Тжірибелік саба 14. Базидиомицеттер –Basidiomysetec класы
Holobasidiomycetes, Teliobasidiomycetes , Ustilaginales, Uredinales атары
Масаты:Holobasidiomycetes, Teliobasidiomycetes , Ustilaginales, Uredinales атарларыны жекелеген кілдеріні рылысы мен биологиялы ерекшеліктерін оу.
рал-жабдытар жне ажетті материалдар тізімі:
Саыраулатарды коллекциясы, аашлаты денесі, тат саыраулаымен заымданан сімдіктерді кеппешптері.
Практикалы дадылары:
Holobasidiomycetes, Teliobasidiomycetes , Ustilaginales, Uredinales атарларыны кілдерін тани білуге йрену.
1- тапсырма.Holobasidiomycetes класыны кілдеріні даму циклін Amanita
sp. (133 сурет) мысалында сипаттама беру жне анытап арау.
2- тапсырма.арау жне суретін салу:
Aphyllophorales атары
Fomes sp. (жемісті денелері);
Coriolus sp. (жемісті денелері);
Ramaria sp. (жемісті денелері);
Clavariadelphus sp. (жемісті денелері).
Agaricales атары
Boletus sp. (жемісті денелері);
Leccinum sp. (жемісті денелері);
Amanita sp. (жемісті денелері);
Agaricus sp. (жемісті денелері);
Russula sp. (жемісті денелері);
Lactarius sp. (жемісті денелері).
Lycoperdales атары
Lycoperdon sp. (жемісті денелері);
Geastrum sp. (жемісті денелері).
133- сурет. Amanita sp.даму циклі
3- тапсырма.Ustilaginales атарыны кілдеріні даму циклін Ustilago sp.
(134 сурет) мысалында сипаттама беру жне анытап арау.
4- тапсырма.арау жне суретін салу:
Ustilago sp. (телиоспоралар).
134- сурет. Ustilago sp.даму циклі
5- тапсырма.Uredinales атарыны кілдеріні даму циклін Puccinia sp. (135
сурет) мысалында сипаттама беру жне анытап арау.
6- тапсырма.арау жне суретін салу: Puccinia sp. (уредоспоралар).
135- сурет. Puccinia sp. даму циклі
Базидийлерді типтері:1-холобазидий; 2,3,4-гетеробазидий; 5-фрагмо- немесе телиобазидий
орытындылау сратары:
1. Ustilaginales атарыны практикалы маызы.
2. Ustilaginales атарыны морфологиялы ерекшеліктері.
3. Ustilaginales атарыны кілдері алай кбейеді?
4. Holobasidiomycetes класыны практикалы маызы.
5. Holobasidiomycetes класыны морфологиялы ерекшеліктері.
6. Holobasidiomycetes класыны кілдері алай кбейеді?
7. Uredinales атарыны практикалы маызы.
8. Uredinales атарыны морфологиялы ерекшеліктері.
9. Uredinales атарыны кілдері алай кбейеді?
Тжірибелік саба 15. Таырып: ыналар блімі - Liceпоруtа. (2саат)
Сабаты масаты: ыналарды трлерін, сырты рылысыны
ерекшеліктерін жне кбею жолдарын білу.
рал – жабдытар, ажетті материалдар тізімі: ртрлі кыналар колллекциясы, ылалданан макта, микроскоп, лупа
Жалпы тсінік
| ыналарды 18-20 мы трі бар тменгі сатыдаы сімдіктер катарына жатады. ыналар кй таламайтын сімдіктер, сондытан табиатга ыналар баса сімдіктерге колайсыз келетін кнарсыз жерлерде мысалы, тастарды стінде, шлді-шлейтті жерлерде, тундрада жне ормандарда тіршілік етеді. ыналара е ажетті жадай оттегіне бай таза ауа. алада кыналар спейді, себебі ттін жне ысты жерлерде тіршілік ете алмайды.
ыналар-комплексті аза, яни денесі саыраулактарды жіпшелерінен (гифтерінен) жне балдырлар жасушаларынан трады, кейінгі кезде шінші аза азот бактериялары болатындыы далелденген.
Саныраулатарды жіпшелері аркылы субстраттаы немесе атмосферадаы су мен ондаы еріген минералды заттарды сініріп отырса, балдырлар жасушаларында фотосинтез процесіні нтижесінде пайда болан органикалы заттармен, ал азотты бактериялар ынаны азотпен камтамасыз етеді. Жарык жокта фотосинтез жрмейді де, кына тіршілігінен айрылады. ыналар крамында кбіне калталы саырауклатар, кейбір трлерінде базидиалды саырауклактар кездеседі, ал балдырлардан - жасыл жне кк-жасыл балдырларды кілдері кездеседі, яни блар бір-бірімен селбесіп (симбиоз) тіршілік етеді.
ыналар талломы р трлі тсті: ср, ара, кгілдір, сары, кызылт-сары, коыр тсті болады, мдай тс беру рамындаы кыналар кышкылдарыны болуына байланысты, блар жіп шумакты жоары жаында тйіршікті, таяшалы, ристалды трде калыптасады.
Сырты пішіндеріне карай кыналар шке балінеді:
1. аспак (68 сурет) немесе кабыршакты кыналар - блар ааштардын абыктарына, таска, жартастара жабысып седі, бекінген тастардан бліп алу киын жне тстері ртрлі болады.
