Азастан Республикасы мемлекеттік саясатыны діни экстремизмммен крестегі негізгі басымдытары жне дінаралы диалог стратегиясын жетілдіру 1 страница

азастан Республикасы – зайырлы, демократиялы мемлекет, мнда р азаматты ар-ождан бостандыына кепілдік беріледі жне барлы конфессия кілдері за алдында те.

азіргі уаытта азастан Республикасы лтты ы жне халыаралы-ыты нормалар мен стандарттар негізінде зіндік ыты база мен мемлекеттік жне оамды институттарды ызмет ету механизмдерін алыптастыуда. Кпконфессиялы ел ретіндегі азастан Республикасы азаматтарды діни сенім бостандыы ыын жзеге асыруды амтамасыз етуге мдделі жне оны алдаы демократиялы, ыты дамуын негізгі раушыларыны бірі болып табылады.

азастан шін дстрлі діни сенім (ханафи баытындаы ислам мен православие баытындаы христианды) мен дстрлі емес діндер мен конфессиялар енген конфессиялы алуан трлілік бгінгі тада мемлекеттегі оамды тратылы, бейбітшілік пен келісімді амтамасыз етеді. Кзарастар, дстрлер мен мдениеттерді алуан трлілігіне арамастан, азастан діни негізде шиеленісі жо мемлекет болып есептеледі.

азастан Республикасындаы конфессияаралы атынастар дамуыны сипатты ерекшеліктеріні бірі соы екі онжылдыта діни институттарды санды рі сапалы суін шарттандыран дінні оам міріндегі рліні артуы болып табылады.

Сарапшыларды пікірінше, дінге сенушілерді саны 1980-жж. ортасымен салыстыранда 20-25%-дан 90-95%-а дейін скен.

Дінге сенушілерді саны бойынша дстрлі трде мсылманды жне православиелік діни бірлестіктерді крсеткіштері алдыы орында, 2009 ж. халы санаы бойынша олар дінге сенушілерді 90%-нан астамын раан. Жекелей аланда, трындарды 70,2% здерін мсылманбыз деп атаан, 26,0% – христиандар деп, 0,3% – иудаизм станушылары 0,1% – буддизм, 0,2

% – зге діни сенім станушылар деп атаан. Сонымен бірге, трындарды 2,8% здерін дінге сенбейтіндер ретінде крсеткен .

азастандаы діни бірлестіктерді саны артты, 1989 жылы 1 атардаы сана бойынша оларды саны 671-ді раса, 2013 жылы оларды саны 3434-ке жеткен [102].

азастанда Республикадаы он жеті миллионды халыты кпэтносты жне кпконфессиялы діни мдделерін танытатын 18 трлі конфессия бейбіт трде ызмет атарады. азастандаы діндерді діни тжірибе мен айналаа деген кзарастарымен ерекшеленетін трлі діни сенімді станатын трлі этнос, тілдік, мдени жне леуметтік топтар танытады.

азастан Республикасында оам негізінен тарихи жне мдени екі дстрлі діндерге: суниттік ислам (ханафилік мазхаб) жне православиелік христиандыа негізделетіндіктен, е кп діни бірлестіктер – 2367 мсылмандара тиесілі. Олар елдегі дін станушыларды жалпы саныны штен екісінен астамын райды. Сондай-а аталмыш дінні культтік имараттары да саны жаынан басым болып табылады (2366).

азастандаы дін станушыларыны саны жаынан екінші орында азастанны Православиелік шіркеуі (ПШ), ол 293 діни бірлестіктерге ие.

Келесі діни баыт азастандаы Рим-католиктік шіркеу (РКШ) болып табылады, оны 84 діни ауымы бар.

азастанны конфессионалды кеістігінде айтарлытай орынды 500- ден астам діни бірлестігі бар протестантты баыт алады.

Жоарыда аталандардан зге 7 иудейлік ауымдар, 2 буддистік діни бірлестіктер, сонымен атар, азастан шін дстрлі емес 18 діндер («Мормондар», «Кришнаиттер», «Бахаилер», «Муниттер») бар [103].

