Азастан Республикасы мемлекеттік саясатыны діни экстремизмммен крестегі негізгі басымдытары жне дінаралы диалог стратегиясын жетілдіру 3 страница

– дстрлі ислама деген о кзарас аны байалады – 77-84%, бл азастанды оамда оны олдаушылары саныны кптігімен тсіндіріледі;

– позитивтік-бейтарап деп азастандаы екінші ірі дін - православиеге атысты айтуа болады. Сауалнамаа жауап берушіні 43-55%-ы оны о, ал 41-49%-ы бейтарап баалайды;

– бейтарап абылдау тізімде крсетілген иудаизм, католицизм, протестантизм мен буддизм сынды діндерге байалан;

– бгінгі кні дстрлі емес ислама (59-70%) теріс абылдау байалады, бл жадай елде діни экстремистерді атысуымен ткен терактілерден кейін орын алан.

Конфессияаралы арым-атынастарды келесі негізгі аспектісі ретінде екі негізгі діни топтар, атап айтса, мсылман мен христиандар, дстрлі жне дстрлі емес діндер кілдері, белсенді сенетіндер мен сенбейтіндер арасындаы арым-атынас сипатын атауа болады.

Кпшілік (67-71%) халыты крсетілген топтары арасындаы андай да бір айшылытарды жо екендігін ала тартады. Мны мсылман мен христиандар арасындаы арым-атынаса атысты айтуа болады.

Сауалнама орытындысы бойынша, 79% азамат азастандаы рбір адам з дінін стана алады. Ал толы сенімділері 16%-ды райды.

Дінаралы атынастар саласындаы мемлекеттік саясатты ел трындары дін саласындаы жалпы саясатты абылдаандай, о абылдайды. Бл баыттаы мемлекет ызметін 86% халы (халыты басым блігі) абылдайды. 9% респондент жауап беруге иналды, сраландарды 5%-ы ана дінаралы атынастар саласындаы мемлекет жмысына теріс баа берді. Бл діни атынастар саласындаы мемлекеттік саясатты ке леуметтік базаа сйенетінін длелдейді.

азастанда ешкімні діни аым кілдері ытарыны бзыланы туралы естімеген. Мндай жадайлара сауалнама нтижелері бойынша халыты тек 5%-ы ана тап болан.

леуметтік зерттеулер нтижесі крсеткендей, республикадаы діни сенім бостандыын сатау мселесіндегі жадай соы ш жылда згермеген.

Конфессияаралы арым-атынас жадайына атысты халыты негізгі діни топтары арасында (дстрлі ислам мен православие) елдегі діни ахуала тікелей сер ететін досты, жайма-шуа атынасты орнаандыын айтуа болады. Бір аумата кп жылдар бойы мір сру, екі конфессиялы топты мдени кеістігі мен орта тарихи ткені бл арым-атынастарды алдаы уаытта да тратылыына негіз бола алады. Халыты пікірінше, конфессияаралы арым-атынас саласын шиеленіске кеп сотыратын жалыз фактор оам тарапынан теріс абылданатын, азастан шін дстрлі емес діни аымдарды жмысы болып табылады.

азастандытарды діни толеранттылыы жоары болып саналады. Адамны дінге атыстылыы оам мшелері арасында леуметтік араатынас факторы емес. Трлі дінні кілдері оамды жне кнделікті мірде зара арым-атынаса тске алады.

Сонымен, азастандаы деструктивтік, радикалды жне экстремистік аымдарды алдын алуда мемлекеттік органдар атаратын ызмттерді негізгі принциптері ретінде тмендегілерді анытауа болады:

– оамды келісім мен тратылыты конституциялы басымдыын сатау;

– конфессияаралы жне этносаралы келісімді бекіту;

– дінде экстремизм жо екендігін мойындай отырып, азаматтарды діни сенім бостандыы ыын жзеге асыру;

– оамны руханилыын жоарылату жне лтты дстрлер мен дет- рыптарды рметтеуге трбиелеу;

– адамгершілікке бастайтын, шынды пен ділеттілікті дріптейтін наыз рухани ндылытарды анытау;

– патриотизм мен Отана деген сйіспеншілікке трбиелеу;

– мемлекетті зайырлы принциптерін дамыту.

