, ша – шар тиелген болады. Сондытан, толы кшті емес, еркін ктерілу кшін А анытау маызды. Ол толы ктерілу кшінен шарды абыыны салмаы мен жк салмаын В шегергенге те:А= Е – В = V (-) – В (2).А жне В шамалары граммен есептелінеді, ал V –м³, жне– г/м³.Жер бетінен жіберілген кездегі шарды еркін ктерілу кші А₀ мынаан те:А₀ = V₀ (₀ – ₀) – В (3).Мнда,₀ –жер бетіндегі ауа тыыздыы; ₀ –жер бетіндегі шара толтырылан газ тыыздыы. Еркін ктерілу кшіні биіктік бойынша алай згеретінін арастырайы. Шар абышасыны материялы аншалыты созылса да, шар ішіндегі ысым сырты ысымнан 10 мбар-дан жоары ктерілуі сирек жадай, яни шар ішіндегі ысым мен шарды сыртындаы ауа ысымы бірдей алыпта болады деп санаймыз. Сонымен атар, шар ішіндегі газ температурасы да шарды оршаан ауа температурасына те деп аламыз, ал шар ішіндегі газ млшері траты. Ауа тыыздыы мен шар ішіндегі газ тыыздыыны згерісі ауа температурасы мен ысымыны згеруі серінен болады. Шар клемі аншалыты згерсе, ондаы газды клемі кері пропорционалды, яни: / ₀ = / ₀ = V₀ / V (4)немесе V = V_{0 0} = const (5). V= V_{0 0} = const (6). Демек, А = A₀= const, (7).Яни, ша – шарды еркін ктерілу кші барлы шу биіктігінде траты.

25.Шарды озалыс тедеуін крсетііз жне тсіндірме берііз.

Шара сер етуші кшті арастырайы. Шарды еркін шуа жібере сала, оан еркін ктерілу кшінен баса ауаны арсы кші Rсер ете бастайды. Оны (R) тжерибелік мліметтер негізінде былайша жазуа болады: R = c · · S · W² (1).Мнда, с – аэродинамикалы коэффицент;R- Рейнольдс саны; – ауаны массалы тыыздыы, ол /g те, ал g – ауырлы кшіні жылдамдыы, м/с²; S– кесіндіні жоары ауданына те шарды сипаттамалы кесіндісі: S = D² / 4. Мндаы: D– шар диаметрі; W – шарды вертикальді жылдамдыы; R = k · · D² · W² (2). Мндаы, k = c / 4 g (3). k -бл барлы константтарды біріктіретін коэффицент.озалыс тедеуі келесі трде жазылады: m · d W / d t = A – R (4).Мнда, m – шарды сырты материялы мен оан толтырылан газды массасы;R –ауаны арсылы кші, яни Рейнольдс саны;A –еркін ктеру кші.ша – шарды вертикальды жылдамдыына атысты мндерді анытау шін жоарыдаы тедеулерді трлендіреміз жне шарды ветрикальды жылдамдыын натыра анытауа тырысамыз: m · d W / d t = A – k · · D² · W² (5).Негізгі жазылан (5) тедеуден келесідей дифференциалды тедеу алуымыза болады: m · (d W/ dZ) * ( dZ/ d t) = A – k · · D² · W² (6).dZ/ d t= W трлендіріп, d W²=2 W d W екендігін ескеріп жазамыз:m/2 · (d W² / dZ) = A – k · · D² · W² (7).Содан,(d W² / dZ) + 2* (k · · D² / m )* W² – 2 А/ m=0 (8).Алынан дифференциялды тедеу алмастыру дісін шешу шін абылданан. W² =у деп аламыз жне келесі трде жазамыз:(d у / dZ) + 2* (k · · D² / m )* у – 2 А/ m=0 (9).Бл тедеуді шешімі келесі трде жазылады: y=e ^{(- 2·k · · D2 / m)·Z} ·2A/m [m / 2· k · · D² * (e ^{(- 2·k · · D2 / m)·Z} – 1)] (10).у –ді W²-а алмастырып, келесі ысаран тедеуді аламыз:

W²=A/ k · · D²* (1 - е^{(- 2·k · · D2 / m)·Z}) (11).Бдан,W=A/ k · · D²* (1 - е^{(- 2·k · · D2 / m)·Z}) (12).Бл жадайда біз ша – шарды вертикальді жылдамдыы андай параметрлерге жне андай жадайлара баынышты екендігін крсететін тедеуді алды.Шарды шыру кезеіні алашы уаытында шарды жылдам озалатыны аны. Бл жадайда е^{(- 2·k · · D2 / m)·Z} мшесі нлге жаындайды жне шарды андай биіктікке дейін жылдамдыыны жоары болатынын баалауа практикалы ызыушылы туызады. андай биіктікте бл мшені 0,01 – ге те екендігін , яни 0 – ге жаын екендігін баалайы:e ^{(- 2·k · · D2 / m)·Z} = 0,01 (13).Содан,( 2·k · · D² / m)·Z lg е= 2 (14). (2·k · · D² / m)·Z = 4,6 (15).Осы жерден Z табамыз:Z=4,6 m/2·k · · D² (16).Осы тедеуге сйкес орташа лшемді ша – шар шін (сырты абыы №20) параметрлерді олданайы: D = 80 см; m = 70 гр; сонымен атар, = 0,0013*98 г/см² с²; к = 0,0003 с/см жне Z = 70 см 1м болатынын креміз.Демек, 1 м биіктікте ша – шарды озалысыны жылдамдыы тотайды жне оны вертикальды жылдамдыы траты болып алады. Сондытан бл тедеуді арапайым трде жазуа болады:W=(1 / k) ·(A / D ) (17). Еркін ктерілу кшіні А суімен вертикальды жылдамды та седі, біра, A пропорционалды, яни, егер А трт рет ссе, осы шар размерлерінде W 2 рет седі. Шарды вертикальды жылдамдыы шар диаметріне кері пропорционалды. Тжерибеде аншалыты шарды диаметрін лайтпай трып, еркін ктерілу кшін лайту ммкін болмаса, онда бірдей лшемдегі біртекті толтырылан ша – шарлар шін вертикальды жылдамдытарыны салыстырмалы аз мнді айырмашылытарыны болатынын ктуге болады. Бір немесе баса да метеожадайларда олар А жне D аралыындаы сызыты туелділіктен жне сырты абытарыны салматарыны айырмашылытары есебінен бір – бірінен ажыратылады. Метеожадай вертикальды жылдамдыа тыызды арылы сер етеді, яни жерді температурасы мен ысымы да сер етеді. аншалыты вертикальды жылдамды W - k – а кері пропорционалды болса, онда сер ету диапазондары да шектеулі. Демек, вертикальды жылдамды W - k – а кері пропорционалды болса, онда (12) - тедеудегі траты болып алмайтын аэродинамикалы коэффицент с оны рамына жатады. Оны серін біз жеке арастыратын боламыз.

26.Шарша баылауларыны аналитикалы дісін сипаттаыз.

Мндай деу дістері ш трлі: 1)Тадамалы діс; 2)Сызбалы діс; 3)Сызбалы-тадамалы діс. Тадамалы діс. Бл арапйым дістерді бірі. Мнда мередианальды жне зональды рамаларды шарды барлы кездегі негізіне сйене отырып, координаталар анталады. Яни, жел векторыны да зіне тн раушылары болады. осы айтыландарды барлыы айтылан со наты желді есептеу иын болмайды. Cn – 1 жне Сп нктелері – сол кездегі шарды кеістіктегі проекциялары. 0 – баылау жргізілетін орын. Сп – 1 жне Сп – белгілі бір уаыт аралыындаы жел серінен ткен жол кесіндісі. 0Сп – 1= H_{n – 1} ctg B _n-1; 0Cn = H_n * ctg B_n; Мнда, проекциялар х жне у осьтерінде шыыса жне солтстікке баытталады. Осы дісте желді баытын табу шін біз келесі атынасты пайдаланамыз: tg = (C¹_n-1* C¹_n) / (C¹¹_n-1* C¹¹_n); Бл формуладан рі арай, С_п-1*С_п= arc (tg ) ±180⁰; ±180⁰ – мселесі жел баытына баытталан болады. Желді алынан жылдамдыы мен баытын орташа абата сйкестендірген лгімен табамыз. Осылайша берілген формулалар арылы уаыт пен биіктікті мндерін ала отырып, лкен абаттаы жел лшемін анытаймыз. Бізде анша абат болса, формуламен есептеулерде де сонша рет айталанады. Бл діс брыннан белгілі болса да есептеулері за уаытты алатын есептеулерді азіргі кезде олданып жр. В. Михель тадамалы дісті таы бір трін сынды. Ондаы есептеулер тригонометриялы арым – атынастара сйкестендіріліп жргізіледі. Бл діс крделілігіне арамастан тжерибеде біраз олданыста болды.