Соы жылдары дінге атысты мселелер зіні зектілігімен аса ткір таырыптарды біріне айналып, елімізді оамды міріндегі кн тртібінде алдыы атара шыа бастаандыын байауа болады. Бл, бір жаынан, дінге сенушілер атарыны кбеюінен, екінші жаынан, діни экстремизм мен терроризм мселесіні се тсіп отыруынан крініс табады. Бгінде діни экстремизм мен терроризм лемдік оамдастыты аладатып отыран мселеге айналды. Заманауи лемні атеріне айналып отыран діни экстремизм мен терроризм мселесі азастаннан сырт ала алмасы аны.

Бл проблемалар з кезегінде мемлекет пен оам алдына наты шешімін табуды ажет ететін біратар кезек кттірмейтін міндеттерді ойып отыр. Сол себепті, азастанда діни экстремизм мен терроризмге арсы іс- имыл мен алдын алу ызметтері кеінен іске асырылуда. Осы орайда, ел Президенті Н.. Назарбаев «азастан-2050» Стратегиясы алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» атты Жолдауында діни экстремизм мен терроризм мселесіне арсы ызметте рылымды шараларды бірі занамаларды жетілдіру деп атады- «Біз діни радикализм мен экстремизм кріністерін жою масатында задарымызды жетілдіруіміз ажет. Біз сонымен атар, антитеррорлы зааманы жетілдіруіміз ажет. Мемлекет экстремизм мен радикализмні жолын бгеуі тиіс».

Осыан байланысты, Мемелекет Басшысы Президент кімшілігі мен Р кіметіне келесідей тапсырмаларды ойды:

діни радикализм мен экстремизмні пайда болуын бейтараптандыру масатында задарды жетілдіру ажет. Терроризмге арсы задарды да жетілдіру ажет. Мемлекет айдан бой ктерсе де, радикализм мен экстремизмні жолын кесу керек;

леуметтік, этникалы жне діни ысымдар мен шиеленістерді болдырмау механизмдеріні жаа сенімді формаларын алыптастыру;

оамда, сіресе, жастар арасында діни экстремизм профилактикасын кшейту;

лемдік жне дстрлі діндер кшбасшыларыны съезі беретін артышылытарды да пайдалану. Осы схбат алаыны базасында діни ыайдаы дауларды шешуді жаа платформасын жасау ажет;

діни жне этносты дауларды шешу шін айматаы ысты нктелерде, лкен Таяу Шыыс аясында, тіпті одан да ауымды дегейде арааайынды жасауа дайын болу;

мемлекетімізді зайырлы келбеті – азастанны табысты дамуыны маызды шарты екенін естен шыармау.

Берілген тапсырмаа сйке, 2013 жылды атарында азастан Республикасыны «азастан Республикасыны терроризмге арсы крес туралы кейбір занамалы актілеріне згерістер мен толытырулар енгізу туралы» Заына сйкес, Р «Терроризмге арсы крес» туралы заына ауымды згерістер мен толытырулар енгізілді.

Содан бергі уаыт ішінде діни экстремизм мен терроризмге атысты мселелерді ушыа тскенін ескере отырып, 2013 жылы атар айында

«азастан Республикасыны кейбір занамалы актілеріне терроризмге арсы іс-имыл мселелері бойынша згерістер мен толытырулар енгізу туралы» За абылданды, 2013 жылы 24 ыркйекте Мемлекет басшысыны Жарлыымен азастан Республикасында 2013-2017 жылдара арналан діни экстремизмге жне терроризмге арсы іс-имыл жніндегі мемлекеттік бадарлама бекітілді.

азастан Республикасыны «азастан Республикасыны кейбір арнайы мемлекеттік органдар туралы кейбір занамалы актілеріне згерістер мен толытырулар енгізу туралы» Заы абылданды.