Алайда, діни экстремизм мен терроризм кріністеріне арсы мемлекеттік органдарды ызметтері оам тарапынан біркелкі бааланбайтындыы байылады. Мысалы, Р Дін істері агенттігіне арасты Мдениеттер мен діндерді халыаралы орталыы жргізген леуметтанулы зерттеу бойынша, зерттеуге атысушылар «Сіз Билікті діни экстремизм мен терроризмге арсы жне оны алдын алу бойынша ызметтеріні тиімділігін алай баалайсыз?» деген сауала тмендегідей нтижелер

аныталан:

Сауалнамаа атысушыларды пікірлерінше, экстрмистік рекеттерде діни факторды олдануды алдын алуда К, ІІМ секілді органдарды арнайы рылымдар мен дстрлі діни бірлестіктерді жетекшілерімен бірлесе жзеге асырылуы тиіс.

Трлі ы орау органдарды экстремизм мен терроризмге арсы біріккен іс имылдарын баалау тмендегідей крсеткіштерді анытаан::

•жоары дегей - 16%;

•орташа дегей - 38,7%;

•тменгі дегей - 38,7%;

•жауап беруге иналамын - 6,5%.

Оларды ызметтеріні тиімділігіні тмендігіне келесідей себептерді крсеткен (сауалнама нтижесі бойынша):

•аржыландыруды аздыы, нормативтік-ыты кедергілер («мемлекет тарапынан олдау лайыты дегейде емес, ажетті зара рекеттестік орныпаан»);

•ксіби дегейді тмендігі («дайынды пен тжірибені аздыы»,

«траибализм секілді жаымсыз кріністер жмыса «ксіби мамандарды» емес «здерінікін» алады»);

•леуметтік-психологиялы дайындыты тмендігі («олар орады жне жмыс істемейді, кп жадайларда арапайым халыты жауаптап, жазалайды, ал ылмыскерлер мен террористер бостандыта жреді»);

•халы арасында антитеррористік ызметті апаратты-насихатты олдау дегейіні тмендігі («брын кездегідей трындарды кмегі – друженниктер отрядыны кмектері жетіспейді», «халы террористік ауіпті таратушы айнарларды айтпайды»);

•дін мселелеріне атысты біліктілік дегейіні тмендігі («дінді, діни рсімдерді білмеушілік», «оларды ойлау, жріс-трыс ерекшеліктерін білмеу»).

Жоарыда берілгендерге байланысты, сауалнамаа атысушыларды басым блігі (80,6%) негізгі міндеті республика аумаында ызмет ететін діни йымдарды забзушылытарын тіркеу болып табылатын арнайы йым руды птайды. Нтижесінде, р йым жинаты жйе бойынша, яни, забзушылыты белгілі бір шегіне дейін ызмет атарады. Осы шектен шыан діни йымны ызметіне тыйым салынады. Мндай органны ажеттілігін р діни йымны ызметі (Р аумаынан тыс жерлердегі) туралы бірыай апараттар базасын ру да длелдей тседі. Бл азастан аумаында шет елдерде тыйым салнан аымдарды атауларын згерту арылы тіркеуден туіне тосауыл болады.

