Азастан Халыаралы йымдарда 1 страница

Туелсіз азастан Республикасына зіндік сырты саясаты станымын алыптастыру ажет болды. Сырты саясаттаы негізгі масат — елді кауіпсіздігін сатау, саяси жне экономикалыарым-катынастарда айматы, субрегионалды рылымдара ену, туелсіз мемлекет есебінде елді дамуы шін сырты олайлы жадайларды арастыру жне оны тиянатау.

1993 жылды 13 желтосанында кімет аулысына сйкес, ядросыз мемлекеттер атарында азастан «Ядролы аруды таратпау жніндегі Келісімге» осылды. Республика аумаында бірнеше жылдар бойы ядролы ару болып келді. Біра оны азастан з баылауында стай алан жо. Ендігі бірден-бір шешім — ядролы арудан бас тарту еді. 1994 жылы ш мемлекетті — Еуропадаы ауіпсіздік пен зара досты арым-атынастар жніндегі Будапештте ткен Кеесінде азастанны ауіпсіздігін сатауа лыбритания, АШ жне Ресей мемлекеттері з кепілдіктерін берді. 1995 жылы олара ытай мен Франция осылды. Сйтіп, азастанны туелсіздігі, дербестігі, шекара бірттастыы мен ауіпсіздігі басты-басты ядролы державалар тарапынан кепілдікке алынды.

90-жылдары лемде біратар аса маызды геосаяси жне экономикалы згерістер болды. КСРО-ны ыдырауы, бдан кейінгі Ресей жадайын анытау, бірігуге бет алан Еуропа мен реформадан кейінгі ытайды кшейе тсуі, біратар Азия аумаы мемлекеттеріні пайда болуы, жаа халыаралы экономикалы жйені алыптасуы, т.б. Осы трыдан аланда, азастан зіні сырты саясатында мына тмендегі айматы саяси одатара сйенеді:

·АСШК — Азиядаы зара ыпалдасты жне сенім шаралары жніндегі кеес — 1992 жылды азан айында болды. Б Бас Ассамблеясында Н.Назарбаев бл йымды олдап сз сйледі.

·Еуразиялы Ода 1994 жылды наурыз айындавы Мскеуге сапары кезінде Н. Назарбаев бл одаты ру жнінде мселе ктерді.

·1992 жылдан бері азастан Экономикалы зара арым-атынас йымына Иран, Пкстан, Тркия, зірбайжан, азастан, Ауганстан, ырызстан, Тжікстан, Турікменстан, збекстан мше болды.

Дние жзіндегі кптеген экономикалы жне саяси жаандау дерістері халыаралы ыты басты-басты аидаларын ала ойып отыр. азастан жекелеген мемлекеттермен сырты арым-атынасында халыаралы ыты кпшілік таныан нормаларын сатауды кздейді.

Сондытан да жас мемлекет шін Б, ЕЫ (ОБСЕ) — (Еуропадаы кауіпсіздік жнеынтыматасты йымы, Халыаралы Еуропалы даму жне айта ру банктері, Халыкаралывалюта оры, ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, т.б. сияты ірі-ірі халыаралы йымдара мше болуы аса маызды жадай.

1992 жылы 2 наурыздаы Б Бас Ассамблеясыныц (Б БА) 46-сессиясында азастан Республикасын Б-а мшелікке алу жніндегі аулыа ол ойылды.Халыаралы ауіпсіздікті амтамасыз етуге ерекше мн бере отырып, азастан Б-ны бейбітшілікке баытталан ызметіне белсенді трде олдау крсетті. 1996 жылы азастан Б-ны, бейбітшілікті олдайтын шараларына атыса алатын резервтік келісімдер жйесіне осылан 51 - мемлекетке айналды.

