Модуль 3. олданбалы археография

ДРІС – 15

 

Жаттарды археографиялы безедірілуі. 1-саат.

Дріс масаты:жаттарды археографиялы безендірілуді ерешеліктерін ашып крсету.

Тірек сздер:Археографиялы безендірілу, жарияланатын жатты таырыпшасы, авторлы таырыпша, жеке жаттара жне жаттарды тобына таырыпшалар, баян (баылау – анытамалы мліметтер).

Негізгі арастырылатын мселелер жне ысаша мазмны:

1. Археографиялы безендірілуді кезедері.

2. Жарияланатын жатты таырыпшасы, оны мідеттері, элементтер рамы, орналастыру тртібі.

3. ысартылан жне топтастырылан таырыпшалар.

4. Авторлы таырыпша. Таырыпша элементтері.

Археограф жасап шыаран р трлі формадаы «жатты тауарлар» тімі де осыан байланысты емес пе екен деген ой келеді. Солай да сияты, бл жерде орама рлін «жаттарды археографиялы безендіру» атарады. Оан жарияланатын жата таырып ою жне баылау-анытамалы мліметтер (тсініктемелер) беру кіреді, бларды жатты басып шыаруда маызы жоары. Оларды рылымына, дістемесіне жне басылым типі, трі жне формасына орай жасалу ерекшеліктеріне тоталайы.

Таырыпбасылымны маызды рама блігі болып есептеледі, йткені ол пайдаланушыа бл жерде андай жат жарияланатыны жайлы ысаша млімет беріп трады. Оырман (зерттеуші) бл жата кіл аудара ма, жо па – бл растырушы жата берген таырыпа байланысты болады. Таырып дегеніміз жатты сипаты мен мазмны туралы барынша ыса мліметтер жиынтыы, сондытан да жата таырып беру міндетін мойнына алан жариялаушы жауапкершілігіні аншалыты екендігі осыдан-а белгілі болма.

Тменде таырып ою технологиясымен таныса келе біз оны мраат мекемелері жмыстарыны бір баыты болып табылатын істерді мазмндаумен састыы кп екендігіне кз жеткіземіз. Бл жадай, бізді ойымызша, археографияны мрааттанумен састырады жне «эдициялы мрааттану» сз тіркесіні пайда болуыны бір себебі болып табылады. Алайда айтарлытай айырмалары да бар: негізінен наты іс, істі бір блігі, іс топтары дегейінде жргізілетін мраатты мазмндаудан ерекшелігі сол, археографияда таырып мраатта саталатын жаттар рамына кіретін, мерзімдік басылымдарда жарияланатын, т.б. жекелеген жаттара беріледі. (рине, мраатта да істерді мазмндау кезінде кейбір жадайларда егер ол ттас іс болса немесе мраатты істер рамына жататын бір блім немесе нерлым маызды жаттара адатпа берілген кезде олар жекелеген жаттар болуы ммкін).

Жарияланатын жат таырыбыны рамына андай элементтер кіреді? Е алдымен, бл – жатты археограф жариялауа даярлап жатан басылымдаы реттік нмірі. Оны жат жасалу процесінде берілген іс ааздарын тіркеу нмірімен немесе, мысалы, оны ресми басылымда жарияланан нмірімен шатастыруа болмайды. Одан кейін жатты трі немесе баса трлері белгіленеді (бйры, есеп, хаттама, жары, кім, прсаттамалар, т.б.); авторы; адресат (кейбір жат трлері шін); ысаша мазмны; жатты датасы; егер жатта крсетілген болса, іс ааздарын тіркеу нмірі; жазылан орыны келеді.

Археографтар ртрлі кезеде ртрлі жаттара жасаан, ылыми типтегі археографиялы басылымдардан алынан, жоарыда аталан элементтерді барлыы дерлік бар таырыптардан мысал келтіреміз:

 

№ 127

Батыс Двина кемелер отрядыны бастыы Н. М. Серебренниковты Теіз бас штабына Батыс Двина зеніндегі барлы кемелерді ызыл Армия ажетіне жмылдыру туралы хабарламасы.

№ 217, Витебск 30 тамыз 1919 ж.

 

№ 132

Партизан тобыны командирі С. И. Казанцевті ЦШПД бастыы П. К. Пономаренкоа 1943 ж. 6 азан кні Минск аласында фашист басыншыларына арсы диверсия йымдастыру жне ткізу туралы ысаша есебінен.

20 атар 1944 ж.

 

(В непокоренном Минске: Документы и материалы. Мн., 1987. С. 155)

ылыми типтегі басылымдар таырыптарында детте жоарыда аталан элементтерді барлыы болуы тиіс; кпшілікке арналандар мен оулытарда ажетті элементтері таырып астына немесе тсініктемеге шыарылатын публицистикалы сипаттаы таырыптар оюа рсат етіледі:

№ 6