Чех Республикасында экстремистік баыттаы тіркелген ылмыстар саныны динамикасы

Чехия полициясы, е ауіпті ылмыстар деп, ыорау органдары мен скери ызметкерлер жасаан ылмыстарды санайды. Мысалы, 2002

жылы полиция ызметкері, ішімдік шіп алып, ЧР К 198 (1) жне 202 (1) блімдерінде арастырылан ылмыс жасаан. Кінлі Вьетнам азаматтары екен деп ойлап алып, мейрамханада отыран жапондытара тап берген, содан кейін ол нсілі шін мейрамхана иесіне де шабуыл жасаан. Міне осы жылы зіні ызметтік міндеттерін атару барысында лты сыан жргізушісіне шабуыл жасаан ала кшелерінде машиналарды тотайтын орындара оюды реттейтін жмысшыа арсы ылмысты іс ашылан жне солдат терісіні тсіне атысты жбірлегені, кемсіткені шін скери ызметкерге атысты да ылмысты іс озалан (ЧР К 198-блімі).

1996-1998 жж экстремистік баытта е кп тараан ылмыс баса тланы млкіне зиян келтіру болып табылды (ЧР К 257 (2b) 1961 ж.). э200-2008 жылдар арасында экстремистік баытта е кп тараан ылмыстар атарына адам ыы мен бостандыын басуа баытталан озалыстарды насихаттау жне олдау крсету (ЧР К 260, 261 блімдері 1961 ж.); лта, нсілге немесе нанымдара атысты жала жабу (ЧР К 196 (2) блімдері1961 ж.); адамдар топтарына немесе жекелеген адамдара атысты кш крсету (ЧР К 196 (2) блімдері 1961 ж.) болып табылды.

2008 жылы ЧР К жаа кіметтік жобасы адылданып, ол 2010 жылды 1 атарынан бастап кшіне енді. ЧР азіргі олданыстаы К 42 (b) бліміне сйкес нсілдік себеп бойынша жасалан ылмыс жазаны иындататын жадай болып ала береді, оны кім шыарар кезде соттар ескеру керек. ЧР К сйкес жбірленушіні саяси станымдарына, оны нсіліне, лтына, этникалы рамына, дініне немесе жбірленушіні діни нанымдарыны болмауына байланысты жасалан ылмыстар келесі ылмыстарды жіктемелік белгілері болып танылады: 1) адамдар топтарына немесе жекелеген адамдара атысты кш крсету; 2) лім; 3) денсаулыа зиян келтіру; 4) ауыр дене жараатын келтіру; 5) бопсалаушылы; 6) баса тланы млкіне зиян келтіру; 7) адми емес зорлау жне инау, анау; 8)засыз еркіндігінен айыру; 9) бостандыты засыз шектеу; 10) адам рлау;

11) шантаж (blackmail); 12) лауазымды тланы билікті асыра олдануы [65].

Сонымен, Чех Республикасында лтты занама экстремизмен крес жне алдын алу мселелері бойынша жетілдіріліп келеді. Атап айтса, саяси станымдарына, оны нсіліне, лтына, этникалы рамына, дініне немесе жбірленушіні діни нанымдарыны болмауына байланысты жасалан ылмыстар шін ылмысты жауапкершілік кшейтілген.

Франция, Италия, Испания жне т.б. елдерді экстремизм жне лакестікке арсы рекет тжірибесі туралы за ылымдарыны докторы П.Н.Кобец толы талдама жасаан.

Франциядаэкстремистік йымдар рекеті брыныдан да белсендірек болып келеді жне лакестік актілер саны да атты скен. Бл елде ылмысты жаза олдану кшейтілген.

Мысалы, Францияны ылмысты кодексінде алдын алу дістері олданылатын тлалар ортасы айтарлытай кеейтілген. ылмысты жауапкершілік субъектілері болып жекелеген тлалармен атар зады тлалар да мойындалды.