1998 жылы 16 арашада Б БА-ны 53-сессиясы «Халыаралы ытыматасты жне трындарды сауытыру азастандаы Семей аумаыны экологиясы мен экономикалы дамуы масатындаы жмыстарды йлестіру» деп аталган арар абылдады. азастан баса да халыаралы йымдарды белсенді мшесіне айналды. 1998 жылы республика Б-ны Экономикалы жне леуметтік кенесі (ЭК) жанындаы комиссия рамына кірді. азастанны Б-ны балалара кмек орымен (БК) ынтыматастыы ке трде даму стінде. Республикада «Бала мен ана денсаулыы», «Базалы білім беру», «Сумен амтамасыз ету жне санитария ісі» жне баса да бадарламалар бойынша жмыстар жргізілді. 1997 жылы азастан Б-ны балалара кмек орыны Атару Кеесіне мше болды.

1996 жылы мамырда ЮНЕСКО (Б-ны білім, ылым жне мдениет мселелерімен айналысатын йымы) делегациясыны Алматыа сапары кезінде лкел аламды ЮНЕСКО бадарламаларын («Адам жне биосфера», «Халыаралы гидрология») жзеге асыру жнінде келісімдерге ол жеткізілді. 1997 жылы арашада ЮНЕСКО-ны Париждегі Басконференциясында азастан ЮНЕСКО-ны Атару Кеесіні мшелігіне абылданды. 1994—1995 жылдарда ЕЫ-ны тмендегідей рылымдарымен траты ынтыматасты байланыстар орнады: аз санды лттар жніндегі институты, демократиялы институттар мен адам ыы бюросы. 1999 жылды атарынан бастап Алматыда ЕЫ орталыы траты жмыс істейді.

122. азастан лемдік экономикалы жйе байланысында

азіргі кезеде азастан Республикасы лемдік экономикалы оамдастыа кіру жадайында, оны сырты экономикалы байланыстары дамып, жаа сапалы згерістерге кшіп келеді.

ыса мерзім ішінде азастанды егеменді туелсіз мемлекет ретінде дниежзіні 120-дан астам елі мойындады. Минералды ресурстара бай азастан шетел капиталын зіне тартып, 200-дей біріккен ксіпорын рылды. нерксібі дамыан елдермен (АШ, Германия, лыбритания, Франция, Жапония, Отстік Корея т.б.) халыаралы экономикалы атынастарды дамыту жзеге асуда. Осындай игі істер АСЕАН елдерімен, сіресе – Индонезия, Малайзия, Сингапурмен жасалуда. Тркия, Иран, Сауд Арабиясы елдерімен ынтыматастыы артып келеді. Ресей, збек, ырыз елдерімен экономикалы атынастар басым баыттарда стауда. Еуропа экономикалы ода елдерімен азастанны экономикалы атынаста болуы лкен стратегиялы мдделілікті байатады.Дстрлі экономикалы атынастарды азастан барлы ТМД елдерімен жне Шыыс Еуропамен жаластыруда. ытаймен зара за мерзімді атынас жаа дегейге ктерілді. азастан азіргі кезде дниежзіндегі 60-тан астам елдермен сауда атынастарын жргізуде.

азастан 2012 жылы Халыаралы менеджментті дамыту институты (IMD) жариялаан аламды бсекеге абілетті мемлекеттерді рейтингісінде зіні орнын тратандырды. Бл рейтингте (IMD) мемлекеттерді мына факторлар бойынша бсекеге абілеттілігі талданады: 1) Экономикалы ызмет; 2) кіметті тиімділігі; 3) Бизнесті тиімділігі; 4) Инфрарылым. азастан лемні 59 елдеріні ішінде 32-ші орына жайасты, ткен жылмен салыстыранда 2012 жылы 4 мемлекетті алдын ораан. азастан барлы факторлар бойынша рейтингісі жасарды деп крсетіледі.

Соы уаытта бірлескен ксіпорындар саны тез сіп келеді. Бізді серіктестерімізді ішінде белгілі «Шеврон» мнай – газ ндіретін компаниялары бар. Шетел капиталын тартпайынша осы заманы экономиканы тез ру, оны рылымдарындаы иаштытарды жою тіпті де ммкін емес. Сондытан, республикада шетел инвесторлары шін олайлы жадайды амтамасыз ететін заы абылданды. Ол: азастан Республикасыны 2003.01.08. N 373 Заы. Шетелдік инвестицияларды тарту жне нтижелі трде олдану – азастан Республикасыны баса елдермен заратиімді сауда-экономикалы ынтыматастыыны негізгі баыттарыны бірі болып табылады.