Жалпы аланда, абылданан заамалы жне нормативтік-ыты актілер терроризмге арсы ызметті тиімді механизмдерін йымдастыру мен йлестіруге баытталан жне халыаралы рі ірлік дегейдегі экстремизм аупіні суі шарттарында азастанны занамалы жйесіне ауымды згерістер енгізілді. Бл згертулер мемлекетті экстремизм аупіні алдын алу мен оан арсы кресуді ыты негіздері болып табылады.

азастан Республикасыны «Экстремистік рекетке арсы іс-имыл туралы» Заында экстремизм келесідей аныталады: «экстремистік рекет (экстремизм) –

– белгіленген тртіппен экстремистік деп танылан йымны атынан рекеттерді адамны, адамдар тобыны не йымдарды;

– мынадай экстремистік масаттарды: азастан Республикасыны конституциялы рылысын кшпен згертуді, егемендігі мен ттастыын жне оны аумаыны бірттастыын бзуды, мемлекетті ауіпсіздігі мен ораныс абілетіне нсан келтіруді, кіметті кшпен басып алуды немесе кіметті кшпен стап труды, засыз скерилендірілген ралымдарды руды, басшылы жасауды жне атысуды, арулы блік йымдастыруды жне оан атысуды, леуметтiк, тектiк-топты алауыздыты оздыруды (саяси экстремизмдi);

– мемлекетте бiр лтты стемдiк етуiн орнытыруды, сондай-а нсiлдiк, лтты жне рулы алауыздыты оздыруды (саяси экстремизмдi);

– мемлекетте бiр дiннi немесе дiни аымны стемдiк етуiн орнытыруды, сондай-а дiни алауыздыты оздыруды (дiни экстремизмдi) йымдастыруы жне/немесе жасауы;

– дiни алауыздыты оздыруа, адамны жеке басын бзуа, оны денсаулыы мен мiрiне (дiни экстремизм) ауiп тндiруге баытталан рекеттердi жасауда крiнетiн тбегейлi дiни нанымнан сенiм бостандыына берiлушiлiк» деп аныталады.

Ал оны алдын алу мен оан арсы крес келесідей берілген:

«экстремистік рекетке арсы іс-имыл – экстремизмнен жеке адамды, оамды жне мемлекетті орауа, экстремистік рекетті алдын алуа, анытауа, жолын кесуге жне оны зардаптарын жоюа, сондай-а экстремистік рекетті жзеге асыруа ыпал ететін себептер мен жадайларды анытауа жне болдырмауа баытталан мемлекеттік органдарды ызметі»;

«экстремистік рекетті алдын алу – экстремистік рекетті жолын кесуге баытталан йымдастырушылы, трбиелік, насихатты жне зге де шаралар жйесі» [104].

Экстремизмге арсы мемлекеттік ызметтерге тоталуды зада берілген арсы іс-имыл мен алдын алуды анытамаларындаы тізімді атарылып жатан ызметтерді критерилері ретінде пайдалана отырып тоталамыз.

Республикада 2011 жне 2012 жж. орын алан экстремизм мен терроризм кріністерін ескере отырып, еліміздегі антитеррористік рылымдарыны жмыстарына сйкесті згертулер енгізілді. Діни экстремизмге арсы кресті маыздылыын ескере отырып, терроризмге арсы ызметті йлестіруді аматамасыз ету масатында Елбасы 2013 жылды 24 маусымында «азастан Республикасыны антитеррористік орталыын бекітетін Ереже туралы»№ 588 Жарлыа ол ойды.

Жаа форматта алыптасан азастан Республикасыны Антитеррористік орталыы мемлекетті басты лтты ауіптері терроризм мен экстремизмге арсы мемлекет пен оамны ызметтерін басару жне йлестірумен айналысады.

АТО жоспарлы негізде ведомсвтоаралы зара рекеттестік жне терроризм мен экстремизмге арсы жалпы мемлекеттік жйені одан рі ныайтуа баытталан шараларды абылдауа арналан отырыстарды ткізеді.