Сауалнамаа атысушыларды пікірлері мен діни экстремизмге арсы атарылып отыран мемлекеттік органдарды (Р Дін істері агенттігі, т.б.), ылыми-зерттеу мен арнайы мамандандырылыан орталытарды (Р Дін істері агенттігі жанындаы орталытар, Антитеррористік орталы, т.б.), кіметтік емес йымдар, дстрлі діндер, БА тарапынан бірлесе атарылып отыран ызметтерді талдай келе тмендегідей біратар сыныстарды беруге болады:

Занамалы жне йымдастырушылы-басарушылы сала:

•ірлік занамаларды жне діни сипаттаы экстремизм мен терроризмге арсы зара бірлескен ведомствоаралы механизмдерді жзеге асыру шін йымдастырушылы-басарушылы базаны жетілдіру;

• азаматтарды ытары мен бостандытарын орау, леуметтік ортада толерантты сананы алыптастыру, антиэкстремистік баыттаы профилактикалы шараларды, экстремистік, ксенофобиялы кріністерді алдын алуа баытталан за мерзімді масатты бадарламаларды дайындау;

•дін саласына атысты мемлекеттік орган ызметкерлерін дайыдау, айта дайындау, теологиялы, дінтану мамандыы бойынша білім беру сапаларын арттыру, сонымен атар, дінтанушы психолог, дінтанушы загер, дінтанушы журналистер, дінтанушы тарихшы секілді біріктірілген мамандарды дайындау жмыстарын жзеге асыру;

•экстремизм мен терроризмге арсы іс имыл ме алдын алу шараларын йымдастыру мен йлестіру ызметтерін атаратын мемлекетті орган ру, оны міндетіне аталмыш ызметтермен айналысатын барлы йымдарды: мемлекеттік органдар, соны ішінде, арулы кштер рылымдары, азастан мсылмандары діни басармасы мен азастандаы орыс православиелік шіркеуіні ызметтерін, ылыми зерттеу, оамды йымдар мен орталытарды ызметтерін йымдастыру, баыттау енуі ажет;

•оамды басару формалары мен сараптаманы дамыту, заа сйкес келетін жобаларды, задар мен нормативтік актілерді кпшілік тарапынан талылау;

•экстремизм мен терроризмге арсы іс имылда халыаралы ынтыматастыты кшейту.

леуметтік-экономикалы сала бойынша:

•ірлерді леуметтік экономикалы дамытуа арналан масатты кешенді бадарламаларды дайындау мен іске асыру, олар адам ыын орау, жеморлыа арсы шаралар жне оларды оам тарапынан баылау механизмдерін енгізуді амтуы тиіс;

•ірлердегі леуметтік экономикалы крсеткіштерді ескере отырып, леуметтік мселелерді шешуді жргізілетін экономикалы, саяси шаралармен штастыру. оамдаы леуметтік оалту жмыстарына арамастан жмыссызды пен кедейлік дегейіні артуы секілді кріністерді шешуді жаа жолдары іздестіру мен енгізу.

Апаратты сала бойынша:

•Деструктивті апараттарды жоюды ыты механизмдерін дайындау. Елдегі немесе шетелдік апаратты кеістікте арнайы тлалара немесе жалпы трындара ндеулер мен террористік идеологияны тарату кріністеріне нтижелі рі дер кезінде имылдайтын жйе алыптастыру. Мндай ызметке азаматты оам институттарын, ылыми орталытар мен діни йымдарды тарту. Интернет кеістігінде танымал тлалар мен блоггерлерді тарта отырып апартты профилактикалы ызметтерді жргізу, мндай ызметтер террористік идеология мен деструктивті діни аымдарды рекеттерін шекерелеуге баытталан интернет форумдар, ауымдастытар ру жне т.б. амтуы тиіс; .

•Медиа кеістікте мемлекетті атысуын лайту жне апарат саласында бюджетті кбейте отырып, жастарды бойында дрыс мінез лы пен экстремистік идеологияа, діни фанатизмге арсы тру иммунитетін алыптастыратын жоары негелік идеяларды насихаттау, лтты нер, мдениет, дстрді дріптеу, дін, отан сйгіштік, леуметтік толеранттылы, зі жне згелер шін жауап беруге трбиелеуге баытталан лгілерді зірлеу;

•ірлік, республикалы апарат кеістігінде мемлекеттік оамды баылауды кшейту арылы мдделі топтарды апарат ралдарын з