Еуропа елдері азастан экспорты клеміні негізгі блігін алады. азастан ірі отын-энергетикалы ір болып табылады. Еуропа елдері арасында азастан экспортын негізгі ттынушылар Швейцария, Италия, Польша, Германия болып табылады. Еуропа елдеріне экспорт жасау мнай, ферроорытпалар, металлургия нерксібі німдерін, бидай сату есебінен артып отыр. Азия іріндегі елдерге азастанды німдерді жеткізу клемі лайды, онда негізгі ттынушыларды бірі ытай нерксібі болып табылады.

азіргі уаытта азастан Бкіл лемдік банкті жіктеуі бойынша, кірісі орта дегейден жоары елдерді тобына жатады. Трмыс сапасыны негізгі крсеткіштерін салыстырса, соы 10 жыл ішінде азастандытарды ашалай табысы орта есеппен 5 есе сті; орташа айлы жалаы 6 есеге жуы сті; е тменгі жалаы 25 есе сті; е тмен жалаы млшері 25 есе; зейнетаыны орташа айлы млшері 4,6 есе артты.

123. азастан Туелсіз мемлекеттер достастыында

Туелсіз Мемлекет Достастыы 1991 жылы рылды . Достастыты рылуы туелсіз мемлекеттерді бір мемлекеттен ркениетті формаа туін амтамасыздандырып, оларды арасында толы егеменді мемлекет жне халыаралы ы принципіні негізінде жаа атынасты руа кмектесті. Мндай мемлекеттерді кеесінде республикалар арасында ебек блінісі олайлы , яни оларды райсысы нім трлерін олара олайлы жадайда ндіру шін. Белгілі салада арнайы айматар арылы німді орналастыру оамды ебек немді болады. Бл ТМД елдерінде жасы ткізіліп отыр. ТМД – а кіріп отыран рбір мемлекет з баыты бойынша машытануда. азастанны жаа тарихы 15 –жыл шамасымен есептеледі. Бір кеестік уаыт кезінде республиканы экономикасы халы шаруашылыыны кешені беріліп отыран мтінде аралса, ал енді азастанны орны мен рлін жаанды экономикада толыымен айта аламыз.

Туелсіз Мемлекеттер Достастыы (ТМД) — ыдыраан КСРО орнына 1991 ж. 21 желтосанда рылан халыаралы йым.

1991 ж. желтосанны 8-інде Минскіде (Беловеж) Ресей,Беларусь жне Украина басшылары кездесіп, 1922 ж. КСРО рылуы туралы Келісімі істен жойыландыы жне ТМД рыландыы туралы келісімге ол ойды. 1991 ж. желтосанны 13-інде Орта Азия мен азастан басшылары Ашабатта кездесіп, «Беловеж келісімін» олдайтындытарын млімдеді.

1991 ж.желтосанны 20-ында зірбайжан,

Армения, Беларусь, азастан, ырызстан, Молдова, Ресей,Тжікстан, Трікменстан,

збекстан басшылары Алматыда 21 желтосанда ТМД-ны ру туралы Келісім хаттамасына ол ойды. Кездесуге атысушылар ішкі жне сырты саясатты ртрлі салаларында ынтыматастыа бейілділігін растайтын, брыны КСР Одаыны халыаралы міндеттемелерін орындауа кепілдік жариялайтын Алматы Декларациясын абылдады.