АТО терроризм мен экстремизм кріністеріне ыты тосауылдар жасауа тікелей атысады. азіргі уаытта террористік ауіптерге асры іс- имылдарды барлы аспектілері за негізінде бекітілген.

арулы рылымдардан зге, терроризмні салдарын азайтуда терроризм профилактикасы маызды басымдылы ретінде айындалды. Антитеррористік ызметте оны апаратты жне насихатты рамына ерекше кіл блінеді. Осыан байланысты, Дін істері агенттігіні де ызметтері оамда толерантты діни сана мен радикалды идеологияа арсы иммунитетті алыптастыруа баытталан.Сонымен атар, саяси- экономикалы, ыты, леуметтік, трбиелік, насихатты жне

мемлекеттік органдар тарапынан жзеге асырылатын зге де шараларды жандандыру мселесіне ерекше назар аударылды.

азіргі кнде шешімін таппаан жекелеген мселелерге арамастан, елімізде дін саласына атысы бар мемлекеттік органдарды жмыстары жйелі дегейде жола ойыланы туралы толы сеніммен айтуа болады. Яни, осыан ажетті инфрарылым мен ыты базаны негізі аланды. Атап айтар болса, 2011 жылы мамыр айында Дін істері агенттігі рылып, сол жылды азан айында «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» азастан Республикасыны Заы абылданды. Дін мселелерімен айналысатын арнайы укілетті орган рылып, дін саласын реттейтін жаа за кшіне енгеннен бергі уаыт ішінде кптеген жмыстар атарылды.

Дін істері агенттігін азіргі тада діни экстремизмні алдын алу баытында ауымды ызметтер атаратын мемлекеттік орган ретінде крсетуге болады. Дін саласындаы мемлекеттік саясатты негізгі міндеттерін келесідей етіп крсетуге болады:

1. Азаматтарды діни сенім бостандыына ыын жзеге асыруды амтамасыз ету жне діни бірлестіктермен зара рекеттестік орнату.

2. азастанды оамда конфессияаралы келісім мен тратылыты амтамасыз ету, конфессияаралы диалогты йымдастыру жне олдау.

3. Діни экстремизм мен терроризмге арсы іс-имыл, дін саласындаы лтты ауіпсіздікті амтамасыз ету.

Агенттікті негізгі міндеттері:

- азаматтарды дін стану бостандыы ытарын іске асыруды амтамасыз ету жне діни бірлестіктермен зара іс-рекеттестік саласындаы мемлекеттік саясатты алыптастыру бойынша сыныстар жасау;

- елімізде азаматтарды дін стану бостандыы ытары жне діни бірлестіктерді, миссионерлерді ызметі саласында болып жатан рдістерді жан-жаты жне объективті трде зерделеу, жалпы орытынды жне талдау жасау.

Дін істері агенттігі зіне жктелген міндеттерге сйкес келесідей функцияларды жзеге асырады:

- діни бірлестіктермен зара іс-рекеттестік саласындаы мемлекеттік саясатты негізгі баыттарын алыптастыру мен іске асыру;

- діни ахуалды дамуын, азастан Республикасы аумаында рылан діни бірлестіктерді, миссионерлерді, ызметін зерделеу мен талдау;

- апаратты-насихат іс-шаралары мен тсіндіру жмыстарын жргізу;

- дінтану сараптамасын жргізуді амтамасыз ету;

- облысты жергілікті атару мекемелері мен республикалы ала мен астаналы дегейдегі діни ызмет жне оларды діни бірлестіктерімен байланыстарын реттеу;

- з зіретіне атысты мселелерге ресми трде млімдеме жасау;

- мемлекеттік ызмет крсету барысында ттынушыларды ыын орауды Агенттік з зіретіне сйкес жзеге асырады;

- азастан Республикасыны заына сйкес зге де міндеттерді атара отырып, дін саласына атысты ызметке шетелдік укілетті орталытарымен ынтыматастыта болуды, з зіреті шеберінде діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы нормативтік ыты актілерді жетілдіру жне бекітуді, сонымен атар азастан Республикасыны діни ызмет жне дiни бiрлестiктер туралы занамасын бзатын жеке жне зады тлаларды ызметiне тыйым салуды арастырады.