Францияны «Тлаларды тексеру туралы» N 86-1004 Заына, оамды тртіпке немесе елді оамды ауіпсіздігіне ауіп тндіруі ммкін деп саналатын Франция еліне кіретін тлаларды, сондай-а андай да болмасын ылмысты йыма жатады деп француз билігі кмн туызатын тлаларды арнайы тексеру регламентациясы туралы згерістер енгізілген. арастырылып отыран За арты формалдыты алып тастаан, тексеру процедурасын жеілдеткен, сауса іздерін фотоа тсіруге жне алуа ммкіндік береді, жарылыс, уландырыш немесе баса заттар бар деп болжамдаан тлаларды стауа ыпал етеді.

Лакестік актілерді кбіне шетелден келген азаматтар жасайтын боландытан, елде обалжутуындаан жадайда, егер билік оларды болуы ел азаматтары шін ауіпсіз емес деп санаан жадайда, шетел мемлекеттеріні азаматтарын елден шыаруды алдын алу шаралары деп мойындауа болады. Француз аумаынан мемлекет шін тиімді емес деген шетелдік азаматтарды елден ууды Францияны N 86-1019 «Шетелдіктерді Францияа кіру жне болу шарттары туралы» Заына сйкес жзеге асыруа болады.

Францияны нормативті актілерінде ыбзан тлаларды ыорау органдарымен ынтыматастыта жмыс істеуге тарту шаралары да бекітілген. Бл жадайда мысала 1986 жылы 2 азанда абылданан

«ылмысты рекеттермен крес туралы» N 86-1019 Зады алуа болады. Осы бапа сйкес, ылмысты топты ашуа кмектескен немесе сыбайластарын крсеткен тла жауапкершіліктен босатылады. Францияны N 86-1020 "Лакестікпен жне мемлекеттік ауіпсіздікке ол сушылыпен крес туралы» Заында лакестік ылмыс жасааны шін толыымен немесе жартылай жазадан босату жадайлары арастырылан ( 6-бап). Мысалы, егер жазаланушы тла (егер оны рекетіні рамында баса ылмыс болмаан жадайда), ыорау органдарын дайындалып жатан ылмыс туралы хабарласа, жне осы лакестік актті болдырмау шін барлы кшін салса, жне ажет болан жадайда, лакестік актіні баса атысушыларын анытауа кмектессе, ондаол жазадан толыымен босатылады. Егер деорындаушы немесе атысушы, кімшілік жне сот органдарын ескертіп, барлы болатын ылмысты тотату шін барлы кшін салса немесе адам ліміні алдын алса, сондай-а баса атысушыларды анытауа кмектессе, біра оны рекеттерінде баса ылмыс рамы болса, онда Зада арастырылан жаза жартылай азайтылады.

Францияда лакестік баытта жасалан ылмыстар шін мір бойы абатыа жабу жазасы олданылады, біра ыорау орындарыны

жмысына кмектескен тлалара атысты, 20 жыла бостандыынан айыру арастырылатын ерекше ереже олданылады.

Практика, бл ережелер, ылмыс жасауа дайындалан тлалара, сіресе, егер кімде-кім лакестер арасына кездейсо кіріп кеткен жадайда (мысалы, оан жаымсыз жадайлар себебінен ая асты болан жадай), жаымды сер ете алмайтынын крсетті. Осындай нормаларды занамаа кіргізу ажеттілігіне длел Францияны N 86-1020 Заыны жазадан босату немесе лакестікке атысты тлалар жазасыны млшерін азайтуа атысты ережелері Францияны ылмысты кодексіні 4-кітабыны ІІ бліміні 2 тармаына («Ерекше ережелер») ешандай згеріссіз енгізілу фактісі бола алады [39].

Италия Республикасынаатысты, экстремистік жне лакестік рекеттермен крес масатында онда ерекше тергеу тсілдері олданылады. Кейбір авторлар крсеткендей, агент-арандатушыларды пайдалану, тергеу шін барынша клемді материалдар жинау масатында оларды стау немесе амау туралы аулы шыаруды тотататру тиімді тсіл болуы ммкін. Осындай операцияларды те ауіпті екендігіне байланысты, оларды жргізу задылыы За арастыран біратар шарттар арылы, соны ішінде, бірінші кезекте, магистратты (сотты) алдын ала келісуі арылы аныталады. Бл шаралар белгілі бір ылмыстар категориясы шін ана арастырылан жне ол наты трде Зада тізімделген. Олара: кімді болмасын аша алу шін бостандыынан айыру, ару жне наркотик сату, сондай-а ашаны засыз пайдалану жатады.