1993 жылы желтосанда Достастыа Грузия осылды, ал 2009 жылы 18 тамызда аталан бірлестіктен шыты. Трікменстан ТМД-ны ауымдастырылан мшесі болып табылады. Туелсіз Мемлекеттер Достастыы мемлекет болып табылмайды жне лтстілік кілеттікке ие емес. Ол зіні барлы мшелеріні егеменді тедігіне негізделген жне 1993 жылы 22 атардаы Жарлыы бойынша іс-рекет жасайды. Достастыты мше мемлекеттері халыаралы ыты дербес жне теыты субъектілері болып табылады.

1991 жылы 8 желтосанда Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасыны жне Украинаны басшылары Беловеж тоайында Туелсіз Мемлекеттер Достастыын (ТМД) ру туралы келісімге ол ойды.

1991 жылы 21 желтосанда Алматы аласында он бір егеменді мемлекет (Грузияны оспаанда) басшылары аталан Келісімні Хаттамасына ол ойып, онда барлы мемлекеттер те ыты негізде ТМД-ны ратынын атап крсетті. Кездесуге атысушылар ішкі жне сырты саясатты ртрлі сапаларында ынтыматастыа бейімділігін растайтын, брыны КСР Одаыны халыаралы міндеттемелерін орындауа кепілдік жариялайтын Алматы Декларациясын абылдады.

1993 жылды желтосанында Достастыа Грузия осылды, ал 2009 жылы 18 тамызда аталан бірлестіктен шыты. Трікменстан ТМД-ны ауымдастырылан мшесі болып табылады.

124. Р ТМД елдерімен ынтыматастыы

Ресей Федерациясымен ынтыматасты

азастанны сырты саясатыны басты баыттарыны бipi Ресеймен арым-атынас болып табылады. Бл мемлекетпен бізді ел кп жылдар бойы тыыз арым-атынаста болып келеді. зара блісіп жатан мемлекеттік шекараны зындыыны зі 7591 шаырыма созылып жатыр. Мемлекетаралы достасты екі бipдeй президентті жне екі ел халыны зара тыыз байланысы арасында дамып отыр. азастан мен Ресей арасында отын-энергетикалы кешен, клік жне коммуникация, скери-техникалы жне ораныс нерксібі caлалары бойынша байланыс орныан. азастан-Ресей арым-атынасыны бірттас спектрі кптеген екі жаты жаттар жне келісімдермен реттелуде. Екі жаты арым-атынаспен оса екі бipдeй мемлекет айматаы скери-саяси жне экономикалы сипаттаы кптеген айматы йымдар шеберінде зара белсенді рекеттесуде. Сз тиегі болып отыран Туелсіз Мемлекеттер Достастыы, ЕуразиялыЭкономикалы ауымдастыы, Шанхай Ынтыматасты йымы жне жымды ауіпсіздік туралы келісім йымдары. 2012 жылы азастан мен Ресей зара дипломатиялы арым-атынас раныны 20 жылдыын атап теді.

Р-да кіретін Орталы Азияда рамыны ртрлілігіні су салдары біржаты емес, себебі бл жадай бір жаынан, айматаы лтты мемлекеттерді туелсіздігін ныайтуа деген талпынысын ынталандырса, екінші жаынан, шамадан тыс ртрлілікке мтылушы жадйды жандандырды. аламды ауымдастыты дайы ндірісіне атынасу Орталы Азияа тиімді рамда болмаса да «Атлантика - Еуразия - Тыны мхит» жне «Атлантика-Еуразия-нді мхиты» сияты мхитты - конти-нентальды байланыстара кіруге ммкіндік берді. Мндай байланыстара кіру бір жаынан лы жібек жолы сияты дстрлі коммуникацияларды айта жандандыруа, екіншіден, сіресе мнай-газ бырлары сияты азіргі заманы коммуникацияларды дамытуа олайлы жадай тудырды. Соылары, е алдымен осы байланстарды игеруге мтылушы жаа ріптестер (ытай, Жапония т.б.) табуа, байланысты кеейтуге ммкіндік береді.

