Дріс 3. Диатомды –Diatomophyta балдырлар блімі 4 страница
| |
Аз уаыт озалыстан кейін талшыын тастап абыа оранады да, р трлі жынысты гаплоидты дара - гаметофитке айналады. Алайда, ол сырты пішіні жаынан зооспорангия тзілген сімдікке сас боланымеи, оны бйірлік ыса бтатарынан кп ялы гаметангия тзіледі. Гаметангиядан кптеген изогаметалар дамып жетіледі де, сырта шыады. Гаметалар клемі жаынан брі бірдей.
Гаметаларды біреулері тотайды да, аландары оны айналып жреді, айналып жрген гаметаны біреуі тотаан гаметаны рытандырады. Сондытан айналып жрген гаметаны аталык, ал тотаан гамета аналы деп аралады. Зигота абыпен апталып, тотаусыз сіп, зооспорангия дамитын диплоидты дара береді. Сйтіп, мнда ульва балдыры сияты спорофит сырты рылымы жаынан гаметофитке сас келеді.
Эктокарпуста даму кезеі изоморфты не гетероморфты болуы ммкін, ал жынысты кбеюі изогамия. р трлі кбею органдары мен даму кезедеріні згеруіні болуы, осетін аудандарына байланысты. А теіз жаалауында сетін эктокарпустар тек кп ялы спорангиясы бар спорофитті трлер. Ал Неаполь маайында кездесетін эктокарпустарда ыста гаплоидты зооспора дамитын бір ялы спорангиясы бар диплоидты сімдік ссе, жазытрым кп ялы уысы бар гаплоидты сімдік оседі. Кп ялы уыстарда пайда бо- латын зооидтер бірде гаметаларды, зооспораларды міндетін атарады. Жаза арай бл сімдік бір ялы жэне кп ялы спорангия дамитын диплоидты дараа айналады.
Бір ялы спорангиядан шыатын зооспоралардан дамитын гаметофиттер кыса арай диплоидты спорофитпен алмасады. Бір ялы жне кп ялы спорангиялардан пайда болатын зооспораларды рылыстарында айыр- машылытары болады, біра кзшесі мси талшытары бірдей. Бір ялы спорангиядан тзілетін зооспоралар ірілеу келеді жэне жай озалады, сондытан баытын сирек згертеді.
Энтонема-Еntоnеmа туысы баса балдырлар абаттарында тіршілік етеді. Оны жіпшесі ожасыны клетка аралытарында седі. Кбею органдары мен тктері топталып ожасыны эпидермис клет- касыны астындаы абаттан сіп, эпидермия абатын жыртып, сырта шыып трады. Бір ялы жэне кп ялы уыстар эр трлі ожаларды абаттарында дамиды. Бл атара оыр салын ендікте, тщы суда кездесетін Вodапеlla Lauterbornii балдыры да жатады.
Сфацеляриялытар- Sphacelariales атарына биіктігі бірнеше мил- лиметрден 30 см-ге дейін баратын цилиндрлі бтаы бар атты бталы балдыр жатады. Баса бал-дырлардан айырмашылыы — рбір бташа ірі клеткалармен аяталады. Бташаларыны суі оны шындаы клеткаларыны зарып, клдене екіге блінуі арылы болады. Ал оны тменгі клеткасы таы клденеінен екіге блінеді де, одан со бойлай бліну арылы абат райды. Жетілген бташаларды ортаы блімі ірі тссіз клеткалардан кралса, ал сырты абаты бір немесе бірнеше абаттан тратын кптеген хлоропласттары мен физоидтары бар боялан тсті клетка- лардан тзіледі. Сфацеляриялытар абатыны суі екі жолмен жреді. Бірінші абыты абат клеткаларыны суі мен кбеюіні арасында екінші абыты абат тзіледі. Екінші жадайда кейбір абыты клеткалар се келе жіішке жіпшелер - ризоидтар береді. Олар негізгі бташаларды орай сіп, алы ризоидальды абы райды. Сфацеляриялытар атарыны негізгі бір ерекшелігі - табаны бірнеше абат клеткалардан ралан абыа сас пластинкадан трады.
