Блок 3 Миксомицеттер-Myxomycota блімі

Дріс 9. МИКСОМИЦЕТТЕР –МХОМСЕТЕS НЕМЕСЕ КІЛЕГЕЙЛІЛЕР – МХОМСОТА БЛІМІ

арастырылатын сратар:

1. Кілегейлілерді жалпы сипаттамасы

2. Кілегейлілерді систематикасы

3. Кілегейлілерді филогенезі

Кілегейлілерді жалпы сипаттамасы.Миксомицеттер - жануар текті кейбір белгілері бар тменгі сатыдаы сімдіктерді бір тобы. Бл типке негізінен сапрофитті жне аздап паразитті тіршілік ететін 500-ге жуы трлері жатады. Миксомицеттер хлорофиліні болмауы жне спора тзуі жаынан біраз саыраулатара сайды. Саыраулатан негізгі ерекшелігі - вегетативтік денесі плазмодий деп аталатын жалааш кілегейлі массадан труында, Плазмодий крделі рылымды. Оны крамында 75% су, 30% белок болады. Бдан баса оны крамында гликоген, ашы- сары ызылт, ызыл, клгін, тіпті ара тске бояйтын пигменттері жне жиырылгыш вакуолясы болады. Плазмодийді млшері микроскопты рылымнан, бірнеше ондаан сантиметрге дейін барады.

Бл - бір орыннан екінші орына амеба трізді жылжып баруа абілетті кп ядролы организм. ор заты ретінде май, кмірсу, гликоген жиналады, крахмал болмайды. Плазмодий - ор заттарына арай жылжитын трофотаксис асиеті бар организм. Ол ылалды сулы жаа арай жылжиды, яни гидра жне реотаксисті. Осы асиетіне арай оны сорыш аазды сулап, ааш тбірінен шыарып алуа болады.

Шырыштыларды вегетативті денесі – бір ядролы амебалар немесе кп ядролы плазмодийлер. олайсыз жадайда плазмодий тынышты кезеіне склероцийге теді. Спорофорларда дамитын споралармен кбейеді. Споралар

сырты (экзогенді) немесе ішкі (эндогенді) болып алыптасады. Споралар су барысында миксамеб немесе екі алдыны біркелкі емес тегіс зындыты

талшыты зооспоралардан тзіледі, оларды біреуі редукцияланан болады.

Зооспоралармен миксамеб зара бір – біріне айналуы ммкін. Зооспоралармен миксамеб мен тынышты кезеіне – микроцистлар алыптастыруы ммкін. Олар сімдіктер, кейде жануарлар алдытарында кездеседі, саыраулатарда, мктерде, ынада, ааштар мен бталарды абытарында, шптесін сімдіктерде, топыратарда кездесді. Осы уаыта дейін шырыштылар жадайы бір жйеге келтірілген кзарас жо. Бнын зі олар туелсіз зіндік пайда болан азалар тобы екенімен тсіндіріледі.

Плазмодиальды шырышты жынысты кбеюі р трлі сатыда теді:

плазмогамий, кариогамий жне мейоз.

Плазмогамий – екі протопласт бірігіп, нтижесінде екі гаплоидті ядро бір жасушада орналасады. Кариогамияда – осылан екі ядродан диплоидті зиготалар тзіліп жне тіршілік цикілі – диплофазаны басталуына келеді. Плазмодий - бл кп ядролы, жібек мата немесе фильтрлі ааз арылы згеріссіз туге бейімделген, еркін тетін протоплазма массасы. Мейоз гаплоидты жадайды алпына келтіреді жне гаплофаза кезеі басталады.

 

Кілегейлілерді систематикасыБл блім 3 класты біріктіреді:

Myxomycetes класы.

Амебоидты озалысымен кдімгі еркін озалатын кпядролы плазмодия трінде вегетативті стадияда болады. Плазмодияда жасуша абыыны болмауы анимальді оректенуге бейімділігін алыптастырады. Онда о жне

теріс таксистер бар. Плазмодия ш типке блінеді - протоплазмодий, афаноплазмодий жне фанероплазмодий.