масаттарына пайдалану, дейі йымдастырылатын апаратты даулар, блінушіліктерді болдырмау;

•діни экстремизм мен ксенофобияны алдын алу ызметтерінде жне экстремистік кіл кй мен рейлерді туындататын апараттарды жариялауды алдын алу шін БА жауапкершілігін арттыру.толеранттылы, леуметтік жауапкершілік, гуманизм идеяларын насихаттайтын, экстремизмге арсы шараларды нтижелерімен халыты таныстыратын медиа жобалар, соны ішінде деректі фильмдер, бейнероликтер, леуметтік жарнамалар дайындау;

•адамны, сіресе жастарды рухани жан дниесіне кері сер етіп, психологиясы мен денсаулыын бзатын интеллектуалды німдерді крсетілуі мен таратылуын болдырмау масатында аталмыш німдерді (фильм, кітап, телебадарламалар, т.б.) сапасын шынайы рі наты баалайтын маманданан сыншылар мен сарапшылар ызметін айта жандандыру.

ОРЫТЫНДЫ

азастан – азаматтарды з дниетанымын тадауда тек занама ретінде емес, іс жзінде те ылы ммкіншілікті кеінен берген зайырлы мемлекет. оамда ешандай ндылытарда монопольдік (бірттасты) ы жо, барлы азаматтара рухани ізденісте з ойларын жзеге асыруа тгел жадай жасалан. азастанда білім беру зайырлы сипатта боланымен, азіргі леуметтік жадайда ылымны да, дінні де гуманитарлы ызметіні жалпы міндеті аарту ызметі екенін барлыымыз да тсінеміз.

азастанда алыптасан діндарлы пен зайырлыты идеялы бірлігі мемлекет негізін рушы этносты, сол сияты оамдаы баса да этникалы топтарды тарихи жне мдени дстрлері арасында ммкін болып отыр.

Елдегі діни жадайды білу, сонымен атар, оны баылау оамды тртіп пен лтты ауіпсіздікті амтамасыз етуші мемлекеттік органдар ызметіні рамдас блігі болып табылады.

Жоалан діни негізде зорлы пен зомбылы, жеккрушілік жйелі трде іске аспай транда, ол йымдасан террора ауыспай тран уаытта олар оан арсы тра алатын шараларды дайындауы керек. Діни экстремизм мселесі жаанды тенденция болып отыр жне ол шін ешандай географиялы шекара жо. Сондытан арама-арсы рекеттер мен шаралар жйелі болуы керек. арама-арсы рекеттер жйелі ке клемдегі мселелерді амтиды, олар ртрлі институттар мен йымдар: ы орау органдарынан бастап діни йымдара, білім беру жне ылыми мекемелерден бастап аартушылы ызметпен айналысатын Е-а дейін тыыз байланысты.

ауіпсіздік мониторингі (ал ол жоарыда аталанны брін жне баса да таырыпты айдарларды амтиды) негізінен мемлекеттік йым мртебесі бар, жаа тенденцияларды анытауа, мемлекеттік органдар шін нсаулытар дайындауа абілетті ылыми мекемелерде жинаталу керек.

азастанда террористік баыттаы сайттарды жабу тжірибесі те маызды шара, алайда жабумен атар оны баса ртрлі аламтор жйесін олданушы масатты топтара, тинэйджерлерден бастап зейнеткерлерге дейін, арналан леуметтік мселелерге байланысты жаа сайт желісін ру ажеттілігі ескерілмеген.

зара арым-атынас аясыны аламтор – кеістікке ауысуы жадайында заманауи жалпы азастанды менталитетті ндылы парадигмасын алыптастыратын жне жандандыратын млдем жаа леуметтік желілерді ру азіргі уаытта е зекті мселелерді бірі болып саналады.

Бл баыт аарту ісімен де, ажетті жалпыазаматты мдениетті алыптастырумен де тыыз байланысты. азастанды аламтор сегментіндегі оырмандарды бгінгі пікірталасыны контент – талдауы тоышарлы ретінде крінеді, тіпті оны зі сананы экстремистендіру

«мысалы» болып табылады.

