ХХ . 20-40 жж. ылыми мекемелеріні археографиялы ызметі

Саат.

Дріс масаты:ХХ . 20-40 жж. ылыми мекемелеріні археографиялы ызметін крсету.

Тірек сздер:азастан зерттеу оамы, Партия тарихы, Орталы мемлекеттік мраат, ведомстволы мраат, рухани мра.

Негізгі арастырылатын мселелер жне ысаша мазмны:

1 Партия тарихыны археографиялы ызметі.

2. Орталы мраатты, ылым академиясыны, азастанды зерттеу оамыны археографиялы ызметі.

 

аза халыны рухани ндылытары - мдени тарихи мраларын жинау, зерттеу, ылыми айналыма енгізу, жариялау, оларды алы кпшілікке таныту жне халы игілігіне айналдыру азіргі тадаы зекті жне аса маызды мселелерді бірі болып табылады. Осы орайда археография ылымыны алатын орны ерекше.

шінші мыжылдыты басталуы, бізді мірді барлы салаларына, соны ішінде мраат саласына орытындылар жасауды талап етуде. Осы трыда «згерістер заманында» археографиялы ызметіні тжірибесін зерттеу маызды болып отыр.

Археография ылымы аза халыны тарихын лтты мдде трысында жазуда, азастанны лтты идеологиясын алыптастыру мен жастарды

Отан сйгіштікке трбиелеуде маызы зор.

азастанда археография ылымыны бастауын 1887 жылы рылан Орынбор ылыми мраат комиссиясыны ызметімен байланыстыруа болады. Орынбор ылыми мраат комиссиясы “Губерниялы ылыми мраат комиссиялары рылу жніндегі” 1884 жылы 13 суір айындаы Ереже негізінде рылды. 1896 жылдан бастап комиссияны ызметі жаданып, 1889 жылдан бастап Орынбор ылыми мраат комиссиясыны “Ебектері” (труды Оренбургской ученой архивной комиссии) жариялана бастады. Жалпы, комиссия “Ебектеріні” 35 басылымы жары крді. Мнда тек азан ткерісіне дейінгі жаттар жарияланып трды [12].

1920 жылды азан айында аза АКСР мен Халыаарту комиссариаты рылып, ылыма, дебиет пен нерге, мражай мен мраата атысты мселелерді осы комиссариатты ішінде рылан ылыми блім басшылыа алды. Осы жылы (1920 ж. — С.А.) Халы аарту ызметкерлеріні съезі ткізіліп, Ахмет Байтрсынов аарту саласыны наты міндеттерін атап, оны іске асыру тетіктерін нактылап берді.

Ахмет Байтрсынов 1921 жылы рылан Академиялы орталыты жанынан халы поэзиясыны, музыкасыны лгілерін жне этнографиялы мліметтерді жинау жнінде арнаулы комиссия крады. Комиссия руда азастанды зерттеу оамы да лкен лес осты. Осы аталан істерге сол кездегі республикадаы белгілі тарихшылар, музыка мен фольклорды білгірлері — . Диваев, А.П. Чулошников, А.В. Затаевич, А.Д. Кастальский, Н.Н. Миронов, А.Л. Мелков, Н.В. Мелкова, А.А. Четыркина сияты т.б. оыан зиялы ауым тартынды. Бл комиссия жмысымен атар испарттар (партия тарихы) мен 20-жылдары ірі алаларда, облыстар мен лтты республикаларда рылан жергілікті испарт бюролары (партия тарихы бюролары) Коммунистік партия мен азан революциясы тарихын жинастыру жне осы таырыптаы ылыми зерттеу мен материалдарды басып шыарумен айналысты

1921 жылды желтосанынан испарт РКП(б) Орталы Комитетіні рылымына блім ретіде кіретін болды. Испартты блімдері 1921-1923 жылдары бкіл ел клемінде барлы республика, облыстарда рылды.