27.Шарша баылауларыны графикалы дісін сипаттаыз.

Мндай деу дістері ш трлі: 1)Тадамалы діс; 2)Сызбалы діс; 3)Сызбалы-тадамалы діс. Сызбалы діс. Бл діс сызбалы-тадамалы дісті техникалы жаынан аса жете талдап, деу нтижеснде пайда болады. Молчанов шебері негізінен ш бліктен трады. Олар: жылжитын жне жылжымайтын шебер, оларды арасындаы сызыш. Сызыш бір осьте айналатын Молчанов шеберіні жылжитын блігі млдір заттан жасалады. Оны ырында 0-360⁰ азимут берілген. Бл дісте жылжитын бліктегі номаграмма толытыра тсті. Оны жанында 0-90⁰ мндер берілген, бл мндер длдікті амтамасыз етеді. Шебермен жмыс істеу те оай. Нкте жасау шін жылжымалы сызышты орын брышына тигізеді. Сол жерге азимут келеді. Одан рі ортасынан бастап жылжи отырып, ctg-оид табылады. Жне биіктік сйкестендіріледі. Табылан нкте асына сол кездегі уаыт белгіленеді. Осылайша координаттар енгізіліп, горизонтальды кеістіктегі кескіндер алынады. Ол атмосфера абатындаы желге сйкес келеді. Желді жылдамдыы мен баытын оай анытауа болады. Жылжымалы шеберді айналдыра отырып, кескінді тора тік жне клдене сызы арылы параллель етіп оямыз. ойылан сызытаы екі нкте арасындаы тор кзіні саны жел жылдамдыына сйкес келеді, ал баытын анытаанда уаытты аз мндеріне арай отырып, шеберді центрінен тетін диаметрі бойынша анытаймыз.

28.Шарша баылауларыны графо-аналитикалы дісі.

Мндай деу дістері ш трлі: 1)Тадамалы діс; 2)Сызбалы діс; 3)Сызбалы-тадамалы діс. Сызбалы – тадамалы діс. Бл дісте есептеулерді бір блігі аналитикалы, екінші бір блігі сызбалы жолмен аныталады. Оны арапайым мысалы, радиональды тордаы баылауды деу. Алдымен сызыш немесе кесте кмегімен алып тастау кескіні есептелінеді. Содан со сызбалы діске кшеді. Арнайы торда немесе милиметрлік аазда сызытар жргізіледі. Оны негізіне азимут мнін есептеу енеді. Радианды сызытар азимутты белгілеуді жиілетеді. Ал нктелер зара осылады, осылан нктелер шарды жоын, ал ауытуы желді серін білдіреді. р кесіндіні зындыын анытай отырып, р абаттаы жел жылдамдыын анытаймыз. Желді баытын транспортир кмегімен анытаймыз. Радиалды тордаы баылауды деу дісі таза графикалы Молчанов шебері шыанша олданыста болды.