Протоплазмодий микроскопиялы пішінді, протоплазманы токтарын циркуляциясыны жотыымен сипатталады. Плазмодияларды кейбір формалары бір – бірімен бірігіп кетуге бейім. Кпшілігінде бл абілеттілік жо. Склероцийлер тзілмейді, біра макроциста кешені (са склероцийлер,

яни алдын ала плазмодий блінеді) абыпен апталан алыптасады. Афаноплазмодий шырышты абытарыны дамуымен ерекшеленеді жне

спорофорларды алыптасу алдында ерекше «маржан» алыптасуымен ерекшеленеді, сол сияты тіршілік етуге трасыз болады. Склероцийлер тзілмейді. Фанероплазмодий - шырышты абыы дамыан, детте ызыл, сары, ызылт, оыр, ара тстермен болмайды. олайсыз жадай туанда

плазмодий склероцийге айналады, йткені плазмодий пішіні саталады. Спора тзу наыз шырыштыларда спорафорлармен крсетіледі. Олар барлы

плазмодийді тзілуіне жмсалады. Спорофорлар мынадай рылымдары гипоталус немесе абатасты, яни спорофорды тзілуіне негіз болады, перидий спораны массасын аптайды. Ол жа мембрана трінде болуы ммкін (млдір немесе млдір емес) немесе тыыз абыша (бір немесе кп абатты болады).

Спорафорды (спорангия) бір блігі колумелла немесе колонка трізді болады. Спорафорын ішінде споралардан баса жне капиллицийлер болады,

олар жіптер, труба, пленка трізді болады. Наыз шырыштыларда бірнеше спорофор типтері ажыратылады, оларды е арапайымы - плазмодиокарп. Оны ерекшелігі барлы плазмодийларын абы жабады, пішінін згертпейді,

ттастай спорофор айта тзіледі. Плазмодиокарптар рашанда отырышы

болады. Спорофораларды екінші типі – спорангий. Оны тзілуінде плазмодий кдімгідей кптеген бліктерге ыдырайды, оларды райсысы

жекелеген спорангий трінде дамиды. Спорофораларды бл типі ке таралан. Спорофораларды шінші типі – эталий - оны пішіні жастыша трізді тзілім, олар жалпы абыпен оршалан спорангийлер кешенінен трады. Спорангийлер бйір абырасыны алдытары кейде псевдокапилиций трінде саталады. Соында шырыштыларда кптеген спорангийлерден тратын бір-біріне тыыз байланысан, біра здеріні спорангийлеріні бйір абырасын сатайтын псевдоэталийден трады. Ол

(спорангий сияты) отырыщы немесе аятары болуы ммкін. Myxomycetes

класында спорофорды барлы белгілі типтері кездеседі. Оны бояулары р

трлі - ызыл, сары, оыр (Trichiaceae тымдасы), ара немесе оыр (Stemonitaceae тымдасы) болады. Спорафорларды ашылуыны е арапайым дісі - бл перидияны ретсіз шытынауы (жарылуы). Екінші дісі - спорофораны тек соы апикальны бзылуы. Наыз капиллиций мен псевдокапиллиций ажыратылады. Наыз капиллиций протоплазмадаы вакуоль сияты тзіледі. Плазмодий айналу кезеінде спорофорлара айналады. Кейбір капиллицийлер жіпшелер тзу жолымен алыптасады. Псевдокапиллиций _______эталий типтеріні спорофоралары трлерінде кездеседі жне перидияны алдытары спорангийлерді згерген бйір абыралары трінде кездеседі. Спорафора негізінде оларды ерекше рылымын жа пленка немесе ктелген мембрана - абат асты немесе гипоталлус трінде байауа болады. Олар р трлі бояулармен боялан жне диагностикалы белгілері болып табылады. Миксомицеттер - блар типтік сапротрофтар, олар сімдіктер мен жануарлар алдытарында мекендейді. Олар кбіне ааштарды ураан бліктерінде, ескі жемісті денесінде т.б. кездеседі

Бларды ішінде Муxogasteromycetes жне Рlasmodiophomycetes кластарыны кілдері табиатта кп тараан. Бірінші класты кілдеріне спора тратын ерекше орны бар сапрофиттер жатса, екінші класа спора тратын орны болмайтын паразиттер жатады.

