Ылыми мтінді тану жне абылдау.

Мтін – зіндік ерекшеліктерге, задылытара ие аса крделі семантикалы-рылымды жйе. Мтін арылы барлы тілдік бірліктер іске осылатындытан, ол ерекше крделі тілдік табаа жатады. Соан орай мтінді талдау мен мтінді тану, оны тзілімі мен рылымын саралау, мтінжасам барысындаы тілдік бірліктерді ызметін анытау бгінгі тада зекті мселеге айналып отыр.

Профессор А..Жбанов аза тіліндегі ылыми-кпшілік мтіндерді абзацтара тн функционалды-маыналы топтарыны статистикалы ерекшеліктерін анытаса, А.И.Тілембекова ылыми-техникалы мтіндерді лингвопрагматикалы рылымын айындауа лесін осты. ылыми тіл рылымын анытап, ылыми мтінні стилистикасын арастыруда алым С.лісжановты ебегі ерекше аталады. Алайда ылыми мтінні барлы ауымды жатарын тануда, негізгі ымдары мен зіне тн ерекшеліктерін тсінуде, коммуникативтік рылымын айындауда бл ебектерді азды етері сзсіз. Сондытан ылыми мтіндерді рылымын, зіне тн ерекшеліктерін, деби тілге ызмет етуін зерттеу тілші-алымдара жктелген алдаы уаытты лкен еншісі деп тсінеміз.

Кез-келген мтін белгілі бір масатты кздейтін, белгілі бір адресата арналан апардан трады. Мтін тіл жйесі ішінен синтаксисті е жоары бірлігі ретінде орын алады жне маыналы, коммуникативті, номинативті, структуралы сипаттарымен тсіндіріледі.

ылыми мтін де з абылдаушысын (адресатын) тапанда ана жртшылыпен (социум) абылданады. Сйтіп ана ылыми мтін зіні зерттеу сипаты жаынан генетикалы байланыстаы кптеген ттас мтіндермен оян-олты араласады, солармен бір мнмтінге (контекске) енеді, соны бір элементі ретінде алыптасады

Мтінді абылдау арылы оырман зіні парасаты мен эмоциялы жігерлі асиеттерін дамытып, зіндік эстетикалы, этикалы пози- цияларын айындай тседі. Ойлауа, сезінуге, толануа тн асиеттерін жетілдіреді. Осыан байланысты орыс алымдары кркем мтіні психологиялы жаына баса назар аударып, ерте кезден бастап зерттеу нысандарына ай- налдыран. Жалпы, орыс тіл біліміндегі мтін- ні кркемдік айшытарын психолингвистика трысынан баалауа кптеген алымдар е- бек етті. Олар кркем мтінді лингвистика жне психикалы жатан ылыми трде зерт- теуді ажеттілігін т‰сінді. Демек, психолин- гвистиканы негізгі ызметі - адамны сй- леу механизиміні рылысы мен рекетін белгілі бір млшердегі тіл рылысыны кз- арасы негізінде арастыру

Психологиялы-педагогикалы диагностика

Психодиагностика е алаш дниеге келген жері- Греция. VIII-асырдан бастап психиканы мселелерді зерттеу барысында кптеген алымдар жмыс жасады. XVIII асырда дниеге танымды жатаан кейбір буржуазиялы кзарасты насихаттап келген.

Ал «Психологиялы диагностика» терминін алаш рет ХХ. 20 жылдарында пайда болып алашыда медициналы ылымда (психатрияда: Г. Роршах «Психологиялы диагностика», 1921ж), содан кейінен индивидті немесе кіші топты психологиялы кйін анытауды сипаттайтын психологиялы тсінік ретінде олданыла бастады.

Длірек айтанда, Психодиагностика (психо... жне diagnostikos - айырып тануа абілетті) - адамны психикалы асиеті мен кйін ылыми длелді тсілдер арылы санды сипатта баалайтын жне наты сапалы трыдан талдайтын, сйтіп адам психологиясыны крінісі туралы дрыс болжамды млімет беретін ізденіс аумаы.

Кптеген адамдар адамны тніне туелсіз жаны болады- деді. Психология дамуына себепші осы болды.

Психологиялы диагностиканы негізгі міндеті екіге блінеді: теориялы жне практикалы

Диагностика -дидактикалы процесті нтижесін анытау шін олданылады. Сондытан да педагогикалы диагностиканы мазмнына келсек. «Диагностика» тсінігіні мні «білім, ептілік жне дадыларды тексеру» тсінігімен салыстыранда едуір тередеу рі ке. «тексеру» нтижені тек крсеткіштерін ана адатады, не себептен боланы жнінде дерек бермейді.

