Туелсіз азастан археографиясы 2- саат.

Дріс масаты:Туелсіз азастан археографиясыныерекшеліктерін крсету.

Тірек сздер:Археографиялы ор, сирек кездесетін ор, басылымдар, олжазбалар, рухани мралар, мраатты мекемелер, кітапхана орлары.

Негізгі арастырылатын мселелер жне ысаша мазмны:

Туелсіз азастан археографиясыны дамуы
азастанны археографиялы орыны алыптасуы
Археографиялы орды ру критериялары

Археографиялы ор – оамны рухани, мдени, ылыми, леуметтік-ыты ажеттіліктерін анааттандыру масатында азастан халыны тарихи-мдени жатты мралары археографиялы орды райды. Археографиялы орда жарияланан, яни мрааттардан алынан жаттар, сирек кездесетін олжазбалар мен кітаптар саталынады.

олжазбаларды сатап алатын мраат мекемелеріні рылу тарихы азастанда ХVII асырдан басталады. Бл туралы ресми жаттар да саталан. Соны бірінде: «Бкей губерниясыны мрааты Бкей ордасы кезінен, яни 1794 жылдан бастап йымдастырылды», деп жазылан.

Кеес кезеінде республикада мраат ру ісі, длірек айтанда, 1918 жылы “РКФСР-де мраат ісін айта йымдастыру жне орталытандыру туралы” декретіне сйкес жзеге асырылды. Аталан декрет бойынша барлы мекемелерді істері мен жаттарын сатау масатында Бірыай мемлекеттік мраат оры йымдастырылды. Оны жне мрааттарды басару шін мраат ісіні Бас басармасы рылады.

1921 жылы 5 суірде аза лкелік Бас архиві йымдастырылды. 1998 жылы 22 желтосанда лтты мраат оры жне мрааттар туралы азастан Республикасыны заы бекітіліп бл за азастан лтты мрааттары мен мраат орыны тарихыны жаа кезеі басталанын длелдеді. Кеестік дуірде жйелі алыптасан мемлекеттік мрааттарда нды жаттарды орналасуыны принциптері белгіленіп, наты жйеге келді. сіресе 50-ші жылдары КСРО Бас мраат басармасыны кімімен орларды шоырландыруды ортатыландыру принципіне сйкес орталы жне біратар облысты мрааттардан нды тарихи орлар Одаты орталы мемлекеттік мрааттара алынды. азастан мрааттары тарихы кезедерді иындытарына арамастан азастанны мраат орларында азіргі тада 15 миллионнан астам істі райтын жаттар саталуда. Осы жаттар археографиялы орды райды. Археографиялы ор сырттан алынып келген жаттармен де толытырылады.

азастан Республикасыны археографиялы оры 2004-2006 жылдара арналан "Мдени мра" мемлекеттік бардарламасы аясында жргізілген жмыстар негізінде толытырылуда. Мысалы, Р Білім жне ылым министрлігіні Р.Б.Слейменов атындаы Шыыстану институты алты тілдегі тарихи деректерді жинастыру, зерттеу, жариялау жмыстарын атарып келді, мнда 5 томды "азастан тарихы трік тілді деректерінде", 5 томды "азастан тарихы парсы тілді деректерінде", 4 томды "азастан тарихы ытай тілді деректерінде", 3 томды "азастан тарихы араб тілді деректерінде", 3 томды "азастан тарихы моол тілді деректерінде" зерттеу жинатары дайындалды.

Натылы материалдара негізделген шыысты рухани мраны тарихи зерттеулері республикамызды мдени мрасын алпына келтіру ісіне ылыми лес косуа, азастанны лтты идеясын алыптастыру мен жастарды Отан сйгіштікке трбиелеуге ммкіндік береді.

азастан тарихы шін манызы зор, осы кнге дейін белгісіз болып келген, брын-соды тарих ылымы саласыны айналымына енбеген шан-теіз кжаттар дние жзіні мрааттары мен мражайлары, ылыми зерттеу мекемелеріні орларында саталынып келеді.

Жоарыда аталан мемлекеттік бадарлама бойынша 2004 жылы "Шыыстану" секциясымен Ресей Федерациясы, ХР, Монолия, Тркия жне ырызстан Республикасы жне Швейцарияа Археографиялы шыыстану экспедициялары мен ылыми іс сапарлары жргізіліп, шетелдік сирек кітаптар мен ол-жазбалар орларынан, мражайлар мен ылыми зерттеу мекемелерінен кптеген нды деректер аныталды, ммкіндігінше ол жаттарды ксерокшірмелері мен микрофильмдік кшірмелері алынды.

Новосибирск, Абакан, Минусинск, Кызыл алаларыны мражайларында сатаулы тран 500 кне трік жазба жне археологиялы ескерткіштер, этнографиялы реликтер жан-жаты зерттеліп, олара талдау жасалды.

