Базидиомицеттерді систематикасы

Базидийлерді рылысы негізінде Basidiomycоtа блімі 3 класа блінеді. Нolobasidiomycetes класы

Бл класты кілдері блінбейтін біржасушалы базидияны тйреуіш трізді немесе цилиндрлік формалары бар, олар дикариотипті мицелийді жіпрімінен дамиды. р трлі рылысты жасы дамыан жемісті денесі бар.

Оны сапротрофты жне паразитті формалары да бар .

Нeterobasidimycetes класыГетеробазидиальді саыраулатарды негізгі белгілері болып оны кілдеріні зіндік жемісті денесіні жне базидийлерді болуы, кпжасушалы, не дифференцияланан гипобазидия жне эпибазидияны (яни гетеробазидия) болуы болып табылады. Гетеробазидиальдыларды кбінесе ашыты саыраулатар деп атайды. Біра бл те дрыс емес, бл саыраулатар арасында жемісті денелермен ра консистенциялы трлері бар. Гетеробазидиальды саыраулатар арасында лкен р трлі формалы жне саыраулатарды жемісті денесіні сырты рылысыны кптеген типі жалааш базидиальды саыраулатар болады Кейде оларды састыы те жасы, оларды микроскопты сараптау арылы анытауа тура келеді. Гетеробазидиальдыларды кпшілігі - араайлы жне жапыраты ааштарда сетін сапротрофтар. Олар ормандарда немесе топыратарда кптеп кездеседі. Оларды арасында жоары сатыдаы сімдіктер де паразитті тіршілік етеді. Сол сияты жартылай паразиттер де бар (Auricularia mesenterisa). Сол сияты паразит саыраулатар да кездеседі. Олар мктерде, папоротниктерде де седі. Бл жадайда оларды жемісті денесі нашар дамыан, сирек те болса кейде млдем болмайды жне базидийлер саыраула - паразит тзіледі (Tremella). Бл немі жйелеуде ауытуа келеді. Гетеробазидиальды саыраулатарды практикалы маызы аз зерттелген. Кпшілік трлері ааштарды бзушылар болып табылады жне арашірікті тзілуіне атысады . Оларды арасында паразиттер кп емес, халышаруашылыты маызы бар трі - Rhizoctonia crocorum – беде, жоыша жне кптеген баша даылдарыны сндік ааштарды тамырын шірітеді. Кейде кдімгі сапротрофты саыраула Auricularia mesenteriсa зін паразитті крсетуі ммкін. Белгілі бір жадайда ол лсіз жеміс ааштарын (алма, алмрт саыраулатар зірге белгісіз. Жеуге жарамдылары да кп емес, біра аз болуы себепті жне дмдік сапасыны тмендігіне байланысты оларды тамаа пайдаланбайды. Тек кейбір Auricularia туысыны трлеріні ытайда, Жапонияда жне т.б. жерлерде маыза ие. Олардан лтты таамдар дайындайды. Гетеробазидиомицеттерді жемісті денесі р алуан. Е арапайымы – жемісті денесі, оларды арасынан 4 типті бліп арауа болады. Гипохноидты тип - жемісті денесі те жа шырмалан жіпрімнен трады, олар таралып жне топты базидияларды тзеді. Тыыз гимениальды абаты болмайды жне жемісті денесі рмек трізді трі бар (Tulasnella, Bourdotia). Кортициоидты тип - жа жемісті денелі, тыыз гимениальды абыпен апталан (Exidiopsis, Heterochaeta, Heterochaetella). Кортициоидты жемісті денелері тегіс, біра кейде стерильді тікенектермен апталан (Heteroc Стероидты тип – алы ресупинатты жемісті денесі атты – терілі консистенциядан, сызыты шеті аны (Exidiopsis, Eichleriella) трін біріктіреді. Ресупинаттытарда жемісті денелері гименофор тегіс, жалпа болып ана оймайды, біра Hydnaceae сияты тікенектер орналаспайды (мысалы, Protodontia туысы). Гетеробазидиальды саыраулатар шін жастыша трізді жемісті денесі болып табылады. Бл жемісті денелер атауларын эксидиоидты типтерді жемістік денесінен алды. Біра іскен, жасты трізді болып тек жабырлы немесе ылалды ауа райында болады. ра ауа райында олар барлы ылалын тез жоалтады жне ра, мйізшелі жа абат немесе абыа айналады. Жабырлы ауа райы басталысымен олар айтадан ісінеді, суа толады жне зіні мірін жаластырады. Осындай эксидиоидті жемісті дене Exidia,Tremella, Dasryopinax, Guepiniopsis туыстарына тн. Эксидиоидті типтерді туындылары псевдогидноидты жне аурикулариоидты типті жемісті денелері болып табылады. Псевдогидноидты алпа трізді денені бйіріне жабысан, кірпікщелі тікенекке сас. Мндай жемісті дене Pseudohydnum туысында ана кездеседі. Аурикулариоидты жемісті дене детте табаша трізді немесе лаша трізді, ара жаынан орталы нктеге немесе эксорталы нктеге бекіген жне бетінде болады. Мндай жемісті дене тек Auricularia туысы кілдерінде ана кездеседі. Гимений оларда тегіс немесе лабиринт трізді болады. Гетеробазидиальды саыраулатар арасында жемісті денесі клавароид типті трлері де кездеседі, мндай жемісті дене тура тік тратын, цилиндрлі немесе тйреуіш трізді, жаатыларды жемісті денесіне сас болады (олар Cаlоcera жне Eocronartium кілдеріне тн). Сонымен, бл топтаы саыраулатарда гимнокарпты жемісті денесімен атар ( барлы жоарыда