1990 жылдарды басында Достасты мемлекеттері арасында негізінен екі жаты экономикалы арым-атынастар орын алса, одан кейінгі уаыттарда да ТМД шеберінде жеке мемлекеттерді ртрлі бірлестіктері (одатар, ріптестіктер, альянстар т. т): Белорусь пен Ресей Одаы-«екілік», азастан, ырызстан, Тжікстан жне збекстан Орта Азиялы Экономикалы ауымдастыы - «трттік», Белорусь, Ресей, азастан, ырызстан жне Тжікстан Кедендік Одаы - «бестік», Грузия, Украина, зірбайжан, збекстан жне Молдова альянсы (ГУМ) т.т. байланыс атынастар орын алуда.

1995 жылы Достасты елдері скери-саяси ынтыматастыты тередетуде жымды ауіпсіздік жйесін ру арылы белгілі адамдар жасады. Бл жйені ыты негізі 1992 жылды мамыр айындаы Ресейді бастамасы негізіндегі жымды ауіпсіздік туралы Келісімнен (ДКБ) бастау алады (оан атысушылар Ресей, Армения, Азербайжан, Белоруссия, Грузия, азастан, ырызия, Тжікстан жне збекстан). ткен жылы маызды орытынды Достастыа мше елдерді уе оранысыны бірлескен жйесін ру туралы Келісімге ол ойылуы болып табылады.

125.Р Сырты саясаттаы жетістіктері. азастан Республикасы ЕЫ мшесі. азастанны ЕЫ-а жетекшілігі

азастан Республикасыны сырты саясаты белсенділігімен, тепе-тедік сатауа мтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы схбат жргізуге талпынысымен жне кпжаты ынтыматастыа баытталандыымен ерекшеленеді. Халыаралы аренада мемлекетіміз зіні тарихи, геосаясатты жне экономикалы факторларына байланысты кп асырлар бойы сырты саясатын халыаралы ынтыматасты, кршілес мемлекеттермен татуласты жне оларды айматы бірттастыын рметтеу принципіне негіздеп жргізіп келеді. азастанны зге мемлекеттермен те ылы жне екі жаа да тиімді арым-атынас руа дайындыы оны бгінгі кні дипломатиялы байланыс орнатан шет мемлекеттерді саныны кптігімен длелденіп отыр. 1991 жылы туелсіздік алан сттен бастап, бізді республика лемні 130 мемлекетімен дипломатиялы арым-атынас орнатты. Кптеген себептерге байланысты ОрталыАзия мен азастан аймаы лем саясатында азіргі кезде ерекше назара ие. азастан екпінді даму арыныны арасында ipi транслтты корпорацияларды, зге мемлекеттерді лкен ызыушылыына ие. Бл тсінікті де, азастан Орталы Азиядаы географиялы сипаты бойынша е ipi мемлекет болып табылады, оан оса экономикалы даму арыны бойынша бізді мемлекет айматаы кшбасшы. Осы ретте елімізді болашата даму ммкіндіктеріні мол екендігін ескере кету керек. Бгінгі кні азастанды сырты саясат басымдылыы е алдымен Ресей, ытай, АШ, ЕО, Орталы Азия аймаындаы кршілес мемлекеттермен, ислам лемімен те ылы арым-атынас руга баытталып отыр. Бл трыда 2006 — 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен жне айматармен екі жаты байланыс едуір ала басты. Ел мддeciнe атысты бірталай маызды жата ол ойылан мемлекет басшылыыны Вашингтон, Мскеу, Брюссель, Лондон, Бейжі, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек жне таы да баса мемлекеттерді астаналарына ресми сапарларыны орытындылары да осыны айатай тсуде. Осылайша мeмлeкeтiмiздi лемні жетекшi державалары мен кршілес ТМД мемлекеттepi арасындаы стратегиялы серіктестігі жаа дегейге ктерілді деуге болады.
ЕЫ атысушы-мемлекеттер сырты істер министрлеріні 2007 жылда ткен Мадридтік кездесуінде 2010 жыла ЕЫ жетекшілік бойынша азастана беделді, сонымен атар жауапты тапсырманы жктеді. Соы жылдардаы тарихи оиаларыны барлы жолымен лемдегі 56 елдеріні бтуаластыы аныталды. Траты дамуы, экономикалы суі, азастан халыны дулеттігін арттыру, жйелі саяси реформалар жне азастанды демократияны кешенді моделін бекітуіне бізді мемлекетімізді жне Президент Н.А.Назарбаевты сенімді жне салматы курсына артышылыы берілді.

