Тарихи танымны дістері

Кіріспе. Тарихи рдіс жне тарихи таным теориясыны ылыми жне оу пні ретіндегі алыптасуы. Тарихи теория – тарих біліміні ерекше формасы. Тарихи таным жне тарихи рдіс теориясы - тарих ылымдары жйесіні іргетасы. Тарихи білімні мні, жалпы даму тенденцияларя мен задылытары ылыми жне леуметтік статусы. Тарихи рдіс – тарих философиясыны пні. Пнні оыту объектісі жне дістер жйесі. «Тарих» тсінігіні кп маналылыы. Пнні категориялы аппараты: діс, методология, тарихты философиясы, историософия, эпистемология, танымны дістері, тарихи таным, тарихи рдіс, тарихи теория, ркениет, мдени-тарихи жйе, тарихи сана.

Тарихи таным. Тарихи танымны ерекшелігі. Тарихты позитивтік методологиясындаы субъект пен объектіні араатынасы. азіргі замандаы батыс философиясындаы субъект пен объект мселесі. Тарихи таным – ылыми таным. Тарихи танымдаы объект пен субъектіні диалектикасы. леуметтік былыстарды тануды ерекшеліктері. Тарихи танымны ментальды жне идеологиялы дегейлері..

Тарих ылымыны пні. Тарих пен идеологияны араатынастары жне зара ыпалы. Тарих жне саясат. Тарих ылымыны саяси функциялары жне леуметтік статусы. Тарихи тжірибе жне бгінгі заман. Тарих ылымындаы зектілік жне ккейкестілік. Тарих жне оамды сана. Тарих ылымы жне тарихи сана. Тарихи сананы рылымы.

Тарихи танымны дістері. Жалпы ылыми дістер: болмысты тануды жалпы методологиялы принциптері, ылыми танымны жалпы логикалы дістері, эмпирикалы дістер, теориялы дістер. Пнаралы дістер. Арнаулы тарихи дістер. Тарихи зерттеуді методологиясы, дістері жне дістемесіні араатынасы. Тарихи дісті мазмны мен мні. Жйелілік трысынан арау. рылымды-функционалды діс. Санды дістер.

Тарихи танымны негізгі методологиялы принциптері.Тарихилы принципі – болмысты тануды жалпы методологиялы принципі. Тарихилы принципіні негізгі идеялары. Неопозитивизм жне тарихилы. азіргі кезедегі тарихи ойлар жйесіндегі тарихилы принципіні згерістері.Тарихилы принципіні танымны методологиялы принципіні танымны методологиялы принциптері жйесіндегі орны

4. АЗАСТАННЫ АЗІРГІ ЗАМАН ТАРИХЫНЫ ДЕРЕКТЕРІ

Деректану ылымына сйене арастырса, азіргі азастан тарихыны деректеріне азастан республикасыны туелсіздігі туралы заыны абылдануы жне жаа мемлекеттік рміздерді енгізілуі. азастан Республикасыны алашы Президентін жалпыхалыты сайлау. азастан Республикасыны Конституциясыны абылдануы. лтаралы жарасымдылы пен саяси турагылыты сатау баыты. лтаралык атынастар. лттык мдени орталытарды рылуы. Дниежузі азатарыны 6ipiнші рылтайы (1992ж. азан). азастан халытарыны форумы мен Ассамблеясы.

азастанда кеестерді таратылуы. 1995ж. азастан республикасыны Конституцисыны абылдануы жне ос палаталы парламентті сайлануы.

азастан республикасынь Конституциясына енгізілген толытырулар, згерістер жне мерзімінен брын президенттік сайлау (1999ж. атар). "азастан 2030" за мерзімді приоритеттер мен стратегиялы масаттарды айындалуы. шінші шаырылымдаы азастан Республикасыны Парламентіні Мжілісіне сайлау.

арулы кштерді ру жне модернизациялау. азастан Республикасыны уатты, pi тиімді скери, ye жне соыс теіз кштерін руга баыталган шаралары.

азастанны нарыты экономикаа туіні негізігі кезедері. Кп салалы экономиканы алыптаса бастауы. 90-жылдарды басындаы экономикалы дадарысты ушыу жадайындаы азастан. Бааны ымырашылдыы жне бірнеше мртеге ктерілуі. Республика трындарыны мірлік дегейіні тмендеуі, экономикалы жадайды нашарлауы. азастан сомды аймата.

лтты валюта - тегені енгізілуі. Несие-аржы жйесі, лтты Банкті рылуы, нды ааздар нарыыны алыптасуы. Акционерлік ксіпорындарды cyi. азастан Республикасыны Валюта жне Алмас, дербес Алтын орларыны рылуы. Жаа экономикалы жйені алыптастыру барысындаы иыншылытар мен айшылытар.

Мектепке деінгі білім беру мекемелері мен орта мектептер жйесіндегі жаымсыз кбылыстар. Жеке мектептер мен ЖОО-ны пайда болуы. Оу орындарын лицензиялау мен аккредитациялау жуйесін енгізу. Орта, орта ксіптік жне жоары білім беру жйелерін реформалау. азастан ылымы. Академиялы ылыми орталытарды ызметіндегі згерістер.