Диагностикалау кезінде нтиже зіне ол жеткізген діс - тсілдермен бірге арастырылады, дидактикалы процесті бадар - баытын, ілгерлі не кері озалысы аныталады.

Педагогикалы дигностика-педагогикалы масаты жетілдіру шін алынан зерттеу орытындысыны талдауы негізінде жаа апарат алу, білім беруді (оу, трбие) сапасын жасартуа жне оушы тласын дамытуа баытталан процесс.

Педагогикалы процесте диагностика келесі функцияларды орындай алады:

1. Констатациялау - белгілеу (апаратты).

2. Болжау.

3. ндылы - бадарлану (баалау:

4. зіндік оып-йрену, зіндік даму.

5. Дамытушылы (трбиелеуші).

6. Конструктивті.

Кптеген алымдар адамны тніне туелсіз жаны болады деді. Жан барлы психикалы тіршілік негізгі себепші. Осыны зі сол кездегі адамны табиат сырын дрыс тсіне алмауына байланысты, бларды айтуынша табиата табынбайтын ерекше кш бар деді. Адамны дамуын зерттейтін жеке бір сала ретіндегі бір пн болды.

Диагностика – зерттеу процесi немесе объект туралы толы апарат алуды жалпы тсiлi.

Диагностика леуметтiк технологияны маызды компонентi болып табылады ( масат - диагноз - болжам -бадарлама - енгiзу жне талдау). Осыан байланысты леуметтiк леуметтiк ызметтi практикасында ртрлi зерттеу дiстерiнi принциптерi, алгоритм процедуралары жне тексеру тсiлдерiн осатынзiндiк диагностикалы технология алыптасады.

Оыту диагностикасы - андай да бір жйені кйін сипаттайтын белгілерді натылау жне йрену кезіндегі ммкін ауытуларды айту, оларды жмыс тртібіні бзылуыны алдын алу жолдарын айындау болып табылады.

Трбие дигностикасы-трбиені трбиешілер мен трбиеленушілерді зара рекеттерінде, тек ана трбие объектісі ана емес, сонымен бірге субъектісі болып табылатын трбиеленушілерді здеріні зара рекеттерінде іске асатын процесс.

Студенттерді болаша ксіби ызметтерін мегеру масатында оушыларды тлалы, жеке басыны дамуын тсіне алу абілетін алыптастыру диагностикасы туралы млімет беру арылы тмендегідей міндеттер туындады:

- оушы тласыны дамуы мен алыптасу факторларымен танысу;

- мектептегі оушыларды жан-жаты алыптасу мселелерін зерттеуді студентті игеруі;

- оушыларды дниетаным, таным рдістеріні, танымды ызыушылытарыны алыптасу жолдарын анытау диагностикалы жмыстар жргізуі.

Психологиялы-педагогикалы диагностиканы психология салаларымен байланысы: жас психологиясы,Патопсихология,Алегрофренопсихология,Типлопсихология,Арнаулы психология

34.Орта оу орындарында оу-трбие процесін басарудаы малім шеберлігі.Жалпы білім беретін мекемелерді іс-рекетіні нтижелігі, е алдымен, малімге байланысты.Оны жеке тлалы асиеттері, педагогикалы білігі, адамгершілік жне аыл-ой парасаты, педагогикалы мселелерді шешуде шыармашылы ізденіске бой алдыруы, есеюі, негелілі, денсаулыы мен рухани байлыы оамны леуметтік алышарты болып табылады. стазды ызметті ерекшелігі - педагогтарды р шкіртіні жрегіне жол таба білуінде, рбір баланы бойындаы абілетті дамыту шін жадай жасай алуында. Е бастысы малім оушынызін тла ретінде сезінуіне кмектесуі керек, оны бойында зін, мірді, лемді тануа деген ажеттілікті оята білуі керек, рбір іс-рекеті шін зіні, жолдастарыны, мектепті, оамны алдындаы жауапкершілікті - адамгершілік адір-ассиетті сезінуге трбиелеуі керек. Адамды кадір-асиет - адам бойындаы е ымбат байлы. Тлім-трбиелік, оу-танымдык жолында малімні ксіби жетістігі рбір оушысыны ммкіндігіне сенім артуына, оны табандылыы мен шыдамдылыына, шкіртіне дер кезінде кмекке келе білуіне тікелей байланысты. Малім немі балалар жымымен жмыс істейді. Ал мінезі, ызыушылытары, даму жне трбиелік дегейлері р трлі балаларды жым ішіндегі арым-атынастарын басара білу оай іс емес. Ол лкен педагогикалы шеберлікті талап етеді.