Дінтану пніні жалпы курсын міндетті пн ретінде мектептерді жоары сыныптарында да, колледждер мен жоары оу орындарыны бірінші курсында да оыту ауадай ажет. кінішке орай, леуметтік- гуманитарлы пндерді саат клемі мен санын ысарту тенденциясы руханилыты жоалту мен бей-жайлыты алыптастыруды бір шарты болып бара жатыр. Е бастысы, «Дінтану» пніні андай ммкіншіліктері бар жне оны азіргі крделі жадайда алай пайдалану керек екенін тсінуді маызы зор.

Зайырлы білім беру жйесінде «Дінтану» пні міндетті пнні бірі болуы тиіс жне ол оушылар мен студенттерді апараттандыруа, дін трлеріні кптігі туралы білімдерін алыптастыруа, лемдік діндерді мдени дамудаы рлін, дінні тарихтаы жне азіргі уаыттаы рлін крсетуге, сонымен атар дінді саяси масатта алай пайдаланатынын тусінуге баытталан. Пн базалы матрица ретінде жалпы адами ндылытар жйесін абылдауа кмектесуі керек.

Тілшілер оамдастыы шін ткізілген біратар іс-шаралар тжірибесі бізді дін таырыбын жалпы дискурс ретінде де, діндарлыты ртрлі аспектілерін тсіндіру барысында да ашып жариялайтын адамдар шін арнайы ксіби айта дайындау керек екендігіне кзімізді жеткізді. БА-да экстремизмді болдырмау таырыбын ретімен, халыты ыты санасын алыптастыру позициясынан ашып, жариялау маызды.

азастанды оам шін діни аарту жмысы те зекті мселе. Дкендер сресінде ртрлі дебиеттер толып транымен, бгінгі кні елдегі азаматтарды дниетаным аясында ажетті білім мен керек баыт лі жетіспейді.

азастан Республикасында «Діни рекеттер мен діни бірлестіктер туралы» За бар боланымен, оны ажетті осымша занамалы актілері болмаандытан іс жзінде ыты пайдасы зірше лкен жетістіктерге келіп отыран жо. Сондытан мемлекеттік конфессиялы саясата атысты занамалы базаны рі арай жетілдіру талап етіліп отыр. Тлалы дамуа, топты бірдейлік пен оамды ауіпсіздікке кері сер ететін жалан діни, квазидіни, деструктивті рекеттер туралы ереже жасау ажет. Эксперттік баа жне оамды мониторинг, сол сияты баралы абылдау дегейінде мдениет рушы жне дін жамылан рекеттерді наты айыра білу керек. Дін, білім, трбие, отбасы – некелік арым-атынастар, ндірістік атынастар саласында занамаларды жетілдіру масатында кешенді зара байланысы бар ережелерді дайындауа кірісу ажет.

Зерттеулерде тзімділік, ар-ождандыы, дін туралы за шін іске асудаы тиімді жне айшылысыз глоссарий жасау туралы дауларда ымны саяси лсіздігін анытау те маызды. Мониторинг тжірибе жзінде тртіптік декларация мен оны фактілік іс-рекетпен лшенуі сарапты бааны ана талап етпейді, біра сонымен атар оларды

мртебелерін анытауа ммкіндік беретін жаа діни йымдарды ызметі жніндегі оамды пікір ескеріледі.

Діни негіздегі іс-рекетті ммкіндік шекараларын орнытырушы (ммкін болатын жадайларда) мониторинг дістемесіне тиісті критерийлерді анытау мен енгізуді талап етеді. Тексеру жргізу шін ылыми- тжырымдалан дістер мен аксеологиялы баамдар трысынан а) азастанды оамда тарихи алыптасан жне абылданан жалпыазаматты ндылытар жйесіне сйкестік; б) шынайы тжірибені жалпылау (тжірибе, неге); в) йымны негативті ызметін баалау, оны адам жне оам шін шынайы ауіптері мен ммкін болатын нтижелерін анытау ажет.