29. Желді зондылау мліметтерін деуді сипаттаыз.Желді зондылау мліметтерін деу. деуді мазмны мен тртібі. Метеорит РКЗ жйесіні кмегімен баылау жргізгенде иаш ашыты, вертикалды (орын брышы), горизонталды (азимут) брыштар бойынша желді жылдамдыы мен баыты аныталады. Азимут дегеніміз – берілген нысан мен солтстік баыт арасындаы брыш. Орын брышы дегеніміз – берілген нысан мен ккжиек арасындаы брыш. иаш ашыты дегеніміз – баылау орны мен соы биіктікті осатын тзу. Ол ша–шарды шу уаыты мен оны вертикалды жылдамдыыны кбейтісіне те болады: Д = t·W; Шар–ша мліметтерін деу келесі тртіппен жргізіледі: 1) Шар–шаты вертикалды жылдамдыын анытайды; 2) Шар–шаты Жер бетінен жне теіз дегейінен биіктігін анытайды; 3) Блттарды биіктігін есептейді; 4) А–30 Д планшетіне шарды проекциясын тсіреді; 5) Шар–ша проекциялары аралыындаы желді жылдамдыы мен баыты аныталады; 6) Стандартты дегейлер шін желді жылдамдыы мен баытын есептейді; деуге келесі уаытты координаталары енгізіледі: 3 минута дейін – р 0,5 мин баылаулар; 3–10 минута дейін – р 1 мин баылаулар; 10–40 минута дейін – р 2 мин баылаулар; 40 минуттан соына дейін – р 4 мин баылаулар; Тіркеу лентасыны сипаттамасы.Атмосфераны зондылау процесінде радиозонд кмегімен жасалынан радиолокациялы баылаулар температура мен ылалдылы жиіліктеріні шамалары туралы, тірек жиілік туралы мліметтер уаыт бойынша ааз лентаа тсіріледі. Лентадаы 1–ші топтаы цифрлар – радиозондты шырыланнан бастапы уаыт. (–) – минутты бтін саны; (+) – берілген сана 30 секунд осу керек. 2–ші топтаы цифрлар – радиозондты орын брышыны шамасы. Мндаы 1–ші сан – ондытар, 2–ші сан – брыш лшеуішті лкен блгішіні бірліктері; 3–ші сан – брыш лшеуішті лкен блгішіні ондытары; 3–ші топтаы цифрлар – брыш лшеуіш азимут шамасын береді. Ол – орын брышы сияты тіркеледі. 4–ші топтаы цифрлар – иаш ашыты шамасын анытайды (жздік метр шамасында). Жел баылауларын деуге арналан планшеттерді суреттеу. Молчанов шебері негізгі 3 бліктен трады: 1–металды озалмайтын шебер; 2–озалмалы шебер; 3–озалмалы сызыш; Шеберді ортасы радиолокаторлы орналасу орны болып табылады. озалмайтын шебер номограммалардын трады. Онда орын брышы шкаласы 0–15° – а дейінгі брыш лшеуіш мнімен берілген. озалмалы шебер млдір целлулоидтан жасалан жне оны шетінде азимут мндері 0–60 ° – а дейінгі брыш лшеуіш мнімен берілген А–30 Д планшетімен жмыс келесідей жргізіледі: озалмайтын шеберден орын брышыны мнін тауып, сызышты келтіреміз. Сызышты осы шетіне озалмалы бліктен азимут мндерін тауып келтіреміз. иаш ашытыты мнін алып, иылысан жерге тушьпен нкте салып, сйкес минутты жазып оямыз. Осылайша координатты барлы мндерін енгізіп, атмосфера абаттарындаы желге сйкес горизонталды кеістікте ималарын аламыз. Желді жылдамдыы мен баыты келесідей аныталады: озалмалы шеберді жылжыту арылы ажетті иманы озалмайтын бліктегі номограммадаы сызытара параллельді етіп орналастыру керек. Бастапы нктені озалмайтын шебер диаметріні иылысу орнына сйкестендіріп, озалмалы шебердегі азимут шкалалары арылы желді баытын анытаймыз. Желді жылдамдыы екі нкте аралыындаы тор санына сйкес келеді. 1 тор 1м/с – а те. иаш ашытыты мндері 1000 м – ге дейін р 100 м сайын, 1000–7000 м дейін р 200 м сайын, 7000–9000 м сайын р 500 м сайын орналасан. Жер бетінен биіктік А–63 планшетіні кмегімен жргізіледі. А–63 планшеті – озалатын блік, озалмайтын блік жне озалмалы сызыштан трады. Шеберді озалатын блігіндегі ішкі шкала иаш ашытыты білдіреді. озалмайтын блігіндегі саат тіліне арама – арсы мндер орын брышыны мндері болып табылады. А–63 планшетімен жмыс келесідей жргізіледі: 1) озалмалы дискіден иаш ашыты мндерін сызышпен келтіреміз. 2) Дискіні айналдыра отырып, орын брышыны мніне иылыстырамыз. 3) Ответ стрелкасындаы мн жер бетінен биіктік болып табылады. Температура, ылалдылы жиіліктері жне тірек жиіліктері туралы мліметтер лентаны о жаында беріледі. КАЭ–3 кітапшасыны сипаттамасы. Уаыт мндері КАЭ–3 кітапшасыны бірінші графасында берілген. Екінші графаа горизонталды брыш, яни азимут мндерін лентадан алып жазамыз. шінші графаа вертикалды брыш, яни орын брышыны мні жазылады. Тртінші графаа лентада берілген иаш ашыты мндері жазылады. Келесі бесінші графаа жер бетінен биіктік жазылады. Оны біз А–30 Д планшетіні кмегімен анытаймыз. Алтыншы графаа жерді тзу еместігіне жне сулелерді рефракциясына пропорционалды тзету коэффициент мндері жазылады. Бл тзету коэффициенті орын брышы мен иаш ашытыты иылысан мндері бойынша «жерді тзу еместігіне жне сулелерді рефракциясына пропорционалды тзету коэффициент мндері» кестесінен алынады. Оны биіктік 20000 м-ден жоары боланда анытаймыз. Ол келесі жолмен аныталады: иаш ашытыты мнінен одан тмен жне жоары, айырмашылыы 5 км болатын екі дегей алынады. Осы дегейлерге сйкес кестеден коэффициент міндерін аламыз. Алынан мндерді бір – бірінен азайтамыз. Оны 5 км-ге блеміз. Берілген иаш ашытыты мнінен одан тмен орналасан дегейді мнін азайтамыз. Шыан мнді онды длдікпен жуытаймыз. Сосын осы шыан мнді 5 км-ге блінген мнге кбейтеміз. Тменгі дегейге сйкес келетін коэффициент мніне шыан мнді осамыз. Оны бтін сана дейін жуытаймыз. Осы аныталан мн бізге жерді тзу еместігіне жне сулелерді рефракциясына пропорционалды тзету коэффициентін береді. Мысалы: орын брышы – 8,03; иаш ашыты – 20820 болсын.

