Орытындылау сратары

1. Phaezoosporophyceae класыны даму цикліні ерекшеліктері.

2. Cutleria sp. морфологиялы ерекшеліктері

3. Phaezoosporophyceae класы кілдеріні экологиясы.

Тжірибелік саба 7. ЫЗЫЛ -RНОDОРНТА БАЛДЫРЛАР БЛІМІ

(2саат)

Масаты:Bangiophyceae, Florideophyceae кластарыны жекелеген кілдеріні рылысы мен биологиялы ерекшеліктерін оу.

Практикалы дадылары:

ызыл балдырлар кілдерін тани білуге йрену.

1 - тапсырма.Bangiophyceae класы кілдеріні даму цикліне Porphyra sp. (50

сурет) мысалында сипаттама беру жне анытап арау.

Florideophyceae класы

50- сурет. Porphyra sp. даму циклі (згерістерімен www.unioviedo.es бойынша).

51- сурет. Asparagopsis sp. даму циклі (згерістерімен www.unioviedo.es

бойынша).

2 - тапсырма.Florideophyceae класы кілдеріні даму цикліне Asparagopsis sp.(51 сурет) мысалында сипаттама беру жне анытап арау.

3-тапсырма.арау жне суретін салу:

Nemaliales атары

Batrachospermum sp. (талломны жалпы крінісі, цистокарпилер);

Rhodymeniales атары

Rhodymenia sp. (таллом морфологиясы)

Gigartinales атары

Phyllophora sp. (таллом морфологиясы)

Орытындылау сратары

1. Florideophyceae класыны даму цикліне андай генерациялар кіреді?

2. Florideophyceae класыны морфологиялы ерекшеліктері.

3. Florideophyceae класы кілдері алай кбейеді?

1. ызыл балдырларды кластара бліну принциптері.

2. Bangiophyceae класыны морфологиялы ерекшеліктері.

3. Bangiophyceae класы кілдері алай кбейеді?

Тжірибелік саба 8. Жасыл балдырлар – Chlorophyta

Вольвокстар атары – Volvocales (2саат)

(Хломидомонада, вольвокс)

1. Сабаты масаты:

Жасыл балдырларды кілі – хламидоманады, вольвокс рылысы, морфологиялы белгілері, кбею трлерімен жне жасыл балдырларды трлерімен таныстыру

2. рал – жабдытар, ажетті материалдар тізімі:Микроскоп, хломидомонада, вольвоксты сулар, балдырды коллекциясы, вольвокстін тракты препараты.

Жалпы тсінік

Жасыл балдырлар - табиатта кп тараан, жиі кездеседі.

1300 ден астам трлері бар. Олара бір жасушалы, кауымды, кп жасушалы тарамдалмаан (трихальды) жне тарамдалан (гетеротрихальды) жіп трізді, пластинкалы, сифонды рылысты балдырлар жатады. озалыш трлерінде озалу мшесіні зындыы жне пішіні бірдей талшыктар аткарады, кіпшлік жасыл балдырлар вегетативтік кйінде озалмайды. Жасушларыны хромотофорларыда хлорофилл а жне б пигментгерінен баска каротин, ксантофилл пигментгері де болады.