1920-жылдарды бірінші жартысыдаы лкені ылыми міріде басты рл атаран ерікті ылыми оамдар еді. азастанда азан революциясынан кейін рылан ерікті оамдарды бірі: ылыми блімнен зіндік жеке рылым ретінде блініп шыан "ырыз лкесін зерттеу оамы" болды. Оны руа тарихшы-лкетанушы А.П. Чулошников, Орынбор лкесіні байыры зерттеушісі, брыны Орынбор мрааты комиссиясыны рметті мшесі А.П. Гра, тарихшы-этнограф .. Диваев, С.М. Петров, А.Л. Мелков, Й.В. Мелкова, А.А. Четыркина, И.М. Расторгуев, Н.А. Чулошникова, топырактанушы-биологтар Л.П. Лошкарев, М.И. Рожанец, К.К. Саковский, В.Е. Тележников жне басалар белсенділік танытты. рылтайшы мшелеріні атарында аз ОАК (КазЦИК) траасы С. Мендешев, Казвоенкомат штабыны бастыы А.Н. Турский де бар еді.

ылыми комиссия оам рылмай трып, оан мше болатындарды тізімін жасады. 1920 жылды 23 ыркйегінде ылыми комиссияны бйрыы бойьшша оама 35 адам лайыты деп шешіліп, оны рамына ылым жне аарту салаларында ебек етіп жрген азаматтар енгізілді.

оамны жарысы бойынша ш ірі тарихи-археологиялы, этнографиялы жне географиялы блімдер рылды. Тарихи-археологиялы блімге 24 адам, оны ішінде аза зиялыларынан .Бкейханов, Б.Каратаевтар мше болса, этнографиялы блімге 30 адам, ал географиялы блімге 17 адам мше болан [29,7б].

азастандаы зерттеу оамыны бастапы он екі жылын орналасан жеріне ана емес, рекет ету сипатына карай Орынборлы (1920-1925 жылдар), ызылордалы (1925-1929 жылдар) жне Алматылы (1929-1932 жылдар) деп ш кезеге блуге болады.

аза АКСР-ні 1921 жылы Бас мраатыны крылуы, 1922 жылы Республиканы Орталы мрааты деп згертілуі мраат материалдарыны ауымды орын жинатауа, деуге, орталытандыру жне жйелеу жмысына бастама беріп, лкені тарихын зерттеуде жергілікті лкетанушылар мен ылыми ызметкерлерге кмек болды. азастанды зерттеу оамы зіні жмысын Бас мраат пен Бас мражаймен тыыз байланыста жргізді. Олар ылыми блімні, кейіннен Халы аарту комиссариаты Академиялы орталыыны басшылыында болды. оамны траасы 1922 жылы Халы аарту комиссариатыны Академиялы орталыыны коллегиясы мен орталы лкетану мражайы кеесіні рамына енді, ал мражайды мегерушісі оам басармасыны рамына кіргізілді. Мраат ісіне жоары оу орындарыны студенттерді кмектесті.

1923 жылы Амола, Атбе, Бкейде, останай мен Орал губернияларында облысты мрааттар рылды.

Республиканы территориясында 20-жылдары рылан физика-медициналы, ьлыми-педагогикалы, осы жылы з ызметін жандандыран Орыс географиялы оамыны Семей жне Жетісу блімшелері жне таы басаларды іс-рекетімен салыстыранда, республиканы білікті ылыми кштері бас осан азакстанды зерттеу оамыны кызметі аса жемісті болды.

Сонымен, 20 жылдарды басында ырыз (аза - С.А) лкесін зерттеу оамы крылып, зіні масаты мен негізгі міндеттерін анытааннан кейін, жер-жерлерде з блімшелерін рып, кітапхана жне мраат орындарын ашуа атсалысты. ылыми зерттеу, аартушылы мдени жне лкетанушылы баыттарда жмыстар жргізді. Алда жзеге асатын игі шараларды талылаулардан ткізді.

оам 1923-1924 жылдар аралыында бірнеше игі шараларды жзеге асырды. Атап айтса, біріншіден траты трде баспалармен айырбас жасау шін мекемелер мен жеке тлаларды тізімін жасап, осы тізімдер бойы оамны "Ебектерін" жіберді, екіншіден аза лкесін зерттеу оамыны Бкей ордасы блімшесімен байланыс орнатты, шіншіден, аза КСР Орталы лкелік ылыми мражайымен тыыз байланыста болу шін мражай мегерушісі оам Басармасы рамына енгізілді, тртіншіден, КСР Халы комиссариаты мен оамны ызметі арасындаы байланысты ныайту жне алымдарды азастанды зерттеу оамы айналасыда топтастыру шін наты кадамдар жасалды, бесіншіден, Орынбор Губерниялы халыты оыту бліміні (ГубОНО) крнекі ралдар мражайымен траты байланыс орнатты [29,9б].