35.Педагогикалы олдау тсінігі мен принциптеріні мні. Педагогикалы олдау негізіні насихаттаушысы жне зірлеушісі Олег Семенович Газман болып табылады – танымал педагог, трбие саласындаы ірі теоретик жне тжірибеші, еркін педагогика жне педагогикалы олдау тжырымдамасыны авторы. Педагогикалы олдауды баланы жеке ызыушылыын, масатын, ммкіндігі анытайтын, адамгершілік асиеттерді сатауа кедергі жасайтын жолдарды жоятын рдісі ретінде арастыруа болады. Оытуды мні - лем туралы білім, трбие мні - леуметті жне мдениетті ндылытар, адамгершілік нормалар мен атынас екенін біз білеміз. Педагогикалы олдауды мні – тлалы тадау, зін - зі табу. Педагогикалы олдау инттелектуалды дарындылыты олдаудан (оуа, талдауа, сына абілеттілік);шыармашылы дарындылыты олдаудан;абілетті айындау мен дамытудан;ауіпті топтаы балаларды олдаудан трады.«Бала жасы оу шін, оны оу лгерімі жасы болу тиіс. Біра бл парадокста педагогикалы істі маыздылыы бар. Оуа деген ызыушылы тек табыстан туан шабыт бар жерде ана болады», - деген лы педагог В.А.Сухомлинский. Табыс – оытуды е маызды жне серлі длелі. р оушы табысты, делелді, малімдермен жне ата – аналармен олдаулы болу тиіс. Тек ынтыматасты пен серлі олайлы табыса сенімділік береді. Оларды жзеге асыру тек келесі бадарлау принциптері болса ана ммкін: Трбие табиат бейнелігі – балаа, табиат блшегінедей атынас, экологиялы таза даму орта жнінде аморлыта жне табиатпен бірлікпен келісімде трбиелеу. Трбие тірі организм дамуыны задарына сйкес жзеге асырылады, физикалы дамуды ерекшеліктерін, денсаулы жадайын ескереді, оны доминантты ажеттілігі анааттандыру шін жадай жасайды: озалыста, танымда, арым – атынаста, шыармашылыта. Трбие мдениет бейнелігі - «білім беру жне мдениет тланы сіріп таматандыратын орта ретінде». Бл принцип білімділік кеістікте р трлі орталарды растыруды нсаландырады, олар жиынтыта даму, тжірибе жзеге асырылатын мектепті, сыныпты бір мдениетті – білімділік кеістігін растырады, шыармашылы тла ретінде зін - зі дамыту ндылытырыны идеяларына негізделетін мдениетті зін - зі идентификациялауда кмек крсетеді. Жеке – тлалы тсіл – бл принцип білімділік рдісінде оушыларды жадайын анытайтын принцип, оны оу – трбие рдісіні белсенді субъект ретінде танытады.

37.Педагог маманыына мотивациялы-ндылыты атынас. Мотивация – субъектіні белгілі рекет жасауа іштей ынталандырушы кш.Адамды барлы тіршілік иесі сияты белсенді іс-рекетке итермелейтін кш - бл ажетсіну, яни индивидті зіні тіршілік ету мен даму жадайларыны туелділігіні крсеткіші.Мотивация ымына талаптануды барлы трі енеді: адамзатты іс-рекетін тікелей негіздейтін мотивтер, ажеттіліктер, ызыушылытар, мтылыстар, масаттар, идеалдар.Мотивация рылымынан 4 компонентті бліп алуа болады-іс-рекетке анааттану;-іс-рекет нтижесіні жеке адам шін маыздылыы;-іс-рекет шін сыйлы алуды мотивтендіретін кш;- жеке баса еріктен тыс ысым тсіру.Мотивация рылымына ыпал етуші факторлар: Ынталандырушы мотивтік факторларды бірінші трі (ажеттілік жне инстинктер) белсенділікті айнар кзі болып келеді. Олара талдау жасау арылы организм не себептен белсенділік кйге тседі деген сраа жауап алуа болады.Ынталандырушы мотивтік факторларды екінші трі организм белсенділігіні баыттылыын анытайды.Ынталандырушы мотивтік факторларды шінші трі – бл эмоциялар, сезімдер жне бадар. Блар мінез-лыты басару динамикасын жзеге асыру туралы сраа жауап береді. Негізгі ндылытар: 1.Акмеологиялы - ксіби дайынды барысындаы табии жне леуметтік-мдени факторлар интеграциясын анытауа ммкіндік беретін сырты басарудан ішкі басаруа ту негізіндегі кзарастар жйесі. 2.Мдениеттілік - маманны интеллектуалды-адами абілеттерін дамытуа баытталан іс-рекетті мазмнды компонентіні баытталу негізіндегі, мдени-білімберу іс-рекеті дамуыны сырты алыптасуы мен ішкі дамуыны масаты мен мазмнын, тсілдері мен нтижелерін зіндік анытауына баытталу негізіндегі кзарастар жйесі.3.Тлалы – мдени жне ксіби аспектіде зіндік ыну субъективтілігіне арай мамандыты игеру барысындаы болаша мамандыа атынасын бейнеленуі негізіндегі кзарастар жйесі