Кбеюлері вегетативті, жыныссыз жне жынысты жолмен теді. Вегетативтік кбеюі арнаулы бршіктері жне тселіп сетін жіпшелері ары- лы болады. Бларда изоморфты рпа алмасуы бар. Диплоидты спорофитте бір ялы жэне кп ялы спорангиялар дамиды. Кп ялы спорангияларда дамитын зооспоралардан диплоидты сімдік седі. Редукциялы бліну бір ялы спорангияларда теді. Гаплоидты зооспоралардан кп ялы уыстар сетін гаметоспорофит дамиды. Блардан тзілетін зооидтерден бірден жаа дара седі, болмаса гаметалар сияты бір бірімен осылуы болады. Гаметаларды формасы жаынан бір-бірінен айырмашылыы болмайды, тек физиологиялы айырмашылы бар. Гаметаларды осылуы тек аналы гамета озалысын тотатаннан кейін ана болады. Жынысты кбеюі изогамия, сирек гетерогамия. Гетерогамиялы жолмен кбейген уаытта гаметалар р трлі кп ялы гаметангиялардан дамиды. Кейбір трлерінде оогамиялы жыныс процесі байалады.
Сфацелярия - Sрасеlагіа туысы - барлы теіздерде тараан. Биіктігі 4 см-дей, гетеротрихальды абаты бар балдыр. Тселіп жэне жоары арай тік сетін жіпшелеріні су нктесі тек тбе жаында. Вегетативтік кбею ыса ш жаты тарматалан бршіктер арылы болады. Олар аналы абаттан зіліп тсіп, се келе жаа дара береді. Sрасеіагіа fluvіatis трі оыр салын ендікті тщы суында кездеседі. алан тщы суда кездесетін Ріеикосlаdiа, Heribaudiella6, Streblonemaоыр балдырлары Chordarialesатарына жатады.
Кладостефус-Сladostephusтуысы - ара теізде жиі кездесетін, зындыы 20 см-ге дейін баратын бунаталан балдыр. Оны ора трізді иілген, зындыы 2 мм-дей шотанан бташалар аптап жатады.
Жалпы сфацелярия балдырлары тастара жэне баса балдырлара бекініп тіршілік етеді. Тіпті кейде кпжылды балдырларды сабаына оратылып, аптай жатады. Кейбіреулері эндофитті трде баса балдырларды ішіне арай сінділер беріп седі. Мндай трлеріні тік сетін скінділер кейде жетілмейді.
Кутлериялыктар-Сutlerialalesатары трихотталликалы суімен сипатталады. Пластинкалы абаттарыны штарында немесе бталарыны жоары шында базальды су зонасы бар кп клеткалы тптері орналасан. Ол тктер су зонасынан тмен жатан жерінен бір-бірімен осылып седі де, парепхиматозды тыыз абат райды. Кутлериялытарды ересек блімдерінен боялан уа хлоропласттара бай клеткалардан ралан абыты абатты жне ірі тссіз, клеткалардан тзілген зектік абатты байауа болады. Бларды абаты тселіп сетін абы трізді немесе тік сетін кп тарматы пластинкалы болып келеді. Кутлериялытарда гетерогамиялы жыныс процесі болады. Даму кезеінде диплоидты спорофит біркелкі не р трлі рылысты гаплоидты гаметофитке алмасады. Кутлерия-
Сиtlеrіатуысында гетероморфты рпа алмасу болады. Гаметофит дамитын абат біржылды, бтатанан биіктігі 15 см-ге жететін тік сетін сімдік. Ал спорофит біржылды не кпжылды ыртысты абы диаметрі 5 см-ге жететін абаттан трады.
Жыныс органдары гаметангияларда дамиды. Кп ялы гаметангия тарматалмаан не тарматалан бір атар клеткалардан ралан сінділерден трады. Гаметангиялар р трлі даратардан дамиды, екі йлі. Аналы гаметангиялар аталыа араанда ірі яларда седі.Сондытан аналы макрогаметалар аталы микрогаметаа араанда ірі келеді жне бірнеше хлоропласттары болады, жай аз уаыт озалады. Гаметалар яларды тесіктері арылы сырта босап шыады. Аналы гамета жерге не баса балдыра бекінгеннен кейін ана аталы гаметамен осылады. рытанбай алан аналы гамета партеногенез жолымен дамиды. рытанан аналы клетка се келе «алаандай» лкен ыртысты абыа саан абата айналады. Мны кп уаыт бойы Аглаозония туысы деп атап келді.Оны абатыны жоары абатынан бір ялы спорангиялар дамитын топталан сорустар седі.
Мейозды блінуден кейін спорангиялардан 4-тен 32-ге дейін гаплоидгы зооспоралар тзіледі. Біраз уаыт озалыстан кейін тотап, жыныс органдары дамитын гаплоидты сімдіктер береді. Сонымен, мнда сырты рылысында айырмашылыы бар жынысты рпа пен жыныссыз рпа алмасып отырады. Жынысты рпа жыныссыза араанда басым болады.