2. Жапырак трізді кына (жалпак жапырак гашінше сас) - блар ормандаы ааштарды дііне, тбіріне жабысып седі, бларды оай бліп алуа болады, тстері ср, сары, кызылт- сары болып келеді
3. Бта трізді кыналар - блар караайлы крак ормандарда тіршілік етеді, тсі ср, акшыл болып келеді, оай бліп алуа болады. Бл кыналар тундрада кп кездеседі, мысалы, бы- мгі ягель.
Анатомиялык крылысы жаынан кыналар талломдарындаы балдырларды орналасуына карай екіге блінеді:
1. Гетеромерлі /69 сурет Б/ - кыналардьщ жоары кабык абатыны астында жасыл балдырлардын жасушаларыны бір кабат болып орналасуы, бны гонидийлер кабаты деп те атайды, ]бан жапыракты жне бта трізді кыналар жатады.
2. Гомеомерлі /69 сурет Б/ - балдырлар жасулалары саыраулактарды жіпшумаыны арасында шашыранды орналасады, бан каспак кыналар жатады.
ыналар кбінесе вегетативтік жолмен кбейеді, бл кезде ынаны кез келген жерінен сынып, гіліп тускен бліктерінен жас ына сіп шыады. Сонымен катар денесінде пайда болатын ерекше жасушалармен де кбейеді, ол жасушалар соридиялар жне изидиялар деп аталады
Сорадиялар саыраулактарды жіпшелерімен оратылан балдырларды жасушалар тобы. Бндай жасушалар кына денесіні ішкі жаында пайда болады, осы кезде кынаны салмаы артады да кабыы кысымнан жарылып, ондаы соридиялар зіліп, жел, жауын суыны аынымен таралып, жаа жерде жаа ына сіп пшады.
Изидиялар( 70-сурет) - кына кабаттамасыны жоары жаында тмпешіктер пайда болып, оны крамында да саырауклактарды жіпшелеріне оратылан балдырлар болады, блар сыртынан абыпен апталады. Изидияларды соридиялардан айырмашьілыы осы кабыыны болуында. Тмпешік зарып сіп, зіледі де жел арылы таралып кетеді.
аспак кыналар кесектері аркылы кбейеді, кейде субстратпен бірге кесектелген бліктерімен кбейеді.
ыналар - ыстык кндері курап, оп-оай зіледі, ал аздап жауын жауса боланы, олар кайтадан жанданады. ыналар те баяу седі, мысалы, бы мгі-ягель бір жылда не бары 1-3 мм седі.
68- сурет. 1-Жапыра трізді ына (ксантория); 2-бта ына (ягель); 3-уснея
69-сурет. А — гетеромерлі таллом; Б — гомеомерлі таллом 1 — жоары абы абаты; 2 — гонидиальды абат; 3 — гифты зек абаты; 4 — тменгі абы абаты..
70-сурет. ыналардыі кбеюі. 1 — соредии; 2 — изидии.
Тапсырма
1. ыналар коллекциясынан кыналарды трлерін аныктап, трлеріні суреттерін салу.
2. Суа салынып койан кынадан препарат дайындап, саырауклатарды жіпшумаын жне балдырларды аныктау.
3. ыналар денесіні гомеомерлі немесе гетеромерлі екедігін аныктап, суреттерін салу.
4. Ылалданан мактаа ынаны бір зімін салып, стіне ыдыс (банка, стакан) ткеріп, кынаны неше кннен сон тіршілік ете бастайтынын бакылау.
5. айталау срактарына жауап бере отырып, салан суреттеріне талдау жасау.
айталау сратары
1. ыналар андай жерлерде седі?
2. ыналарды не себептен комплексті аза деп атайды?
3. ыналар денесіндегі саыраулактар, балдырлар жне бактериялар бірін-бірі кандай затгармен камтамасыз етеді?
4. ыналар денесінде саырауклактарды, балдырларды жне бактерияларды кандай трлері кездеседі?
5. Кандай талломдарын гетеромерлі, айсысын гомеомерлі деп атайды?
6. Гонидийлі кабат дегеніміз не?
7. ыналар субстрата алай бекінеді?
8. ыналар алай кбейеді?
9. Соридий, изидиялар алай пайда болады.
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ ЗДІК ЖМЫСТАР ТАЫРЫПТАРЫНЫ ТІЗІМІ
1 Алашы жасыл балдырлар блімі.
2 Эвгленалы балдырлар блімі
3 Динофитті балдырлар блімі.
4 Криптофитті балдырлар блімі
5 Хризомонадалар блімі
6 Аскомицеттер класы
7 Базидиомицеттер класы
8 Дейтеромицеттер класы
ОЛДАНЫЛАТЫН ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі дебиет
1 Абдрахманлы О. Тменгі сатыдаы сімдіктер систематикасы. Астана 2012 ж
2 метов .. Ботаника. - Алматы, 2011
3 М.Мкенова Ботаника курсыны практикумы. Алматы-2010ж
осымша дебиет
1 .Курсенов Л.И. и др7 Ботаника в 2-х Т., М., 1991
2. Вассер С.П., Кондратьева Н.В. Водоросли. 1991.
3. В.Г.Хржановский. Практикум по курсу общей ботаники . М., 1989.