Діни экстремиз мен терроризм кріністеріне арсы крес тек орталы мемлекеттік органдармен атар жергілікті атарушы органдар саясаты ретінде жзеге асырылады. Облыстардаы, Астана жне Алматы . кімдіктері жанындаы ірлік дін істері басармалары тріндегі жергілікті атарушы органдар жергілікті дегейдегі дін саласындаы мемлекеттік саясат пен діни сенім бостандыын амтамасыз ету, діни экстремизмні алдын алу секілді келесідей ызметтерді жзеге асырады:

- жергілікті дегейде дін саласы бойынша мемлекет саясатын жзеге асырады;

- айматы діни ахуалына зерттеу жне талдау жмыстарын жргізеді;

- з зіретіне сйкес айматы дегейде дін мселесіне атысты тсіндіру жмыстарын жргізеді;

- зыретті органа азастан Республикасыны діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы занамасын жетілдіру туралы сыныстар зірлейді;

- ы орау органдарына азастан Республикасыны діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы заын бзушы жеке жне зады тлаларды іс-рекеттеріне тыйым салу туралыысыныстар зірлейді;

- азастан Республикасыны діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы занамасыны бзылуына атысты жеке жне зады тлаларды шаымдарын арастыру;

- миссионерлік ызметпен айналысушы тлаларды тіркеу;

- азастан Республикасыны занамасы негізінде мемлекеттік басару органдарыны сранысына сай жергілікті атару органдарына жктелген зге де міндеттерді атарады.

Дінге атысты тура немесе жанама дерістерді барлыы оамды мірді маызды блігін амтитындытан, дін тірегіндегі туындайтын проблемаларды шешуге билік органдарымен атар, азаматты оам институттарыны атысуы ерекше маыза ие. йткені, діни сипаттаы проблемалар оамны мір сруіне атысы бар проблемалар ретінде оамды жне лтты ауіпсіздік мселелерімен тікелей байланыста крініс табады. Осы орайда, діни экстремизм мен терроризмні алды алу, елдегі діни ахуалды тратандыру, халыты діни сауаттылыын арттыру секілді ызметтерді жзеге асыратын ылыми орталытар мен кіметтік емес йымдарды арастырып ткен жн.

Дін саласына жйелі мониторинг жне талдау жасау, зерттеулер жргізу, діни экстремизм былысыны табиатын анытау секілді

ызметтермен айналысатын Дін істері агенттігіні жанынан масатында рылан «Дін мселелері жніндегі ылыми-зерттеу жне талдау орталыы» РММ ызмет атаруды, Орталы масаты дін мселелері жнінде мемлекет органдарыны ызметіне ылыми-діснамалы жне апаратты-талдау жмыстары бойынша олдау крсету болып табылады.

Дін істері агенттігіні жанынан рылан «Мдениеттер мен діндерді халыарала орталыы ызмет атарады. Орталы жанынан Баралы апарат ралдарында діни таырыптардыжариялау бойынша дістемелік Кеес жмыс істейді. дістемелік кеес журналистік пул кілдерімен кездесулер, журналистерге арналан семинарлар мен тренингтер йымдастырып трады.