Басарманы келесі бір атаран маызды ісі — оамны "Ебектерін" баспадан шыаруа аржы іздестіру болды. Бл салада мынадай нтижелерге ол жеткізді: 1) Затаевич жинатап жазып алан азатарды 1000 леі енгізілген "Ебекті" Г/-басылымыны шыарылымына ырыз (аза) Халы аарту комиссариатыны лкелік орынан 6048 сом аржыны толыымен оамны арамаына берілуіне кш салынды. 2) "Ебектерді" VI шыарылымыны баспа шыынын теуге ырыз (аза) Жер Халкомы (Кирнаркомзем) мен Мемлекеттік баспа (Госиздат) атысты.

Баспа ісін дрыс жола ою шін Басарма оам мшелері арасынан ерекше редакциялы комиссия рды. Сол жылдары ебек мектептеріні (трудовые школы) жаа бадарламаа кшуіне байланысты оам олардаы оу ісін лкетанушылыпен штастыру шін біратар жмыстар атарды. азастанды зерттеу оамы осы ебек мектептерінде лкетану блімін ру шін рамы 3 адамнан тратын ерекше комиссия рып, лкетану материалдарын мектепті лкетану бадарламасымен сейкестендіріп, лкетану ісіне малімдер мен оушыларды тартуды міндеттеді [29,10б].

1923-1924 жылдары оамны тарих жне этнология блімі табысты ебек етті. "Ебекті" бірінші басылымында А.П. Чулошниковты "Каза-ырыз халыны баса да тркі тайпаларымен тадырлас тарихы" деген ебегі жарияланса, ал томны екінші басылымында И.М. Крашенниковтін "ырыз лкесіні сімдік абаты (карталарымен жне суреттерімен)", С.Е. Рожанец-Кучеровскаяны "Семей губерниясы сімдіктері. 1 блім. Зерттелу тарихы", П.А. Воронцовскийді "Асridodea биологиясына" жне "са хабарлары", А.Ф. Рязановты "Хиуалытарды 1818 жылы ырыз даласына шабуылы",Гр. Сербариновты "Исатай Тайманов (1737-1738 жылдардаы Бекей ордасындаы халыозалысыны очеркі)", Ал. Мелков "ырыз этнографиясы бойынша материалдар" мен ырыз лкесін зерттеу коамыны 1923 жыла арналан есебі жарияланды.

М. Дулатов, Т. Шонанов жне М.Д. Жолдыбаев сынды зиялылар Халы аарту комиссариатыны ылыми Кеесінде жмыс істей жріп, бірнеше ебектерін жариялады. Мселен, М. Дулатов аза тілінде ш блімнен тратын есеп кітабын растырып, "ырыз (аза - С.А) тарихын" жазып шыса, М.Д. Жолдыбаев аза тіліне Коваленконы "Полиграмотасын", К. Марксті "Коммунистік манифесін", Л. Троцкийді "Октябрь революциясы" жне Бухаринні "Тарихи материализм теориясы" сияты ебектерін аударды. Ал Т. Шонанов каза тілінде "ырыздардаы (аза) жер мселесіні тарихы очеркі" атты кітабын жазды.

Геолог К.В.Поляков Ор уезіндегі Суанды пен умау зендері бойындаы алтынды аудандарды зерттеп, алтын кварцты, диабаз, гранит жне сланецті абаттарымен атар жатандыын анытады жне ол КСРО-ны тау-кен ндірісі мен пайдалы азбалары жайында очерк жазды, КСРО-ні пайдалы азбаларыны картасын жасау ісін ола алса, ал топыратанушы М.И. Рожанец Е.М. Овсянныковамен біріге отырып, Ор уезіні Орал-Тобыл суайрыыны аймаындаы топыра рамын зерттеді. Казастанды зерттеу коамыны жмысына белсенді атсалысадарды бірі, Кеестік азастандаы мдениет пен тарих ылымында зіндік орны бар Санжар Жафарлы Асфендияров (1889-1937) болды. Ол азастан тарихын дайындауа зор ебек сіірді [29,12б].

1921 жылды азан айынан бастап аза-ырыз Білім Комиссиясыны траалыына Халел Досмхамедов таайындалады. Білім Комиссиясыны басшысы ретінде Х.Досмхамедов бірден аза-ырыз мектептері мен жоары оу орындарында оылаты пндерді бадарламасын жасауа, трлі саладаы оулы кітаптар жазуа, ылыми терминалогияны алыптастыру, халы ауыз дебиетіні лгілерін жинап, жйелеу, бастыру жмыстарына белсенді трде ат салысты.