38. Педагогикалы шеберлікті компоненттері. Педагогикалы ылымда педагогикалы шеберлікті мнін тсіну шін бірнеше тсініктер алыптасан. Бір алымдар бл интуиция мен білімні, шынайы ылыми беделді басшылыты осындысы деп есептейді, ол педагогикалы иындыты жеуге абілетті, бала жаныны жадайын тсінуге кмектеседі. Педагогикалы шеберлікке педагогикалы білім, интуициялармен атар, педагогикалы техника саласындаы біліктер жатады, бл трбиешіге энергияны аз жмсап, лкен жетістіктерге жетуге кмектеседі. Осы тсілді басшылыа алан кезде малім шеберлігі ол жеткен табыстар шеберінен тыс шыуды ойластырады. Педагогикалы шеберлік арнайы білімдерден, сол сияты білік, дадылардан трады, педагог ашанда жеке сратарын шешкенімен, ол немі йымдастырушы, тлімгер жне педагогикалы рекетті шебері болып табылады. Осыдан барып, педагог шеберлігінде трт жеке бліктерді атап туге болады: балалар ызметін жымды жне жекелей йымдастыру шеберлігі; сендіру шеберлігі; білімді беру жне ызмет тжірибесін алыптастыру шеберлігі; е соында, педагогикалы техниканы игеру шеберлігі. Шынайы педагогикалы ызметте бл шеберлік трлері бір-бірімен тыыз байланысты, бір-бірімен астасып жатыр жне бірін-бірі зара кшейтеді. Тлаа баытталан тсіл трысынан педагогикалы шеберлік жйе ретінде арастырылады. Н. Н. Тарасевич педагогикалы шеберлік ксіптік ызметті зіндік йымдастыруды жоары дегейін амтамасыз ететін тла ерекшелігіні кешені ретінде арастырылады, маыздыларды атарына малім тласыны гуманистік баыттылыын, оны ксіптік білімін, педагогикалы абілетін жне педагогикалы техникасын жатызады. Барлы трт элемент педагогикалы шеберлік жйесінде зара тыыз байланысты, олара зіндік даму тн (тек сырты жадайды ыпалынан су ана емес). Педагогикалы шеберлікті зіндік дамуыны негізі ретінде тланы білімі мен баыттылыыны осындысын атауа болады, оны жетістіктеріні маызды шарты- абілеттері, ттастыты, баыттылыты байланысын жне нтижелілікті келетін нрсе педагогикалы техника саласындаы біліктер болып табылады.. арастырылан тсілдердегі кейбір айырмашылытара арамастан педагогикалы шеберлікті рылымында жалпы педагогикалы техника ерекше орын алады. Бл білік, дадыларды жиынтыы, олар жалпы жеке оушылар мен жыма педагогикалы ыпал ету дістеріні жйесін тиімді олдану шін ажет: трбиеленушілермен арым-атынаста дрыс стильді жне баытты тадай білу, оларды зейінін басара білу, ая алысын сезіне білу, басару дадылары мен оушыларды іс-рекетіне деген з кзарасыды крсете білу жне т. б.Педагогикалы техника негіздерін білу- арым-атынас жасау тнхнологиясын игеруді ажетті шарты. А. С. Макаренко: «Мен тек «бері кел» деген сздерді 15-20 трлі ремен айта білгенде, бет лпетімні, тран трысымны, дауысымны 20 трлі ылып згертуді йренген кезде ана зімді наыз шебер деп есептей бастадым. Біра, маан біреу осыдан кейін келмесе де жне не керек екенін сезбесе де мен орыан жопын»,- деп жазан болатын. А. С. Макаренконы айтан бл ойынан педагогикалы техниканы білі, дадыларыны атарында е маызды трбиелеу ралдарыны бірі малімні сз сйлеу шеберлігіні дамуы екенін байаймыз. Егер педагогикалы техниканы кптеген білік, дадыларын бір топа біріктіретін болса, онда малім шеберлігіні бл маызды компонентіні рылымы тмендегі жалпы біліктерімен сипатталады: сз саптау білігі, бет лпетіні згеруі жне пантомималы згеруіні айындылыы, зіні психикалы жадайын басара білуі жне эмоцианалды-шыармашылы жадайын олдай білуі, актерлік-режиссерлік біліктер, осыны барлыы трбиеленушілерді ойына, сезіміне сер етуіне, дниеге деген эмоционалды-ндылы арым-атынас тжірибесін бере білуге ммкіндік береді.