Жеке баса табынуды айыптау. оамды-саяси мірдегі « De-десталинизация».

20-жылдарды ортасынан орнаан ата міршіл-кімшілік жйе 40-50-жылдары рекет ете берді. Саяси жйеге адам еркіндігін басып-жаныштау, оны ытарын жоа шыару, ебек адамдарын ндіріс рал-жабдытарынан жатсындыру сияты олайсыз былыстар тн болды. Жетекші кш - Коммунистік партия болып, оны басшылыымен мір сріп отыран жйені барлы баса буындарыны (Кеес мемлекетінін, ксіподатарды, комсомол, кооперативтер мен баса да оамды йымдарды) жмысы йлестірілді. Мемлекеттік органдарды зырындаы мселелерді шеше отырып, Коммунистік партия халы шаруашылы жне леуметтік-мдени, оамды йымдарды міндеттерін орындауды з олына жинатап, оларды дербес рекет етуден айырды. Республикада И. В. Сталинні жеке басына табынушылы жадай алыптасты. андай да бір ол жеткізілген табыстар оны кемегерлік басшылы жасай біліумен байланыстырылып, рескел кемшіліктер мен стсіздіктер жнінде сз болмады. Осыны брі азастанны оамды-саяси дамуына олайсыз ыпал етіп, ауыр зардаптара рындырды. Аты шулы рандарды саяси масаттара пайдаланумен задылыты бзылуы, кімет билігін асыра пайдалану жаласа берді. мір сріп отыран саяси жйе зіні дербес дамуына абілетсіз екендігін крсетті. Кеес оамын дамытуды соыстан кейінгі жоспарлары сталиндік антидемократиялы, социализмні тоталитарлы лгісімен йлесіп кетті. Майдан мен тылда, соысты барлы ауыртпалыы мен иыншылыын ктерген халы соыса дейінгі кезедегі халытан басаша еді. оамды мірді бейбіт жадайыны орныуына байланысты ндылытарды айта баалау орын алды. Замандастарды санасында леуметтік бадарламалара бет бруды ажет екендігін тсіну айын біліне бастады. Алайда оамды сананы барлы дегейінде сезіле бастаан оамды жааруды кешенді бадарламаларына туге траты леуметтік-саяси рылым бгет жасады. Сонымен бірге те ауыр соыстаы жеіс соыстан кейінгі кезеде басшылыты олданыстаы саяси жйені тиімділігіне деген сенім алыптастырды, ал кпшілік басшылар баскаруды кімшілік дістеріні зін-зі атайтындыына сенімді болды. Сталинизм идеологиясы 40-жылдар мен 50-жылдарды басында зіні шырау шегіне жетті. 1939 жылы болан БК(б)П XVIII съезіні жаттарында жазылан социализм рылысын аятауды соына карай ел коммунистік оам круа теді деген тезисті лы Отан соысы аяталан со, теориялы жаынан талылау жаласа берді. 1946 жылы наурыздаы КСРО Жоары Кеесіні сессиясында бл тезис партияны жетемгілікке алатын тжырымдамасы ретінде жарияланды. Соыстан кейінгі онжылды - КСРО-даы 1920-1940 жылдардаы мір шындыына асад кзарасты жаласы еді.

81. азастан «хрущев декадасы» жылдарында (1953-1964)

1953 жылы ыркйекте Н.С.Хрущев КОКП Орталы комитетіні бірінші хатшылыына (1953-1964 жж.) сайланды. «Жылымы жылдары» аталан 50-жылдарды екінші жартысынан бастап елде игі істер атарылды. 1953 жылы шілдеде КОКП ОК-ні пленумында брыны КСРО-ны Ішкі істер халы комиссариатыны халы комиссары, КСРО Министрлер Кеесі траасыны бірінші орынбасары, уын-сргінді йымдастырушы, саяси авантюрист Л.Берия (1899-1953 жж.) ісі аралып, барлы лауазымды ызметтерінен босатылып, атылды. Осылай Кеестер Одаында ширек асыра созылан тоталитарлы дуір аяталды.

Бюрократ ксемдер биліктен кеткенімен, олардан мраа алан міршіл-кімшіл жйе жойылмады.

