Тема 8. Реш h тркм hм улары тарихы

(2 ст)

ыаса йкмткеhе.Реш h тркм тураhында Ж.F.Кейекбаев hм Н.А.Баскаков.

Yт, и, бигерк, бик, жп, йт, биа, н, тап, тас, уата, шатай, байта, ифрат, бойтом (буйтым) hрене аллы мнлрен юалтып реш яhаусы hрг ерелее.

Бороно яма омартылар теленд рештре улланылыуы.

Яhалма рештре ылым формаларынан, килеш аффикстарынан барлыа килее.

Трки телдренд и йыш улланылан рештр hм улары яhалышы. Ары, бире, кире рештренд (-ры//-ре) бороно трки теленд тб-йнлеш килешене саылышы. Кискре, тышары, эскре, тшкр, таары, тнгр, кис hренд -а,-e элементтарыны ваыт hм урын тшнсhен бирее. Реш яhаусы -ын//-ен аффикстарыны эйлек категорияhы III зат формаhы менн тшм килеш формаларына барып тоташыуы (ыш-ы-н, я-ы-н, йй-е-н, к--н, тн--н, кис-е-н йки ышы-hы-н, яы-hы-н, кг-h-н, ййге-hе-н). Реш яhаусы -са//-e (мине-с, элекке-с, ала-са, бала-са) аффикстарыны бороно трки телендге саыштырыу аффиксына барып тоташыуы (субча – как вода, тача – как гора, отча – как огонь.)

 

Тема 9. Бйлестр, теркестр, кикслре hм айhы бер ымлытары тарихи еше

(2 ст)

ыаса йкмткеhе.Ярамсы h тркмдрене аллы h тркмдренн барлыа килее. Уа Б.С.Сйeрлиевты арашы.

Бйлестр. Менн бйлесене яhалышы (берлeн // берлан // илeн, бирлан // бирла). Херге башорт теленд ла // л формаhыны айhы бер hр hаланып алыуы (иртле - кисле). сн, кеек, hыма, шикеллебйлестрене барлыа килее. Тиклем, салы, р // рле бйлестрене сыышы.

Теркестр. Улары еше. Херге башорт теленд hм халы ижады рренд теркестре улланылышы. А.К.Боровковты арашы. рп hм фарсы телдренн лштерелгн теркестр. Трки сыаналы теркестр.

Кикслр. Херге башорт теленд и ешкн ярамсы h тркм.

Ымлытар. айhы бер ымлытары тарихы.

 

Тема 10. Синтаксис. Ябай hм ушма hйлмдр, улары тарихи еше тураhында дйм млмттр

(2 ст)

ыаса йкмткеhе.бйлнеш. Атрибутив hбйлнештр: hан-исем, алмаш-исем, сифат-исем, сифат ылым-исем.

Ябай hм ушма hйлмдр, улары тарихи еше тураhында дйм млмттр. Исем hйлм (хбре исем h тркмдренe – исемдн, сифаттан, hандан, алмаштан – булан hйлмдр). Бороно трки теленд исем hйлмде булыуы. ылым hйлм (хбре ылым булан hйлм).

Тем ушма hйлмдр.

Башорт hм баша трки телдренд эйртеле ушма hйлмдре тарихи еше. Теркесле hм теркесhе ушма hйлмдр, улары тарихи еше. Башорт hм баша трки телдренд эйрсн hйлмдре тарихи еше, улары баш hйлм менн бйлне саралары.

Теемдр. Тем hм эйртеле ушма hйлмдре, шулай у атмарлы синтаксик конструкциялары барлыа киле тарихы.

 

3. «БАШОРТ ТЕЛЕНЕ ТАРИХИ ГРАММАТИКАЫ»

КУРСЫНЫ ПРАКТИК ДРЕСТРЕН СЕМИНАР ОРАУАРЫ

 

СЕМИНАР № 1.

Тема 1. Курсты масаттары, йрне предметы. Тарихи

Грамматиканы йрне билдлелек, билдhелек теорияhы

(2 ст)

1. Тарихи фонетика, тарихи грамматика, башорт телене диалекттары, рш телдр.

2. Телде йрне синхроник hм диахроник план.

3. Ж.F.Кейекбаевты билдлелек hм билдhелек теорияhы (теория ОПНО).

4.

СЕМИНАР № 2.

Тема 2. Фонетика. уынылар hм тартынылар системаhы, улары тарихи еше

(2 ст)

  1. уынылар системаhы (вокализм).
  2. Сингармонизм.Сингармоник параллелизмдар hм улары барлыа киле сбптре.
  3. Дифтонгылар мсьлhе.
  4. Тартынылар системаhы (консонантизм).

 

СЕМИНАР № 3.

Тема 3. Морфология. Исем h тркмн тарихи еше

(2 ст)

1. Исемдре hан категорияhы.

2. Исемдре килеш категорияhы. Тб-йнлеш, урын-ваыт килештре аффикстары. Сыана килеш, уны тарихы.

3. Билдле hм билдhе тшм килеш. Улары тарихы.

4. Эйлек килеш, уны билдле hм билдhе формалары.

 

СЕМИНАР № 4.

Тема 4. Алмаш h тркмн тарихи еше

(2 ст)

1. Зат алмаштары, улары тарихи еше. Килеш менн греш енслеге.

2. Кем?, ним?, айhы?, асан?, айа?, айан? hорау алмаштары.

3. Билдл, билдhелек hм юлы алмаштарыны тарихи еше.

4. Эйлек алмаштары hм улары баша рш трки телдренд бирелеше.

5. Крте алмашы, улары тарихи нигее.

 

СЕМИНАР № 5.

Тема 5. Сифат. Уны грамматик категориялары

Hм тарихи еше

(2 ст)

1. Тп сифаттар hм улары бороно трки теленд, рш трки телдренд бирелеше.

2. Сифат држлрене тарихи еше. Саыштырыу држене тарихи еше.

3. Аhытыу држене тарихи еше.

4. Артылы држене тарихи еше.

 

СЕМИНАР № 6.