1921 жылды зінде Білім Комиссиясы А. Байтрсыновты "ліппе", "Баяншы", "Тіл-ралы" (1 жне 2 блімдерін), Міржаып Дулатлыны "Оу ралы", "Есеп ралы", Иса Токтыбайлыны "Жалпы жаырапия", "Тркістан жаырапиясы", Халел Досмхамедлыны "Табиат тану", "Жануарлар" (1 блім) атты кітаптарын баспаа тапсырды.

1921 жылдары Білім Комиссиясы баспаа дайындалан бубкір Диваевты "Бекет батыр ", "Мырза Едіге", "Алпамыс", "Нріклы Шора", "Шора батыр", "обыланды", "Тарту" жинаын, Слтанбек ожанлыны "Арифметика" (1 блім), К. Жленлыны "Арифметика" (2 блім), X. Досмхамедлыны "Жануарлар" (2 блім), "Адамны тн тірлігі", Табынбайлыны "Педагогика", "аза тіліні тсіндірме сздігі", "ыз Жібек", "Кенесары - Наурызбай", . Бкейхановты "Слтан Кенесары тарихына осымша материал" (орыс тілінде), "Абай лендеріні тадамалы жинаын" (Алы сз, тсініктемелерімен) жеке - жеке кітап ылып шыарды. Оны сыртында азаты халы ндерін нотаа тсіру, мектепте тілетін пндерді бадарламасын, аза тіліндегі тыш жаырапиялы карталар, кнтізбелер шыару, азаша - орысша, орысша - азаша екі тілдік сздікті тзілуі, ылыми конференцияларда баяндама жасау, ысасы, мдени -рухани мірдегі жаалы біткенні брінен Білім Комиссиясы мен азастанды зерттеу оамы шет алмайтын.

М. Тынышпаев аза даласында орын алан далалы ркениет пен алалы трмыс-тіршілікті, мал шаруашылыы мен егіншілік мдениетті араатынасын зерттеу объектісі ете білді. Казастанды зерттеу оамы сонымен атар, мдениетті таралу ошаыны бірі болды. Каза халыны салт-дстрін жне этнографиясын, мдениеті мен тарихын зерттей отыра, оам мшелері жергілікті жерлерде баралы мдени шаралар ткізді, дрістер оыды, баяндамалар жасады, кітапханалар, экспонаттар жинастырып мражайлар ашты, кне ескерткіштер мен нер туындыларын алпына келтіріп, сатауды жола ойды.

азастанды зерттеу оамы аясында аза зиялыларыны топтасуы мен алыптасуы орын алды. ылыми жне мдени-аарту саласындаы маман кадрларды алыптасуына, окулытар мен оу ралдарыны дайындалуына сер етті. Оны ызметі азастан республикасыны алыптасу кезеіндегі иыншылытармен атар жрсе де, сол кез шін зор маызы бар істерді оам мшелері мойымастан атара білді [29,13б].

оамны “Ебектері” беттерінде жарияланан материалдар аза халыны тарихына атысты мол нды мліметтер береді.

Кеес кіметі тсында Орталы мемлекеттік мрааты, Партия тарихы институты, жоары оу орындары, ылыми зертеу мекемелері археография саласында кп жмыстар жргізді. азастанда жатты жинатарды шыару 1940 жылды аяынан бастап жаа белесте зерттеліп, жары кріп, насихаттала бастады [33,17б].

XIX асырды 20-30 жылдарында бл іспен негізінен партиялы кеес органдары, статистикалы басармалар айналысан. Басылым жариялымдары саяси жне басарма масаттаы мемлекеттік жаттар басылымдары болды. Бл Ебек Кеесі мен ораныс есептері, экономикалы жиналыс есептері, ауданды жне шаруашылы даму туралы жаттары, азастан 5,10,15 жыл жинатары жне таы басалар болып табылады. Бл жмыстарды атарылуы 1933 жылы ана басталады, азастан Орталы мраат ызметкері Г.А. Тимченкомен дайындаан клемі жаынан кішігірім басылымдар шыарылды [14].