Жасушаны кбіне тыыз целлюлозалы, кейде пектинді заттардан тратын абыкшасы болады, жасушаны абышасына пектин сігенде ол кілегейленіп трады. Кейбір карапайым кілдеріні (дуналиеллада) жасуша абыкшасы болмайды. Ол цитоплазманы калыдаан блімі плазмолеммамен капталан не болмаса перипласттан кралады. Мндай азалар кей жадайда детаболизмге яни тіршілік кезінде зат алмасу нтижесінде сырткы ортадаы заттар аза заттарына айналады, ал,—аза крамындаы заттар ыдырап блініп шыуына шырайды. Жасушасы цитоплазма, ядро, хромотофор, пиреноид жне вакуольдерден трады.) Цитоплазмасы детге жасушалык кабыкшасына жакын орналасады да, жасушаны орталык, блімін жасуша шырынына толы ірі вакуоль алып жатады. (Цитоплазмада бір немесе бірнеше хромотофор болады. Ол сімдік тріне карай пластинка, лента, жлдыз, дн трізді жне таы баска пішінді болып келеді. Хромотофорды крылысы жоары сатыдаы сімдікгерді хлорофиліні крылысындай. Олара хлорофилл сіген, тссіз белокты стромадан ралан. (Хромотофорда белокка бай дгелек тыыз денелер пиреноидатр болады. Бларды айналасында кбінесе корекгік заттарды коры ретінде крахмал жне май тамшылары жиналады. Жасыл балдырларды кпшілігінде жасуша бір ядролы, кейде кп ядролы. Ядро хромотофордан рірек жасушаны сыртын ала жаткан цитоплазманын кабатында немесе жасушаны ортаы блімінде вакуоль куысына жакын орналасады. Мндай ядроны цитоплазманы сырткы абатына карай созылан цитоплазма жіпшелері стап трады. Монада рылысты трлерінде жиырылыш вакуолі, кызыл кзшесі, екі те талшыы болады.

Жасыл балдырлар вегетативтік, жыныссыз, жынысты жолмен кбейеді. Бір жасушалы трлерінде жасушаны жай екіге : блінуі, ауымды жне жіп трізді трлерінде кауымны ыдырауы мен жіпті блшектерге зілуі аркылы вегетативтік кбейеді. Жыныссыз кбеюлері зооспорлар мен козалмайтын апланспоралар аркылы болады. Жасыл балдырларда, изогамий, гетерогамия жне оогамиялык жыныс процестеріні болуымен сипатталады.

Жасыл балдырлардьщ басым кпшілігі тщы суларда, біраз трлері теіз суларында кездеседі, кейбір трлері ылалды топыракта, аашты кабыында мекендейді. Бір жасушалы жне кауымды жасыл балдырлар.

Вольвоксті - vоlvосаlеs балдырлар катары. Бл катара вегетативтік кйінде козалыш келетін бір жасушалы, ценобиальды-монада крылысты азалар жатады. Те талшытылар ласыны вольвокстер атарынын кілі ретінде хламдомонада жне вольвокс балдырларын арастырамыз.

67-сурет . Хламидомонада: А - біржасушалы таллом; Б - зооспораны пайда болуы; В - пальмеллидті кйі; Г - изогаметаларды пайда болуы. Д - изогамия; Е - гетерогамия; Ж - оогамия; 3 – зигота.

Хламидомонада олайлы жадайда жыныссыз кбейсді, оны ядросы мен протопласты митотикалык жолмен бліне бастайды, нтжесінде аналы жасуша ішінде 2, 4, 8 зооспоралар дамиды /67 сурет Б/. Зооспоралар рылысы, крамды блігі жаынан ересек хламидомонадаа сас келеді, тек клемі ана кіші болып келеді. Аналы жасушаны шырыштануынан кейін зооспоралар босанып шыады. Су жне ауа жеткіліксіз болса хламидомонада пальмеллидтік кйге кшеді, онда талшыктарын тастайды да кп шырыш бліп шыарады, біра протопласт зінін бліну асиетін жоалтпайды. олайлы жадай туанда жасушада талшыктар пайда болып, шырыштан босанын, ересек тріне айналады.

Жынысты кбеюі кпшілік жадайда изогамды, кейбір трлері гетерогамды, сирек оогамды жолмен кбейеді. Жасушаларда жынысты кбею кезінде гаметалар пайда болып, олар сулы ортада осылып, зигота пайда болады. Зигота бірнеше целюлозды абатпен капталып, іші коректік заттара толы болады да, тсі кызыл тске айналып, тыныштык кйіне теді. олайлы жадай туанда зигота редукциялык бліне бастайды да трт гаплоидгы зооспора пайда болады /67 сурет Д, Е, Ж, З/

64-сурет. Вольвокс: 1 - тума шарлары бар кауым, 2 - кауымнын бір блігі, 3-ауымны жоары жаынан араандаы крінісі, (а), оны кесіндісі (б), с-сперматозоидтар, я- жмыртка жасушасы.