Диктиоталытар-Dictyotalesатарына дихотомиялы бтатануы мен апикальды суі арылы сипатталатын, биіктігі 5-50 см-ге дейін жететін, пластинка пішінді ттас не блшектерге бтатанан я болмаса шанышы трізді бір жазытыта тарматалып келген сімдіктер жатады. Бтатарыны ш жатары алатанып тілімделген пластинкалы. Микроскоппен араан уаытта клдене жне бойлай бір атарда жатан клеткалар крінеді. Блай клеткаларды дрыс жатуы ірі арнаулы клеткаларды белгілі бір жазытыта блінуіне байланысты. Ондай клеткалар диктиотада бтакты жоары шында орналасады немесе кабаты пластинкалы болып келетін трлерінде жоары абаты бір атар клеткадан ралады.
Диктиоталыларды жыныссыз кбеюі озалмайтын 4 ірі тек зонаря сияты трлерінде ана 8 тетраспоралар болады. Баса оыр балдырлар сияты тетраспорангиядан тзілетін тетраспоры бір ялы спорангияны редукциялы блінуінен кейін тзіледі. Тетраспорангиялар абатты жоары жаында топталып орналасады. Жынысты кбеюі - оогамиялы. Оогоний мен антеридилер р даратарды жоары абатында топталып жатады. Оогониден бірден жмырта клетка пісіп жетіледі. Антеридий тік жне келдене 150-1500-ге дейін камераа блінеді. рбір камерадан бірден антерезоид седі. Баса оыр балдырларды зооспоралары мсн гаметаларынан антерозоидты айырмашылыы - бір ана талшыы болады. Диктиоталарда спорофит пен гаметофитті рылысы бірдей, яни изоморфты рпа алмасуы болады. Диктиота-Dісtуоіа туысы ара теізде, Атлант мхитында кп тараан. абаты жалпа, дихотомиялы бтатанан, цилиндр формалы, ризоидтары арылы тсемікке бекінетін, спорофиті мен гаметофитіні сырты пішінінде айырмашылыы болмайтын балдыр. рбір бтаны шында бір ірі тбе клеткасы болады, осы клетканы зынынан жне клденеінен блінуіне байланысты абат шынан екі жаа бірдей зарып седі. Диктиотаны жетілген абаты ш абатты клеткаларда трады. Ортаы блімі ірі, тссіз не аздаан хлоропласттары бар, оны жан-жаынан кптеген хлоропласттары бар уа клеткалар оршап жатады. Диктиота екі йлі сімдік. Спорофитте сетін тетраспорангиядап редукциялы блінуді нтижесінде пайда болатын озалмайтын 4 гаплоидты тетраспора арылы жыныссыз кбейеді. Тетраспорадан рылымы жаынан алашы сімдіктен ешандай айырмашылыы жо жаа гаплоидты аталы жэне аналы сімдік — гаметофиттер седі. Бл сімдіктерден жыныс органдарыны элементтері - гаметалар дамиды. Гаметофитті бір дараынан кп млшерде сперматозоидтары бар антеридилер, екінші біреулерінен жмырта клеткасы дамитын бір клеткалы оого- нийлер седі.
рытануды нтижесінде пайда болан зигота тынышты кезеін тпей-а тотаусыз сіп, жаа сімдікке айналады. Бл сімдік тетраспора дамитын спорофит болып есептеледі. Сонымен, диктиотада морфологиялы рылымы жаынан (бір-бірінен ешандай айырмашылыы жо, тек физиологиялы, цитологиялы айырмашылыы бар жынысты жне жыныссыз рпа ауысу байалады. Жынысты рпак гаметофит гаплоидты, ал гаметаларды рытануынан пайда болан зигота, одан скен жаа сімдік, яни жыныссыз рпа спорофит-диплоидты. Спорофитте тзілетін тетраспорангиядан тетраспора, одан сетін аталы жне аналы, гаметофиттер гаплоидты.
Падина-Раdіnатуысы - ара теізде жазды екінші жартысында сетін желпуіш пішіндес сарыш-срылт тсті абаттан тратын, зындыы 20 см-ге дейін баратын, диктиота сияты рпа алмасуы болатын сімдік, біра диктиотадан айырмашылыы падина бір йлі, яни оогоний мен антеридий бір сімдікте дамиды. Падина таломыны бір жа беті кальций карбонатымен безенген, соан орай ашылдау келеді.
Падинаны ішкі жаы ш-трт кабатты тссіз клеткадан трады. Оны сырт жаынан біратар боялан уа клеткалар оршап жатады.