Осы салада тиімді жмыс істеу шін жалан діни ызмет тексерісін жргізуде дістемелік комментарийлер, дінтану, дін философиясы, дін психологиясы, дін леуметтануымен айналысатын леуметтік гуманитарлы баыттаы сарапшыларды айта даярлаудан ткізу ажет.

Негізінде, азастанда дінді леуметтік институт ретінде арастыру мен оны заманауи леуметтік-саяси рдіске серін зерттеу жаадан басталып келе жатыр. Идеологиялы рдістерді тиімді басару шін басару обьектісін білу ажет, яни, бара санасыны ауыспалы рылымын. Оны крініс табуы шін здіксіз мониторинг пен лгіні айта алпына келтіру рдісі ажет. Бастапы лгіні алпына келтіру рдісінсіз се ету ауымын баалау мен сйкесінше ралдарды тадау ммкін емес болып табылады.

Кешенді леуметтік гуманитарлы зерттеулер негізінде діндарлы лгіні крініс табуы зекті болып табылады. леуметтік тсілдерді, философиялы дістемелерді, саяси технологияларды олдану діндарлы лгісін жасауа ммкіндік береді. Философиялы концептуализациямен бірлескен діндарлы леуметтанулы мониторингі оамды менталитетті лгіні айта алпына келтіру ммкіндігін ашады.

Саяси жйені, леуеттік рылым мен оамдаы экономикалы тртіп трансформациясыны жадайында ндылыты басымдытарды жйесінде згерістер жреді. Бл орайда мемлекет пен оам азаматты менталитетке идеологиялы трыдан сер етуді тетіктерінен айырылмауы керек. Діндарлы лгісіні айта рылуы азастандытарды заманауи дниетанымы рылымыны дайы толыуына септігін тигізіп оймай, дінні мірді азаматты мніне сер етуді дерістерін анытайды. Діндарлыты айта жаыртылан лгісі азастанда азаматты оам институттарын, оса аланда діни йымдарды анытайтын зайырлы мемлекет лгісін алыптастыру аидаттарын рауда кмектеседі.

азіргі ылымны талаптары контексіндегі діндарлы феноменін зерттеу діни ызмет туралы занаманы жетілдіруге ммкіндіктер тудырады. Тсініктер аппаратын жетілдіруді талабы діни йымдар ызметін сараптау баасы мен оамды мониторингте баса елдерді тжірибесімен лшенген азіргі инструментарийлерді олдану ажеттілігі жеткілікті трде айын

крініс табады. Діни йымдарды ызметін баалауды жиынты дісі негізінде оларды классификациялау; леуметтік нтижелікті айындау шін белгілерді инновациялы жйесі мемлекеттік басарманы барлы субъектілеріне діни йымдармен зара рекет ететін мониторинг инструменттерін береді. Діни ызметті шынайы крінісі шін барлы діни йымдара азаматты оамны зіні леуметтік бадарламаларын сыну жне оларды жан-жаты талылану мен баалануыны нтижелерін таныстыру маызды.

азастанны діни йымдармен атынасындаы мемлекеттік саясатыны негізгі масаты ныайту (консолидация), тратылы жне азастан оамыны рухани жаыруы болып табылады. Мемлекет зін андай да бір дінмен сйкестендірмейді, біра кез-келген тарихи-мдени діни дниетанымда тамырын жайан оларды позитивті леуметтік- адамгершіліктік леуетін ажет етеді, діншіл жне дінге сенбейтін, трлі діни йымдардаы, этноконфессиялы топтардаы адамдар мддесін келістіруге, трлі дниетанымдар мен діни топтар арасындаы бір-бірін тсінушілікті амтамасыз етуге талпынады. азастанды мемлекет пен діни ауымдарда екі орта ынтыматасты аясы бар: лемдік жне оамды келісім насихаты жне мдениет жандануы.