айтылан типтер) ангиокарпты жемісті денелі саыраулатар да бар. Олар са, шар трізді, жіішке аятарымен миксомицеттерді спорангийлерін еске тсіреді. Жемісті денесі абыты перидиймен жабылан, тбесі базидий жіп рімінен тзілген (Phleogena туысына тн) жемісті денесіні бояуы те алуан трлі, біреулерінде сары жне ызыл сары тс болса, екіншісінде – оыр немесе тссіз, кейде – ызыл, кейбіреулерінде баса тстер болады. Барлы гетеробазидиомицеттер жіпрімдер, жемісті денесі бірттас, яни мономиттік жіпрімдер жйесі (тек Heterochaeta жеке трлерінде ол димиттік, сонымен атар аалы жіп рімдер мен генеративті жіпрімдерімен) бар. Генеративті жіпрімдер жа абыралы, алы абыралы да болуы ммкін. Олар кейде жіптермен шуматалан болып та кездеседі. Оларды 3 типін ажыратуа болады: доа трізді, медальон трізді жне іскен (рілген). Гимений жемісті денені тменгі ішкі бетінде орналасан (унилатеральды немесе біржаты гемений) немесе барлы жемісті денесін жауып трады (амифигенді гимений). Базидийде про,- гипо немесе экибазидийлер болып ажыратылады. Кейбіреулерінде эпибазидий рлін зын стеригмалар орындайды. Tremellales атарыны базидиясы – шар трізді жасуша, ол зынынан тпелерге 4 жасушаа немесе екі жасушаа блінеді. Сосын рбір жасуша бір - бірден зын цилиндрлі стеригмаларды береді (олар эпибазидийлерге сйкес келеді), базидиоспоралар тзіледі. Tulasnellales атарындаы базидийлар базидий уыстарына сас, ал, Tremellales олардан ерекшеленеді, йткені гипобазидий рашан бір жасушалы болып алады, ал стеригма (эпибазидия) цилиндрлі емес, алы шар трізді жне базальді тпелері болады, ол оларды базидийден (гипобазидий) алыстатады. Стеригмалар саны трттен жетіге дейін болуы ммкін. Auriculariales атарындаы базидийді Tremellales жне Tulasnellalesтерден айырмашылыы бар. Алашында оларда шар трізді пробазидийлер тзіледі, біра одан тек бір ана эпибазидий сіп шыады. Сосын кбінесе гипобазидий жоалады жне эпибазидий ана базидий рлін

атарады. Ол клдене тпелерге 4 жасушаа блінеді (2-5 сирек). рбір жасушада базидиоспорасымен бір стеригма болады. Стеригмалар те зын болады. Гетеро – базидиомицеттерді базидиспораны е маызды ерекшелігі – бл оларды тзілуі кезінде екінші спораны дамуы, олар формасы бойынша алашы базидиоспоралара сас болады. Кейде екінші споралар са конидийлерден тзіледі. Гименийде кейде жыныссыз споралар – конидийлер пайда болады. детте олар ( Dacrumyces deliquescens, Tremella mesenterica) 164 базидиясы трінде крінеді, біра кейде базидиямен жіпрімдерде біруаытта тзіледі.

Teliobasidiomycetes класы

Бл класс жоары сатылы сімдіктерді паразитті саыраулатарын біріктіреді. Базидийлар – тынышты кйдегі споралар – телиоспоралар немесе склеробазидийлер скенде пайда болады. Оларды тыыз абышасы бар, хитиннан, меланин мен баса да заттардан трады. Бл саыраулатарды жемісті денесі болмайды. Бл класа екі атар кіреді; Ustilaginales – жне Uredinales саыраулатары .

 

олданылан дебиеттер:

1. Абдрахманлы О. Тменгі сатыдаы сімдіктер систематикасы. Астана 2012 ж

2. метов .. Ботаника. - Алматы, 2011ж