Вольвокс /64 сурет А/ туысы шар пішінді бір жасушалы балдыр. Вольвокс балдырыны жасушасындаы цитоплазмасы сыртына шырыш бліп шыарады да бірнеше жасушалар аркылы байланысып, кауымды тіршілік ете бастайды, блардын да пішіні шар трізді болып келеді Мндаы жасушаларды саны 500 ден 60000-а дейін барады. Вольвоксты крайтын жасушалар крылысы жаынан хламиломонадаа ксас, оларды ркайсысынын хромотофоры, цитоплазмасы, ядросы, кзшесі жне екі талшыы болады. Осы талшытарды бір баытка карай козалуына байланысты бір орнынан екінші орына козалып отырады.

Вольвокс жасушалары біркелкі болмай ірілі - сакты болып келеді.. сак жасушалар балінуге кабілетсіз. Олар кмір кышкыл газынан жарыкта кміртегін ассимиляциялайды, сйтіп фотосинтез процесі жреді, ал ірі жасушалары кбеюге кабілетті. Ондай ірі жасушаларды саны оншакты, оларды партеногониялы жасушалар деп атайды. Вегетативтік жолмен кбейгенде партеногониялык жасушаларды оай блінуі аркылы жаа жасушалар тзіледі, блардан дамыан пластинка табак сиякта сыртка арай дгеленіп иіледі. Бл кезде денесіні алдыы жаы иілген пластинканы ішіне карап жатады, кейіннен алдыы жаы аркылы сыртка карап айналып тседі де пластинка шеттері аркылы тйісіп, іші уыс шара айналады. Кейінгілерді жасушалары аналык шарды жасушаларына ксас жне рбір жасуша екіден зіне талшык тзетін болады. Мдай жас шарлар бірнешеу болып, аналык шарды орта куысына тсіп козалады. Оларды лаюынан аналык шарды кабырасы жыртылады да жас шарлар сырта шыып, з беттерімен тіршілік ете бастайды. Аналык кауым осындай оншакты жас кауым беріп, з тіршілігін жояды. Жынысты кбеюі оогамиялы. Мнда да зигота редукциялы жолмен блініп, жоарыдаыдай пластинкалы, иілген пластинкалы, жарты шар, онын айналып тсу, дрыс баытталан тума шарлар, олардын аналык шарды куысына тусуі жне аналык шардан босап шыу стадияларынан теді. /64 сурет/.

3.Тапсырма

1. Балдырлары бар судан препарат дайындап, хламидомонада балдырын тауып, козалысын бакылау.

2. Хламидомонада коллекциясынан хламидомонаданы хромотофорын, пиреноидын, ядросын, талшыын, кзшесін, жиырылыш вакуолін, цитоплазмасын аныктап, суретін салу. Модель аппликациядан хламидомонаданы жыныссыз, жынысты кбеюлерін крастырып, суретін салу.

3. Уаытша препараттан вольвоксті козалысын байкау, траты препараттан вольвоксті кауымдылыын жне жыныс жасушаларын бакылап суретін салу.

4. айталау срактарына жауап бере отырып, салан суреттеріне талдау жасау.

4. Студенттерді алдын – ала мегеріп келуге тиісті теориялы материалдары:

1. Жасыл балдыларды алуан трлілігі

2. Кбею жолдары

3. Классификациясы

5. Тапсырма нтижесін тапсыру:

Хламидоманада балдырыны преператтары. Вольвоксты балдырларды преператтары. Хломидоманада жне вольвоксті балдырларды среттері

6. Баылау сратары:

1. Жасыл балдырларды морфологиялы структурасы

2. Хломидоманада балдырыны жасуша рылыстары

3. Вольвоксты балдырларды морфологиялы ерекшеліктері

4. Вольвоксты балдырларды жасуша рылысы

5. Вольвокстарды жынысты процестері

Тжірибелік саба 9. Хара балдырлары - Саrа. (2саат)

Сабакты максаты: Хара балдырларыны сырткы крылыстарымен жне кбею трлерімен танысу.