1956 жылы апанда болан КОКП XX съезінде КОКП ОК-ні бірінші хатшысы Н.С.Хрущев «Жеке адама табыну жне оны зардаптары туралы» баяндама жасады. Баяндамада жеке адамны басына табынуды жай – жапсарды туралы айтылды. Баяндамашы И.В.Сталин, Л.Берия, Н.Ежовты атты сынай отырып, саяси уын – сргінді жргізудегі з жауапкершілігі туралы ештее айтпады. Молотов, Каганович, Ворошиловты орады. Съезде «Жеке адама табыну жне осыны салдары туралы» аулы абылдап, ол 1956 жылы маусымда жарияланды, ал Съездін баса жаттары, талыланан мселелері кп уаыта (33 жыл) дейін пия трде саталды.

1953- 1955 жылдарда Н.С.Хрущевті бастамасымен ГУЛАГ жойылды. Бл кенес оамын сталинизмнен утарудаы адамгершілік акт, маызды адам еді. Лагерьлерге жазысыз отырызылан мыдаан адамдарды босатып, белгілі партия айраткерлері Я.Рудзудаты, А.Рыковты, В.Губарьды актааннан кейін мемлекеттік аппарат реформаны жаластыруды таыда аясыз алдырды. лі де болса, з ызметтеріні ділетті баасын алмады. Крістерды, немістерді, ырым татарларыны, месхіт тріктеріні ытары алпына келтірілмеді. Мемлекеттік дрежедегі кптеген маселелер тек ана бірінші адамны колында болды. Одатас республикаларды ыын кеейтуге баытталан реформа толы жзеге асырылмады. Республикаларды зырында ештее болмады.

Саяси кзарасы шін удалау орын алып, халы жауы немесе лтшіл айыптарыны орнына згеше ойлайтындар айыбы таылды. Мысалы, Шыыс азастан облысы бір мектебіні малімі М.Елікбаев Н.С.Хрущевке ашы хат жазады. Хатта азастанны туелсіздігі жо екенін, аза мектептері, аза тіліндегі оу кралдары мен баспасзді тым аз екені туралы айтылан. Осыда кейін М.Елікбаев МК тарапынан ына шырап, азап тартады. 1957 жылы М.Елікбаев партия атырынан шыарылып, жындыханаа тыылды. Н.С.Хрущев басаран кезде де бюрократиялы жйе згермеді. 1959 жылы болан КОКП–ны XXI съезінде Н.Хрущев социализмны толы жегені, енді коммунизмге ая басаны туралы з баяндамасында айтты. Елде осындай ияли болжама сйенген утопиялы социализм саталды, ал 1961 жылы ткен КОКП XXII съезде коммунизм 20 жылды мерзімде орнайтындыы туралы тжырым жасалды

XX асырды 70-ші жне 80 жылдарды бірінші жартысындаы азастандаы леуметтік-экономикалы дамудаы айшылытар.

80-жылдара арай халы шаруашылыын жоспарлауындаы жне ндіргіш кштерді орналастырудаы міршіл-кімшіл жйені жіберген кемшіліктері мен айшылытарыны нтижесі тоырау былыстарын тызды. Республика шикізат кзі ретінде ала берді. Рухани идеологиялы мірде отарлау жйесіні толы ыпалында болды. ылым мен аарту саласын аржыландыруды «алдыты» станымы саталды. лтты мдениет, салт-дстрлер, тіл те ауыр жадайа тірелді. Тек ана 1954-1986 жылдар аралыында аза тілінде білім беретін 600-ге жуы мектеп жабылды. аза тіліні олдану аясы те тарылды. Сол кезде билікте отырандарды тіл тадыры толандырмады. Аса маызды мселелерді барлыы тек Москвада ана шешіліп отырды. Республикалар егемендегі сз жзінде ана болды. азастан партия басшысы Д.онаев (1912-1993 жж.) з жмысында кптеген кемшіліктерге жол берді. Д.онаевті зіне республика халытарыны арасында табынушылы пайда болды. Оны маындаылар республикадаы крделі леуметтік-экономикалы, рухани, экологиялы жадайлара немрайды арады.