азастан мрааттары дербес археографиялы жмысына лы Отан соысы жылдарында кіріседі. КСРО Ішкі Істер Министрлігіні мраат басармасы Кеес Одаында бірінші болып 1944 жылы «Письма с фронта» атты жина басылымын шыарды. Кеес кіметі тсында азастан Республикасы орталы мемлекеттік мраат,жоары оу орындары жне ылыми зерттеу институттарымен бірге азастанны саяси, экономикалы жне леуметтік міріне атысты 100-ден астам жатты жинатар шыарды. Мысалы: «17-жыл азастанда» атты жинаты редактор Жангельдин М.О. 1972 жылы шыарды [16,48б].

«азастанды кеес одаыны батырлары» атты жина 1945жылы жары крді. «азастан лы Отан соысы жылдарында» атты жинатарыны 1-2 томы, 1945,1967 жылдары жары крді. 1967 жылы «азастанны ауыл шаруашылыын коллективтендіру 1926-41ж.» деген таырыпта жина шыса, 1985 жылы «аазастандаы кооперативтік колхозды рылыс 1917-27ж.», Алаш мирас (жаттар жинаы) 1995 жне 1997 жылдарда, т.б. жары крді. Тарихнамадаы елеулі оиалар тек азастан шін ана емес бкіл Ода клемінде нды революцияа дейінгі мраат жаттарын жариялау маызды болды: «Материалы по казахскому обычному праву», «Материалы по истории политического строя Казахстана» жне аса ндысы азастанды тарихшылармен дайындалан 2 томды ебек «Казахско-русские отношения в XVI-XIX веках». Бл ебек археография трысынан тедесі жо жне ылыми типтегі бірінші азастанды жаттар мен материалдар жинаы болды.

Аталандай азастанды тарихшы мен мраатшыларды бірлесуімен кеестік серияа кірген дербес басылымдармен атар, жаттар жинатары бар бай археографиялы фонд рылды.

жатты басылымдарды жоары дегейі мраатшыларды тарихшы- алымдармен, баса республикалардаы ріптестерімен тыыз байланыс нтижесінде, за уаытты жоспар негізіндегі жмыс йымдастырушылыпен, тек археографиялы ызметпен айналысатын мемлекеттік мрааттардаы ызметкерлерді бар болуымен байланысты жне осыны арасы. Бл істе аса кілді жмысты ылыми- методологиялы амтылуына арналды, яни ол таырып тадаудаы ылыми негізділіктен басталды, ылыми кеестерді тематикалы жоспар-крсеткіштерді рылуы мен арастыруымен, трлі жинатарды ерекшелігін крсететін жекелеген методикалы ралды жазылуымен, жаттарды іздеу, мтін жариялануды дісі, АА руына арналды. Нтижесінде тжірибе жинаталып, зіндік методика алыптасты. Айтыланны барлыы азастанда олданбалы археография мектебіні боланына длел.

Бан арамастан бл кезеде археографты жмысы тек белгілі идеологиялы сызы бойынша ызмет атарды. Демек, археографтарды деректерге деген зіндік кзарастары мен жеке кркемдік жмыса талпынысы олдау таппады [16,50б].

азастанны туелсіздік алу мен оамны демократиялануынан кейін бндай кедергілер мен бгеттер жойылды, тарихи оиаларды ылыми жне рилы сыннан ткізуге жне оларды кпшілік бараа жеткізуге жол ашылды. Елдегі оамды згерістер ткенді біліп, тануа байланысты ызыушылытан туындады. Мрааттар мен мраатты жаттар кпшілік назарды кілінде болды.

Туелсіздікке ол жеткізумен халымызды мдени мраларын жинатап, зерттеуді отайлы ммкіндігіне ие болып отыранымыз шынды.

Р Президенті Н.. Назарбаевты бастамасымен 2004 жылы абылданан «Мдени мра» мемлекеттік бадарламасы тарихи ждігерлеріміз бен ткен тарихымызды жаыртуа ерекше серпін берді. Осы баытта бізді халымызды тарихи – мдени ндылытарын дамыту мен сатау жнінде шаралар зірлеуге ірі адамдар жасалды [20].

Сондай – а “лтты мраат оры жне мрааттар туралы”[18] заны абылдануы археография ылымына да жаа серпіліс алып келді. Заны 5-ші тарауыны 3 – блімінде “Тарихи жне мдени нды жаттарды сатау, орау жне пайдалануды йымдастыру республиканы басарушы органдарына жктеледі” – делінсе, осы тарауды 4-ші блімінде “Шет елдердегі азастан Республикасыны тарихына атысты жаттарды анытау жне айтару мідеттін” белгілеу арылы археографияны негізгі функцияларыны бірі эвристиканы жетілдіру мселесі ктеріледі.