Кажетті материалдар: Хара балдырынын тракты препараты, кеппешптер, микроскоп, лупа.

Жалпы тсінік

Хара балдырынын, жынысты кбеюі оогамды, талломны буындарында оогоний - аналык жасушасы, антеридийде - аталык- талшыкты сперматозоидтар дамып жетіледі. Сперматозоидтар аналы жасушаны рытандырып, зигота пайда болады. Зигота тынышты кезіін ткеннен кейін, редукциялы белініп, жас хара балдыры дамып жетіледі. Хара балдырыны тіршілігі гаплоидты фазада теді, диплоидты фазасы тек зигота ана болады.

Хара балдырынын, жынысты кбеюі оогамды, талломны буындарында оогоний - аналык жасушасы, антеридийде - аталык- талшыкты сперматозоидтар дамып жетіледі. Сперматозоидтар аналы жасушаны рытандырып, зигота пайда болады. Зигота тынышты кезіін ткеннен кейін, редукциялы белініп, жас хара балдыры дамып жетіледі. Хара балдырыны тіршілігі гаплоидты фазада теді, диплоидты фазасы тек зигота ана болады.

Хара - Саrа /67 сурет/ - ірі, кп жасушалы балдыр. жасушасы жас кезінде бір ядролы болса, есейгенде кп ядролы болады. Хромотофорлары кптеген дн трізді. Талломны ішш жне сырткы крылыстары крделі болып келеді. Таллом жасыл ркенінен жне субстратка бекінетін тссіз тарамдалан ризоидтан трады. Денесі жоары сатыдаы сімдіктер сиякты “сабакка” жне шоырланып орналаскан “жапырак” трізді блімдерге блінеген. Олар кырыкбуын сиякты буындардан жне буын аралытарынан трады. Буындарындаы жасушалары кыса, ал буын аралытарындаы жасушалары зын келеді. Тменгі буындарындаы жасушаларды блінуінен ризоидтары дамып жетіледі. Хара баддырыны жыныссыз кбеюі нтижесіде пайда болатын зооспора немесе спорамен кбеюі болмайды. Хара балдырынын, жынысты кбеюі оогамды, талломны буындарында оогоний - аналык жасушасы, антеридийде - аталык- талшыкты сперматозоидтар дамып жетіледі. Сперматозоидтар аналы жасушаны рытандырып, зигота пайда болады. Зигота тынышты кезіін ткеннен кейін, редукциялы белініп, жас хара балдыры дамып жетіледі. Хара балдырыны тіршілігі гаплоидты фазада теді, диплоидты фазасы тек зигота ана болады.

67-сурет. Хара: 1 - жалпы пішіні ризоиды, тйнекгер, бйірлік бташалары: 2 - талломны бір блігі- орталык жасуша, шеткі жасуша, оогоний, жмырта жасушасы, коронка, антеридий: 4 - калкан, калкан тыры, сперматоген жішпелері, 5- сперматозоид.6-скін

Тапсырма

1. Кеппешптен хараны рылысымен танысу

2. Тракты препаратынан хараны жынысты мшелері - оогоний мен антеридийімен танысып, суреттерін салу.

3. айталау срактарына жауап бере отырып, салан суреттеріне талдау жасау.

айталау срактарына жауап беру.

1. Хараларда ядро фазаларыны ауысуы калай жреді?

2. Хара балдырыны анатомиялык крылысы андай?

3. Хараларды баска балдырлармен филогенетикалы айырмашылыы неде?

4. Хара балдырларыны кандай практикалык маызы бар.

Тжірибелік саба 10. Миксомицеттер -Myxomycota блімі (2саат)

Масаты:Myxomycota бліміні жекелеген кілдеріні рылысы мен биологиялы ерекшеліктерін оу.

Практикалы дадылары:Myxomycota бліміні жекелеген кілдерін тани білуге йрену.

1- тапсырма.Myxomycota бліміні жекелеген кілдеріні даму цикліне

сипаттама беру жне анытап арау.(90 сурет).

90- сурет. Myxomycota блімі кілдеріні даму циклі