азастан Республикасы кіметі жанынан рылан діни бірлестіктермен байланыстар жніндегі Кеесі ызмет етеді. Кеес консультативтік-кеесші орган болып табылады. Кеесті масаты діни ызмет жне діни бірлестіктермен зара іс-рекеттестік саласындаы мемлекеттік саясатты негізгі баыттарын алыптастыру жне іске асыру, оамдаы діни келісімді ныайту жне конфессияаралы атынастарды йлестіру мселелері жніндегі сыныстар мен сынымдар зірлеу болып табылады.Кеесті негізгі міндеттері:

- елдегi дiни жадайды жне оны даму рдістерін жан-жаты жне объективті зерттеу, жинатап орыту жне талдау;

- діни бірлестіктермен зара ыпалдасты пен діни ызмет саласындаы мемлекеттік саясатты басым баыттарын алыптастыру бойынша сыныстар зірлеу;

- азастан Республикасыны мемлекеттік органдарын республикадаы діни ахуалды жай-кйі жне азастан Республикасыны діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы занамасын сатау туралы хабардар ету;

- діни бірлестіктермен байланыс бойынша айматы Кеестерді жмыстарын йлестіру;

- дiни бiрлестiктер арасындаы зара тсiнiстiк пен тзiмдiлiктi ныайту жне олара азастан Республикасыны занамасына сйкес консультативтiк кмек крсету болып табылады

Дін істері агенттігі жанынан рылан азастандаы діни ахуал мселелері жніндегі консультациялы-сараптамалы кеесі Р Дін істері агенттігі жанындаы немі ызмет атаратын консультативтік-сараптамалы орган болып табылады.

Кеес тмендегідей ызметтерді жзеге асырады:

діни ызметке байланысты мемлекеттік реттеу жмысын жзеге асыру мселесі мен діни ызмет саласындаы занаманы жетілдіру бойынша сыныстар зірлеу;

діни ахуалды зерделеу саласында тжірибе алмасу масатында шетел сарапшыларымен, халыаралы йымдармен зара рекет етеді.

Кеес рамы дінтану, саясаттану, леуметтану, философия, мдениеттану, ытану саласындаы жетекші мамандар мен алымдардан, мемлекеттік органдар мен кіметтік емес йымдар кілдерінен трады.

«Дінтанушылар конгресі» оамды бірлестігі. Конгресс ызметіні негізігі баыттары тмендегідей:

- республикалы жне ірлік ауымда діни ахуалды зерделеу бойынша зерттеу жобаларына атысу;

-дін саласындаы сарапшылар туралы мліметтер базасын ру;

- мемлекеттік органдар, діни бірлестіктер мен сараптамалы ауымдасты арасындаы зара іс-рекет етуді йымдастыру;

- мемлекеттік ызметкерлер мен педагогикалы жмыскерлер кадрларын дайындауа жне оларды біліктілігін арттыруа дінтанушы сарапшыларды тарту (арнайы курстар оу, семинарлар, тренингтер, конференциялар ткізу);

- орта жне жоары оу орындарында дінтануды оыту тжірибесін зерттеу;

- апаратты жне аартушылы сипаттаы іс-шараларды жргізу.

азіргі тада азастанны бкіл аумаы бойынша 160 жетекші дінтанушылар, теологтар, исламтанушылар мен алымдар Конгресс мшелері болып табылады.

Дін істері агенттігі жанындаы кіметтік емес йымдармен зара байланыстар кеесі ызмет атарады.

Кеесті масаты дін жне діни сенім бостандыы саласындаы, атап айтанда, йлесімді конфессияаралы арым-атынасты, толерантты сананы, оамды бейбітшілік пен келісімді дамыту мселелері бойынша мемлекеттік саясатты жзеге асыру шін мемлекеттік емес секторды жне азаматты оам институттарын тарту болып табылады.

Кеес азаматты секторды амтитын 40-тан астам Е біріктіреді, соны ішінде 28 Е діни атынас саласы бойынша ызметтер крсетумен тікелей айналысады (араыз: осымша 1).

Сонымен атар, Кеес рамына дін саласында ртрлі ызмет атарып жрген 28 кіметтік емес йымдар кіреді.

Оларды ішіндегі 6 Е радикалды діни топтарды идеологиялы серіне шыраан азаматтара кешенді сауытыру кмегін крсетуге мамандандырылан. 25 орталы деструктивті діни бірлестіктер мен аымдардан зардап шеккен тлалара кеес берумен жне психологиялы кмек крсетумен айналысады.