Жж. Р Конституциясы
1993 жылы 28 атарда азастан Республикасыны Жоары Кеесі елді Негізгі Заын - туелсіз азастанны алашы Конституциясын абылдады. азастан Республикасыны Конституциясы барлы азастандытар ебегіні жемісі болып табылады. Бл маызды жатты жобасын талылау барлы жерде азаматтарды, р трлі саяси партиялар мен озалыстар кілдеріні жиналыстарында, баспасз беттерінде, теледидар мен радиода жргізілді. Талылау барысында бір-біріне млдем арама-арсы кзарастар да айтылды. Азаматтар мен загерлер талылау барысында кптеген ескертулер мен толытырулар енгізді. Жаа Конституцияны ерекшелігі - оны азастанды дниежзілік ауымдастыты ажырамас блігі деп жариялауы еді. Осылайша азастан халыаралы нормалар мен демократиялы жне ыты мемлекет руа баыт аланын барша лемге жария етті.
азастан Республикасыны осы, алашы Конституциясы 4 блімнен, 21 тараудан трды. Конституцияны рамдас блігі азастанны оамды даму ерекшелігін бейнелейтін тпелі кезе жадайларына арналан тарау. тпелі кезені масаты брыны жне жаа конституциялы задылыа, мемлекет пен оны органдары мен институттарына атысты кейбір жадайларын байланыстыру, йлестіруге тиіс болды. Конституция баптарыны кпшілігі - Отанымызда лтаралы жарасымдылыты сатауа арналан. Онда азастан Республикасыны барлы азаматтарыны те ытылыын амтамасыз ететіні млімделді. Сондытан да Негізгі Занны е басты назар аударан нысаны - адам жне оны міріне байланысты мселелер болды. Елдегі атарылатын істерді брі За бойынша тек азаматтар мен оамны мдделеріне сай жргізілетін болып белгіленді. азастанды жне кеестік іс- тжірибеде тыш рет адам ыы мен бостандыыны басымдылыы танылып, азастан халы дниежзілік ауымдастыты ажырамас блігі екендігі бекітілді. Конституцияда тілге байланысты проблемалар з шешімін тапты. Конституция бойынша республикадаы мемлекеттік тіл - аза тілі, ал орыс тілі - лт- аралы атынас тілі деп жарияланды. Мемлекет з тарапынан лтаралы атынас тілін, оларды еркін олданылу салаларын сатау мен оларды еркін дамуына кепілдік берді. Мемлекеттік тілді немесе лтаралы атынас тілін білмеушілік себептері бойынша азаматтарды ытары мен бостандытарын шектеуге тыйым салынды. Конституцияны тілдер жніндегі баптары дние жзі, сонымен бірге ТМД елдеріні ішіндегі нерлым демократияшыл баптар болып табылады.
Негізгі Зада азастан Республикасыны жері бірттас, ол блінбейді жне оан ол суа болмайды деп атап крсетілді. Мемлекеттік билікті бірден-бір айнар кзі азастан халы екендігі жарияланды. Мемлекеттік билік Конституция жне республика задары негізінде жзеге асырылады. азастан Республикасы Конституциясыны е жоары зады кші бар.
Конституцияны орындалуына Республика Президенті кепіл болады.
Конституцияны ттастай тараулары мен баптары азаматтарды ытары мен міндеттеріне, оама, оны негізгі рылымына, отбасына, оамды бірлестіктерді ызметін йлестіруге арналды.
Бан р адамны мір сру, меншік иесі болу ыы, жиналыстар ткізу, бірлестіктер ру ытары жатады. азастан азаматтары Конституцияны, республика задарын сатауа, рбір адамны ар-намысын, абыройын рметтеуге тиіс. Бан оса республика азаматтары мемлекеттік рміздерді - Елтаба, Ту, нранды астерлеуге тиіс. Отанды орау - рбір азаматты абыройлы борышы. Республика азаматтары замен белгіленген салытар мен алымдарды тлеуге міндетті.
шінші блім мемлекет пен оны органдары мен институттарыны ыты нормаларын айындауа арналан. Тртінші блім Конституцияны сатау кепілдіктеріне, Конституцияны тратылыын амтамасыз ету жне оны ережелерін орауа арналан. Оиаларды бдан кейінгі даму барысы крсеткендей, республика Парламентіні азастан Конституциясын абылдауы тарихи маызы бар оиа болды. Конституция мемлекетті ркениетті дамуыны негіздерін алап ана оймай, адам ытарын орау ісінде сенімді кепілге айналды. Осы аса маызды жатты абылдау арылы азастан лемні тарихи сахнасына таы бір демократиялы мемлекет болып танылды.
азастан Республикасыны Конституциясы 1993 жыл
Туелсіз азастанны алашы Конституциясы 1993 жылы 28 атарда ХІІ шаырылан азастан Жоары Кеесіні ІХ сессиясында абылданды. Ол кіріспеден, 4 блім, 21 тарау жне 131 баптан трады.
Конституция азастан мемлекеттік егемендігін алан сттен бергі кптеген ыты нормаларды:
халыты егемендік
мемлекет туелсіздігі
билікті блісу принципі
аза тілін мемлекеттік деп тану
Президентті мемлекет басшысы деп тану
сот органдарын — Жоары, Конституциялы жне Жоары Арбитражды соттар жне басаларды амтыды.
1993 жылы Конституция негізіне парламенттік республика моделі алынды.
азастан Республикасыны Конституциясы 1995 жыл
азастан Республикасыны Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда абылданды.
1995 жылы 30 тамызда республикада бкілхалыты референдум тті, нтижесінде азастанны жаа Конституциясы абылданды. Дауыс беру елімізді алалары мен ауылдарындаы 10253 сайлау учаскелерінде жрді. Бл Конституцияны 1993 жылы Конституциядан айырмашылыы оны мазмныны сапасында еді. Жаа Конституцияа алаш рет азаматты ыына атысты ана емес, адам дниеге келген сттен одан ажырамас ытарына да атысты нормалар енді. Ол бойынша азастан Республикасыны Президенті саяси жйені басты тласы болып табылады, билік тарматарынан жоары трады. Бл президенттік басару жйесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялы блім згерістерге шырады.
1995 ж. желтосанда екі палаталы (жоары палаталы — Сенат, тменгі палаталы —Мжіліс) Парламентке сайлау ткізілді.
Конституция рылымы
I блім. Жалпы ережелер
II блім. Адам жне азамат
III блім. Президент
IV блім. Парламент
V блім. кімет
VI блім. Конституциялы кеес
VII блім. Соттар жне сот трелігі
VIII блім. Жергілікті мемлекеттік басару жне зін-зі басару
IX Блім. орытынды жне тпелі ережелер