Ресей Федерациясы

Новосибирск, Абакан, Минусинск, Кызыл алаларында жргізілген археографиялы экспедицияларды атаран жмыстары. (14 шілде - 07 тамыз 2004 ж.)

азаты байыры ата-бабалары Трік елі дуіріні тарихы мен мдениетіне тиесілі мраларды зерттеу, оларды бірттас тарихи-деректанулы орын ру масатында, оны ылыми танымды айналымын, колданыс рісін кенейту шін арнайы археографиялы экспедиция жасаталды.

Осы бадарламаны наты жзеге асыруды е арымды адамдарыны бірі ретінде азіргі Ресей Федерациясыны Новосибирск, Абакан, Минусинск, Кызыл алаларында жне баса да жерлерде сатаулы тран кне трік ркениетіні кайталанбас артефактілері болып табылатын азастанны тарихы мен мдениетіне байланысты бітіктас, ескерткіш-кешен, тас мсін, балбал, ала оран, т. б. ндылытары туралы ылыми-академиялы жинаын дайындап, жарыа шыару кзделіп отыр.

Ресей Федерациясындаы аталмыш материалдар тарихи хронологиялы трыдан Трік елі, йыр, ырыз аандыы дуірін амтиды. Оларды азастанны тарихы мен мдениетін ылыми зерде дегейінде сараптауда, отанды тркітану саласын лемдік озы лгімен жандандыра тсуде де танымды таылымы мен практикалы маызы айырыша. Енисей кне трік бітіктас, ескерткіштері жайында ажетті материалдарды жинастыру, кне трік дуірлеріндегі ескерткіштерді археографиялы трыдан саралап тексеру, палеографиялы, мтіндік талдау жасау, тас мсіндер мен оран кешендерді зерттеу Ресей Федерациясында жргізілген археографиялы экспедицияны негізгі масаты болды.

"Енисей ескерткіштері" археографиялы экспедицияны жол баыты Ресей Федерациясыны Новосибирск аласы - Хакасия Республикасыны Абакан аласы — Красноярск лкесіні Минусинск аласы - Тува Республикасыны ызыл аласы бойынша жргізілді. Зерттеушілер Новосибирск аласындаы Археология жне этнография институтыны арнайы мражайы, Минусинск аласындаы Н.М. Мартьянов атындаы лкетану мражайы, Алдан-Маадыр атындаы Тува республикалы мражайы жне Тува мен Хакасияны далалы айматарында ашы аспан астында саталынан бітіктастардаы мтін жазбаларды кшіру, эстампажды нсаларын алу, калькалау, фотосуретке тсіру, архитектуралы лшемін жасау жне ескерткіштерді саталу уаыты мен дрежесін зерттеу жмыстарын жргізді. Бл ретте жргізілген археографиялы экспедиция барысында Енисей кне трік бітіктас ескерткіштеріне байланысты 796 экспонат пен ескерткіштер зерттеліп, 1400 фотокадр тсірілді, 500 дана фотоцифрлы сурет алынды, 510 архитектуралы сызба суреттер салынды, 180 минутты бейнематериал тсірілді. Енисей зені бойындаы 185 дана кне трік бітіктас, ескерткіштеріндегі мтіндеріні археографиялы дістемелерге негізделген графикалы, табаль кшірмелері жасалынды, мтіндерді кейбір кнгірт тстары жааша айындалды.

азан аласында жргізілген археографиялы іссапарды атаран жмыстары (22 араша - 4 желтосан 2004 ж.)

Осы ылыми іссапарды масаты азан аласындаы кітапханаларды олжазба жне сирек кітаптар блімдерінде саталан трік тілді олжазбаларын кешенді трде зерттеу, деректанулы материалдарды жинастыру, археографиялы талдау жасау болды.

азан Университетіні жанындаы Н. И. Лобачевский атыдаы ылыми кітапхананы ол-жазбалар мен сирек кітаптар блімі.

Аталмыш ылыми кітапхана-200 жыл болан ірі ылыми ошатарды бірі. Кітап оры бойынша брыны Кеес одаы клемінде 4-орын алады. Осы уаыта дейін кітапхана орына дние жзінен ерекше баалы сирек кітаптар мен олжазба байлытары жиналан.

олжазбалар мен сирек кітаптар блімінде 15000-нан астам дние жзі тілдеріндегі олжазбалар, сонымен атар, сирек кітаптарды 3000-нан астам нсасы саталынып келеді. олжазбаларды кпшілігі XVI "асырды аяы XVII асырды басында хатталып жазылан, мазмнды жаынан тарих, дебиет, фольклор, рухани саладаы шыармалар. олжазба корыны азда-ан блігі жекелеген ізденушілерді макалаларында крініс тапанымен, кешенді трде зерттеліп каталог-кітап ретінде жарияланбаан.