17 – 11 = 6

6: 5 = 1,2

20820 – 20000 = 820 ~ 0,8

1,2 · 0,8 = 1

11 + 1 = 12

Келесі жетінші графаа теіз дегейінен радиопилотты тзетілген биіктігі, шартты жылдамдыы жазылады. Оны анытау шін жерді тзу еместігіне жне сулелерді рефракциясына пропорционалды тзету коэффициент мніне жер бетіні биіктігі мнін жне станцияны теіз дегейінен биіктік мнін осамыз. Келесі 2 графада ортаы абатты биіктігі аныталады. Бірінші теіз дегейінін биіктігі аныталады. Оны графиктегі р минута сйкес тзумен иылысан нктелер бойынша анытаймыз. Ал жер бетінен биіктікті теіз дегейінен аныталан биіктікті гПа – а айнылдыру арылы анытаймыз. Келесі 2 графада жел туралы мліметтер беріледі. Оны Молчанов шеберіні кмегімен анытаймыз. Миллиметрлік ааза абцисса осьі бойынша уаыт мндерін, ал ордината оьсі бойынша 200 м сайын биіктік жазылады. Уаыт пен биіктік мндерін сйкестендіре отырып иылыстырамыз. Келесі графикке абцисса осьі бойынша жел сипаттамалары, ал ордината осьі бойынша биіктік мндері тсіріледі. Сйкес мндері арылы нктелерді иылыстырып, тзумен осамыз. Жел сипаттамаларыны ерекше нктелерін анытаймыз. Осы мліметтерді олдана отырып КН–03 кодын растырамыз.