Сондай – а осы бадарлама аясында Франция астанасы Париждегі “Жаа Сорбонна” университетінен Мстафа Шоайды жатты мраларын іздеп тауып, жинатау іске асты. 2001 жылы сегіз мы паратан тратын М. Шоай мралары азастана алындырылды. азіргі кезде “СD” дисклеріне тсірілген жаттар кшірмесі азастан Республикасыны Орталы мемлекеттік орында саталан.

Мраат орларындаы игерілмей жатан ты материалдармен жне жаттардан жинаталан жинатарды зерттеушілер арасында алар орны ерекше. азастан Республикасыны мемлекеттік мраат мекемелеріні дайындауымен 1998-2005 жылдар аралыында 79 жатты жарияланым, 42 мраатты анытамалытар, жнсілтемелер жары крді. Осы жылдары археографиялы талаптара сай дайындалан “1937-1938 жж. азастандаы саяси уын - сргіндер”[23] (1998 ж.), “1931-1933 жж. аза халыны лы асіреті тарихынан” (2005 ж.), “1931-1933 жж. азастандаы кштеп оныс аудару жне ашты”[24] (1998 ж.), “1932-1933 жж. аза халыны лы асіреті тарихынан (2005 ж.)” жаттар жинатары республикамызды кімшіл - міршіл жйе кезіндегі леуметтік – экономикалы жне саяси ахуалы, байларды тркілеу, жымдастыру, халыты босыншлыа шырауы, ашаршылы туралы нды жаттар ылыми айналыма енді жне кпшілік назарына сынылды [30].

ХІХ . бірінші жартысында Еділ мен Жайы аралыын мекендеген азатарды этносаяси бірігуіні тарихы бойынша “Бкей хандыыны тарихы (1801-1852 жж.)” (2002 ж.) жаттар жинаы жары крді [25].

Демек, бгінгі тада археография ылымы оамны сранысына ие болып отыранын байаймыз.

“2001-2005 мраат ісін жетілдіру бадаламасына”[19] сай археография ылымын дамытуа баытталан біршама мселелер ктеріледі. Яни р жылды желтосан айына дейін азастан Республикасыны тарихына жне мдениетіне атысты нды жаттарды шетелдерді мраатынан іздестіру жне жинатау шараларын іске асыру кзделген. Біра, археография тек эвристикамен ана шектелмейді, деректерді басылымдарда жариялауа зірлеуде, археография ылымыны діс – тсілдерін, деректерді іздестіру мен іріктеп алу принциптерін, басылымдардаы дерек материалдарды жйелеу, мтінтану принциптерін игеру, яни жаттарды міндетті трде археографиялы деуден ткізумен айналысады. Бл тста археография ылымыны ызметін бір жйеге салатын дістемелік нсаулар ажет. Осындай дістемелік нсауды жотыына байланысты, азіргі кезеде ылыми мекемелер жаттарды жариялауда 1990 жылы Мскеуден шыан “Правила издания исторических документов в СССР” [38] негізге алып отыр.

Сонымен кріп отыранымыздай, азастанда археография ылымы лі де болса арнайы зерттеуді талап етеді. Осы трыдан аланда азастанда археография ылымыны алдында мынандай мселелерді шешу ажет:

-азастан археография ылымын алыптастыруда е алдымен оны негізін райтын теориялы-методологиялы базасы даярлануы тиіс.

-азастанда тарихи жаттарды жариялау принциптеріне арналан ылыми дйектелген дістемелік нсаулар шыару керек.

-аза халыны тарихына атысты деректік орын кеейту масатында археографиялы экспедицияларды йымдастыру ажет.

Баылау сратары:

1. Партия тарихы институтыны тарихи деректерді жариялаудаы ызметіне баа берііз?

2. азастанды зерттеу оамыны тарихи деректерді жариялаудаы ызметіне баа берііз?

3. Мраат мекемелеріні археографиялы ызметіне баа берііз?

сынылатын дебиеттер:

1. Добрушкин Е.М. Основы археографии: Учеб.пособие. М., 1992.

2. Добрушкин Е.М. История отечественной археографии. Современные проблемы и задачи изучения. Учеб.пособие. М., 1989.

3. Королев Г.И. Археография: Учеб. пособие. –М.: РГГУ, 1996.

ДРІС -5-6