Дріс: Маал-мтелдер.

Маал-мтелдерді жанрлы белгілері мен класификациялауды принциптері. Таырыпты, логикалы-семантикалы жіктеулер туралы тсінік. Маал-мтелдерді жиналуы мен зерттелуі жне тура жне ауыспалы маыналары. рылысы жаынан ышам болып, ыра, йаса рылатындыы. Маал мен мтелді айырмашылыы. Маалда тсінік пен орытынды атар айтылып, ой тиянаты келсе, мтелде ой ишара, тспалмен беріледі. Маал-мтелдерді таырыбы халы міріні барлы саласын амтиды. Маалда тосан ауыз сзді тобытай тйіні айтылады. Маал-мтелдерді анатты сз, афоризмдерден айырмашылыы.

Дебиеттер:1-7,18,21,56.

Дріс: Жмба, жаылтпаш, тірік ле.

аза жмбатарыны жиналу, зерттелу тарихы. Жанрлы белгілері мен жасалу жолдары. Жмбатарды шыуына тауды сері. Жмба заттарды ызметіне, дміне, тсіне, сырты крінісіне, дыбысына, андай нрседен жасалатыныына арай ойластырылады. Жмба - мірдегі зат пен былысты тану ралы. Жмбатар баса жанрлармен (ертегі, айтыс, маал-мтел, шешендік сздер) байланысты болады.

Жаылтпаш кбіне тез айтуа ралады. Балаларды тілін дамытады, кейде ойын стінде лкендер де айтады. тірік ле мірде болмайтын жадайларды леге айналдырады. тірікті шындыа айналдырып айту лкен тапырылты талап етеді.

Дебиеттер:1-7,23,24,36,49.

Дріс: Шешендік сздер.

Шешендік сздер аындар айтысы секілді, халы ауыз дебиетіні зіндік ерекшеліктерін крсететін жанрларыны бірі. детте, шешендік нер айтыс-дауда туып, дамиды. Философиялы тере ойа рылан шешендік сздер сайысы тек аза халы ана емес лемдік дебиетті ежелгі дуірлеріндегі халыты кбіне тн. Дстрлі шешендік сздер дегеніміз – белгілі бір мселеге байланысты тапыр ой, кркем тілмен айтылан жне халы жиі олданып,сйлемдік рамы алыптасан жйелі,лгілі сздер. Шешендік сздерді шартты трде мазмнына арай шке блеміз: шешендік арнау, шешендік толау, шешендік дау. Шешендік арнау – белгілі бір адама арнайы айтылан слем, сын, зіл жне бата сздер. Шешендік толау сздер.Шешендік арнау сздер адамдар арасындаы арым-атынас пен кіл-кйін бейнелесе,шешендік толау халыты табиат былыстары мен мір згешеліктеріне зіндік кзарасын крсетеді. Шешендік дау-аза ауымыны затты жне даулы мселелерді шешетін ежелгі дет заынан елес береді. Шешендік Дауды мазмнына арай шартты трде жер дауы, жесір дауы, л дауы,мал дауы жне ар дауы деп беске блуге болады.

Дебиеттер:1-7,22,25,37,38,42,45,50.

Дріс: Аыздар.

Аыз, жылнама, миф, шежіре ай елде болса да, бар. аза халы ауыз дебиеті аыз, миф, гімелерге аса бай. Халы прозасыны ертегіге жатпайтын жанрлары зіні табиаты мен мддесіне арай баяндап отыран оиаларын шын етіп крсетуге тырысады, рбір фактіні мірде болады деп хабарлайды. 1.Аыз, псана, миф, хикая мен гімедегі баяндалан оиа шын болып крінуге тиіс, йтпегенде ол шыармаларды тыдаушы шін ны болмайды. 2.Аызды прорзада иял саналы трде пайдаланылмайды. 3.Баяндаушы аызды немесе хикаяны кркемдігін рлендіріп жатпайды, оны міндеті – ажетті мліметті, оианы хабарлау. 4.Танымды ызметі басым ( ибрат, білім беру). Миф – дниені, жаратылысты р трлі былыстар мен жерді жаратылуын, адамзатты алашы алай пайда боланын жне адар мен старды шыу тегі мен мінез-лын, ерекшеліктерін тсіндіріп, баяндайтын прозалы шыармалар.

Хикая дегеніміз – ел мірде бар деп сенген неше трлі жезтырна, ббе, албасты, клдіргіш, жалыз кзді ду, шайтан, пері, дию сияты нрселері туралы діни-наныма негізделген гімелер. Аыз дегеніміз – бір мекенні, жергілікті жерді, я болмаса бір тайпаны, руды ауызекі шежіресі. псана (легенда)- дегеніміз аза фолклорыны ертегіге жатпайтын иял мен кереметтік элементтерін мол пайдаланатын жне бір шынды оианы, кейіпкерді, мекенді амтитын біра мсылманды дінге негізделмеген гіме.

Аыздар оларды трлері. Аыздарды тарихи негіздері.

Дебиеттер:1-7,9,10,11,20,37,43,45,52.

Дріс: Ертегілер.

Барлы елдерді фольклорынан мол орын алатын жанрларды бір трі - ертегілер. Ертегілер кбінесе ара сз лгісінде айтылатындытан, оны халыты ерте заманда шыаран кркем гімесі дейміз. аза ертегілеріні ел арасынан жиналып хата тсуі, баспа жзіне шыуы ХІХ. II жартысынан басталады. Бл ретте Ш.Улиханов, Г.Н. Потанин, В.В.Радлов, .Диваевтан бастап бірнеше кезедерді алымдары ебек сіірген. Ертегі жанрыны масаты - тыдаушыа ибрат беру ана емес, сонымен бірге эстетикалы лззат беру. Ертегі жанрыны функциясы ке, ол рі трбиелік рі кркем- эстетикалы роль атарады. Ертегілік прозаны басты масаты - сюжетті барынша ажайыпты етіп, кркемдеп, серлеп баяндау. Демек, ертегі шындыа баытталмайды, айта керісінше, сірелеуді міндет ттады. Жануарлар туралы ертегіні тп-тркіні адамзат тарихыны е ары заманында, ашылы мір кезінде жатыр. иял-ажайып ертегілер - аза ауыз дебиетіні е кне жанрларыны бірі. Алашы ауымды оамда дамыан. Сондытан бл ертегілерде адамзатты ертедегі міріні кптеген белгілері саталан. (Матриархат дуірі, анимизм, тотемизм, магия сияты діни наным –сенімдер). иял-ажайып ертегілерді сюжеті мен поэтикасына, рылымына батырлы жырлар лкен сер еткен.

Дебиеттер:1-7,9,10,11,12,15,37,45.