Миксогастериялылар – Myxogasteromycetes класы

Бл класа блімні негізгі белгілерімен сипатталатын 400-ден астам тр жатады. Оларды спора тзуші органдарды пішініне, тсіне, спораны сипатына жне капилляция деп аталатын спираль трізді талшытарыны бар не жо болуларына арай 15 тымдаса бледі Бларды вегетативтік денесі - плазмодий, ол тіршілігін жойан сімдікті, жерге тскен жапыраты, ааш ты абыын мекен етеді. Плазмодий - клемі бір миллиметрден бастап бірнеше сантиметрге дейін баратын жалааш тор трізді кп ядролы дене. Кпшілік уаытта тссіз, кейде р трді ерекшеліктеріне арай сары, а, оыр, ызылт жне баса да тсті болып келеді. Плазмодийді сырты жне ішіндегі сйы цитоплазмасы са тйіршікті, біркелкі келеді, оны зына бойында цитоплазманы озалысы байалады. озалысына байланысты плазмодийді формасы згеріп отырады. Вегетативті кйінде плазмодий субстратты жары аз тсетін, ылалды алып абатьгнда болып, теріс фототаксін крсетеді. Сондытан вегетативті кйінде шіріген тамырларды арасында, жапыраты астында болатындытан олар байалмайды.

олайсыз жадайларда плазмодий абыа оранып, склероцийге айналады да, олайлы жадай боланда, одан айтадан плазмодий пайда болады.

Біраз уаыта созылан вегетативтік кйінен кейін спора руы басталады.

рашылы жадайда спора за саталып, ыстап шыа береді. Сулы, дымыл болан кезде спора тез сіп, бір не екі, кпшілік жадайда трт амеба трізді тссіз зооспораа айналады. Оны алдыы жаында бір не екі талшыы жне жиырылыш вакуолясы болады. Зо- оспоралар рі арай бліну арылы кбейе алады. Бдан кейін кешікпей, талшытарын тастап екі-екіден осылады. Мнда ядро да осылады. Кейіннен оларды бірнешеуі осылып, плазмодий райды, біра мнда ядро осылмайды. Миксомицеттерді даму кезеінде диплоидты фаза басым, ал гаплоидты фаза болып спора, зооспоралар жне копуляциялануа дейінгі миксоамебл есептеледі .

Плазмодий еріген заттармен жне бактериялармен де оректенеді Миксогастериялыларды кп тараан тріне ормандаы ааш тбірлерінде кездесетін ликогола-Lycgala жатады. Бл алааннып лкендігіндей кп ядролы массл дан ралан кызылт, кейіниси ср тске згеретін плазмодий. Ол жайшылыта тсемікті ішінде жатады, ылалды уаытта кілегейлі масса трінде сырта арай шыады.

Аашты тбірінде сапрофигп тіршілік ететін трихияны спорлигиясы сары тсті, алмрт пішінді тсемікте топталып орналасады .Protoosteliomycetes класыВегетативті денесі бір ядролы амебадан кп ядролы плазмодийге дейін трады. Ол класты е басты ерекшелігі - протоплазмаларды ыраты токты болмауы.Талшыты кезе кбіне болмайды. Спорафораларды бір споралы немесе аз споралы болады. Acrasiomycetes класыВегетативті денесі бір ядролы амеба сияты. Амебалар псевдоплазмодий алыптастыра алады. Амеба агрегаты миксамебалар рамында зіні жекелігін жоалтады. Псевдоплазмодийдан бір немесе бірнеше кдімгі зын толы аяты спорокарптар тзіледі.Талшыты кезе болмайды .

 

олданылан дебиеттер:

1. Абдрахманлы О. Тменгі сатыдаы сімдіктер систематикасы. Астана 2012 ж

 

2. метов .. Ботаника. - Алматы, 2011ж