30.Жел баылауларын графиктік деуге арналан планшеттерді суреттеіз.

Жел баылауларын графикалы деу шін келелі планшеттер олданылады: Молчанов шебері жне А-63 планшеті.Молчанов шебері негізгі 3 бліктен трады: 1–металды озалмайтын шебер; 2–озалмалы шебер; 3–озалмалы сызыш; Шеберді ортасы радиолокаторлы орналасу орны болып табылады. озалмайтын шебер номограммалардын трады. Онда орын брышы шкаласы 0–15° – а дейінгі брыш лшеуіш мнімен берілген. озалмалы шебер млдір целлулоидтан жасалан жне оны шетінде азимут мндері 0–60 ° – а дейінгі брыш лшеуіш мнімен берілген А–30 Д планшетімен жмыс келесідей жргізіледі: озалмайтын шеберден орын брышыны мнін тауып, сызышты келтіреміз. Сызышты осы шетіне озалмалы бліктен азимут мндерін тауып келтіреміз. иаш ашытыты мнін алып, иылысан жерге тушьпен нкте салып, сйкес минутты жазып оямыз. Осылайша координатты барлы мндерін енгізіп, атмосфера абаттарындаы желге сйкес горизонталды кеістікте ималарын аламыз. Желді жылдамдыы мен баыты келесідей аныталады: озалмалы шеберді жылжыту арылы ажетті иманы озалмайтын бліктегі номограммадаы сызытара параллельді етіп орналастыру керек. Бастапы нктені озалмайтын шебер диаметріні иылысу орнына сйкестендіріп, озалмалы шебердегі азимут шкалалары арылы желді баытын анытаймыз. Желді жылдамдыы екі нкте аралыындаы тор санына сйкес келеді. 1 тор 1м/с – а те. иаш ашытыты мндері 1000 м – ге дейін р 100 м сайын, 1000–7000 м дейін р 200 м сайын, 7000–9000 м сайын р 500 м сайын орналасан. Жер бетінен биіктік А–63 планшетіні кмегімен жргізіледі. А–63 планшеті – озалатын блік, озалмайтын блік жне озалмалы сызыштан трады. Шеберді озалатын блігіндегі ішкі шкала иаш ашытыты білдіреді. озалмайтын блігіндегі саат тіліне арама – арсы мндер орын брышыны мндері болып табылады. А–63 планшетімен жмыс келесідей жргізіледі: 1) озалмалы дискіден иаш ашыты мндерін сызышпен келтіреміз; 2) Дискіні айналдыра отырып, орын брышыны мніне иылыстырамыз; 3) Ответ стрелкасындаы мн жер бетінен биіктік болып табылады.

31.Тіркеу лентасын суреттеіз.

Атмосфераны зондылау процесінде радиозонд кмегімен жасалынан радиолокациялы баылаулар температура мен ылалдылы жиіліктеріні шамалары туралы, тірек жиілік туралы мліметтер уаыт бойынша ааз лентаа тсіріледі. Лентадаы 1–ші топтаы цифрлар – радиозондты шырыланнан бастапы уаыт. (–) – минутты бтін саны; (+) – берілген сана 30 секунд осу керек. 2–ші топтаы цифрлар – радиозондты орын брышыны шамасы. Мндаы 1–ші сан – ондытар, 2–ші сан – брыш лшеуішті лкен блгішіні бірліктері; 3–ші сан – брыш лшеуішті лкен блгішіні ондытары; 3–ші топтаы цифрлар – брыш лшеуіш азимут шамасын береді. Ол – орын брышы сияты тіркеледі. 4–ші топтаы цифрлар – иаш ашыты шамасын анытайды (жздік метр шамасында).