Денсаулы сатау жуйесіні нарыты экономика жадайына туі. Денсаулы сатау жуйесіні нарыты экономика жадайына туі. азастанны ТМД елдерімен тендік принципінде атынастарын айта ру. Ресей жне ТМД елдерімен зара сенімді жне те атынастар алыптастырудаы алашы адамдары. Еуразиялы Ода ру идеясы. Орталы Азия елдерімен зара тиімді жаа сападаы атынастарды алыптаса бастауы. Ресей-Казакстан экономикалы ынтыматасты жаттарына ол ойылуы. Азия елдеріні кауіпсіздігі жніндегі халыаралы кездесу. Шанхай келісімі.

азастан ядролы арусыз аймаа айналу жолында. лттык Ядролы Орталыкты рылуы. Байоыр туралы келісім. Біріккен лттар йымыны ауіпсіздік кeeci траты мшелерінен ауіпсіздік жне территориялы ттасты жнінде кепілдік алу. Kршi мемлекеттермен шекара белгілеу. азастан Республикасыны Біріккен лттар йымына (Б) жне баса да халыаралы йымдара абылдануы. лемдік ауымдыстыты азастанны мемлекеттік туелсіздігін мойындауы.

азастанны Халыаралы экономикалы жне аржылы йымдар жмыстарына араласуы. азастан экономикасына шетелдік инвестицияны тартылуы.

азастан Республикасыны лттык ауіпсіздік жйесіні жне скери ораныс доктринасыны жасалынуы. Республиканы бейбітшілік миссиясына атысуы. Дниежузілік діндер съезі. азастан халы Ассамблеясы. "Мдени мра" мемлекеттік бадарламасы. "азастан 2050" стратегиялы бадарламасы. "Мгілік ел" лтты идеясы барлыы азастанны азіргі заман тарихыны деректері болып табылады.

5. Тариха формациялы жне ркениеттілік кзарас

Формациялы теория - лемдік тарихи-леуметтік су бірізді кезедер алмасуымен - оамды-экономикалы формациялар трінде сипатталан Карл Маркс теориясы. Жалпы лемдік тарихта К. Маркс мндай трт (немесе бес) формацияларды анытаан: алашы ауымды, феодалды (азиялы), капиталистік жне коммунистік. Формацияны рылымды дігегі - ндіруші кштерді жне ндірістік атынастарды диалектикалы зара арым-атынасы, з кезегінде ол сйкес саяси ондырманы (мемлекет) жне оамды сана трлерін (идеологияны, мдениетті, дінді жне таы баса) алыптастыруа себепкер болады.

Осы уаыта дейін жалыз ммкін жне ылыми кзарас ретінде формациялы танылды. Басты критерийлері леуметтік-экономикалы белгілер (оамды-экономикалы формация) болады. Осы кзарасты олдаушы кілдеріні пікірі бойынша, оамды дамуды шешуші факторы базис (ндірістік атынастарды типі) жне мемлекет пен ыты сай типтері болады. Экономикалы базистерді типтеріне байланысты мемлекетті келесі типтерін анытайды: лиеленуші, феодалды, буржуазды, социалистік.

Бл типологияны жаымды жатары:

1. мемлекетті леуметтік-экономикалы факторларды негізінде блу идеясыны зі німді, олар шын мнінде оама сер етеді;

2. мемлекетті дамуыны этаптылыын, табии-тарихи сипатын крсетеді.

лсіз жатары:

1. ол кбінде біржаты, арты бадарламалануымен сипатталады, ал тарих саннсалыжне р ашан да оан сызылан сызбалара сйкес келе бермейді;

2) рухани факторлар дрыс бааланбайды (діни, лтты, мдени жне т.б.).

Мемлекетті типологиясыны кіл аударуа трарлы ркениеттік кзарас.

ркениеттік кзарас бойынша жіктеуді негізгі лшемі ретінде руханилыќ белгілер - мдени, діни, лттыќ, психологиялыќ ерекшеліктер алынады. Осы кзарасты демеуші кілдеріні бірі аылшын тарихшысы А. Тойнбиді пікірі бойынша, ркениет – діни, лтты, георграфиялы жне зге де белгілерді жинаталуымен ерекшеленетін оамны тйытылыы. А. Тойнбиді пікірінше, 21 ркениеттен тек ебекті блу негізінде мірді игере білген, леуметтік сау базасында леуметтік ндылытарды алыптастыра білген, статистикалы жадайдан динамикалы жадайа кше білген жне сол арылы адамдарды ызмет трлеріні барлыында рухани бастауды дамыта білгендері (мысырлы, ытайлы, иранды, сириялы, мексиканды, батысты, иыр шыысты, проваславиелік, арабты жне т.б.) ана сатала алды.

Бл типологияны жаымды жатары:

1. мдениет факторлары белгілі бір жадайларда мнді ретінде аныталан;

2. андай да бір ркениетті ерекшеліктерін сипаттайтын рухани лшемдер клеміні кееюіне байланысты мемлекетті «жерге жаындаттырылан» типологиясы пайда болады.

лсіз жатары:

1. леуметтік-экономикалы факторлар дрыс бааланбайды;

2. істі негізі бойынша бл мемлекеттен грі оамны типологиясына кбірек келеді.