азастанды оамыны ішкі дамуы негізгі баыттарыны жоары крсеткішіне атысты, орынды жне салматы сырты саясатты ткізу бойынша азастанны ЕЫ-да жетекшілігі стратегиялы тапсырмаларды жзеге асыруды табии нтижесі болып табылады.

Бізді ел халыаралы йымдарды белсенді атысушы ана емес, сонымен атар оларды растыруа бастамашы ретінде шыты.

Хельсинкілік орытынды актісі жне ЕЫ баса жаттарында кепілге салынан аидаларды жасап шыаруа жне тжірибеде олдануа ммкіндік беретін жалпы еуропалы процесстерге бізді елімізді белсенді атысу талпынысы 1992 жылды атарында азастанны ЕЫ-а кіруімен айындалды (1995 жыла дейін ЕЫМ).

1992 жылы Хельсинкида (Финляндия) ткен, яни бізді Республикамыз осы йыма кіргеннен кейін бірнеше айдан со, Еуропадаы ауіпсіздігі жне ынтыматастыы бойынша толы мжіліс Кеесінде жасалан, Президент Н.А.Назарбаевты алашы сз сйлеуінде осы бастамалар наты толы белгіленген.

Біріншіден, бл Президент Н.А.Назарбаев айтандай «Еуропалытан Азиялы рлыа» ауіпсіздік идеяларын тарату туралы сол кезенні геопотологиялы реалийлерден жне сол дуірді шаыруынан шыан тжырымдамалы идея. Егер брын ЕЫ трибуналарынан Ванкуверден Владивостока дейінгі бірыай кеестігі туралы сз жргізсе, енді мірді зі осындай тжырымдамаа ажетті тзетулерді енгізді. Бір ттаса «Батыс-Шыыс» жне «Солтстік-Отстік» остерін біріктіре отырып, дниетанымды координаттарыны жйелерін елеулі толытырылуы теді.

Екінші бастама бірінші шарасы сияты болды: осы баыттаы бірінші кезектегі адамдарды бірін жзеге асыру шінкп жоспарлы ынтыматасты, саяси ахуалды тратылыы, діни шиеленістерді болдырмау жне реттеуге баытталан, Азиядаы зара іс-имыл жне сенім шараларыны кеесі (АІСШК) бола алар еді. АІСШК сті жмысы болан жадайда, діни факторлары байланысынан тыс ЕЫ типі бойынша бірыай рылыма барлы лтты, діни жне халыаралы йымдарды бірігуі шін негіз бола алар еді. Есіізге сала кетсем, бл уаыта дейін азастанны осы бастамасын Иран, ырызстан, Тркістан, Тркменстан, Пкістан жне збекстан олдады.

Н.А.Назарбаев сз сйлеуіндегі шінші идеясы –саяси тратылы процесі жне азия рлыындаы бейбітшілік бастамаларды олдау орталыына азастан Республикасыны астанасын (ол кезде Алма-Аты) айналдыру. Сол кезде Президент айтандай бізді Республикамыз осы процесті рістеу бойынша жне «нтижесінде Алма-Атыны азиялы Хельсинкіге айналдыру» бойынша саяси шарттарды зіне алуа дайын.

Тртінші сынан идеясы – бл азяилы біріктіру, ол Р Президентіні пікірі бойынша табии-тарихи процесіні негізгі блігі болып табылды, біра осы жолда мемлекеттік ызметкерлері жне Батыс саясаттанушыларыны бір блігі жаынан тсінбеушілік труы ммкін, олар Шыысты бірігу рдістерін кре отырып, ислам фундаментализміні суі ретінде оларды длелсіз ындырады.