Лакестік рекетпен тиімді крес жргізу масатында итальянды занама реттелген ылмысты-процессуалды жне кімшілік ы арастыратын тергеуді басалардан айырмашылыы бар, ерекше тсілдерін арастырады.

Испанияныылмысты кодексінде (1995 ж), «арулы бандажне лакестік элементтермен крес туралы» Заында алдын алу сипатындаы нормалар арастырылан, жне нормаларды мні бойынша рекоменсивті формалары бар. Мысалы, Испанияны К 579-бабы зіні ылмысты рекетін з еркімен тотататан жне зіні істеген ылмыстары туралы мойындап, билік алдына келген, сондай-а ылмыс жасауды алдын алу бойынша билікке кмек крсеткен; немесе жауапкершілікке тартылуа тиісті адамдарды табуа немесе ттына алуа айтарлытай кмек крсеткен; немесе арулы рылымдар немесе зі атысан немесе кмек крсеткен лакестік топтарды рекеттерін тотатуа немесе ажыратуа кмек крсеткен тлалара жазаны бір немесе екі сатыа азайтуды арастырады Осы Заны 6-бабына сйкес з кінсін мойындаан тла, егер оны жасаан рекеттері баса ылмыс рамын рамайтын болса, ал оны белсенді кмегі баса ылмыскерлерді анытауа, ылмысты жасауды алдын алуа немесе ылмысты нтижені алдын кесуге, сондай-а арулы бандиттік, лакестік жне таы баса блік рамдарын рылуыдды алдын алуа

ммкіндік берсе, онда ол тланы жауапкершіліктен толыымен босатуды да арастырады [39].

Демек,біріншіден, еуропалы мемлекеттерде ыбзушылыты алдын алу масатында арнайы органдар немесе йымдар рылан. Олар апарат жинайды, бадарламаларды, ыбзушылыты алдын алуды жоспарлауды баалайды, сондай-а полиция мен осы сала бойынша баса арнайы органдарды жмыстарын йлестіреді жне экстремистік баыттаы ылмыспен крес бойынша саясатты анытайтын за органдарымен ынтыматастыты жзеге асырады, БА-пен, ылыми-зерттеу йымдары жне алымдармен бірлесе жмыс жасайды, оу жаттыуларын жргізеді. Алынан нтижелер экстремизмге арсы жоспарланан перспективті іс- шаралар бойынша мемлекет саясаты мен ыты базасын алыптастыруа пайдаланылады.

Екіншіден, олданыстаы ылмысты ы нормаларын кшейту рдісі жоспарланып отыр жне бір мезетте жасаан ылмыстар шін за жауапкершілігі кшейтіледі, ол ылмыстан ерте кезеде з еркімен бас тартуа жолбереді жне ынтыматастыа итермелейді, сондай-а ылмыс жасау шін себептерді жоюа ыпал жасайды, сонымен атар шін алу жне виктимологиялы алдын алу бар.

шіншіден, экстеримзм жне лакестікпен крес пен оны алдын алу бойынша баса елдерді тжірибесін талдау ресейлік саясат пен лтты занаманы жетілдіру шін пайдалы.

Кптеген елдерде – экстремистік жне лакестік ылмыстармен айналысатын органдар мен йымдара ерекше укілеттіктер беру практикасы бар, олар лакестік нтижесінде жбірленушілер ытарын орайды, экстремистік жне лакестік актілердіболдырмау шін тікелей алдын алу, ескерту жмыстарымен шылданады.

Зады трде модельдеу жне ылмысты іске атысатын жекелеген тлаларды ынтыматастыа тартуа ыпал ететін рекомпенсивті нормаларды пайдалану практикасы айтарлытай тиімді жне Ресей федерациясы аумаында экстремизм жне лакестікпен кресте кеінен олданыла алады.

Тртіншіден, Ресейді лтты мдесі шін Еуроодапен ішкі жне сырты ауіпсіздік, саясат жне экономика, рухани жне мдениет саласындаы мселелер бойынша зара рекет механизмін жне ытай, ндістан жне баса мемлекеттермен ынтыматастыты ныайту дрыс перспектива болып табылады.