П.А.Сорокинні леуметтік тедік мселесі

Таырып зектілігі.

Біз оамыны леуметтік рылымын сз еткенде оам зіні рылымы жаынан бірдей емес екендігін білеміз. оам адамдарыны арасында тесіздік бар. Соан байланысты оларды леуметтік жйедегі алатын орындары да бірдей емес. Жекелеген индивидтер мен адам топтарыны арасында леуметтік жіктелу бар. Оларды жіктегенде біратар лшемдер басшылыа алынады, мселен, табыстарыны клемі, білімдеріні дегейі, мамандытаы мртебесі, билікке атынастары. оам мшелеріні арасында леуметтік тесіздікті табиатын, себептерін, оны зады былыс ретіндегі мнін тсінуде леуметтік стратификация теориясыны маызы зор.

Таырыпты зерттелу дегейі.

Питирин Сорокин леуметтанудаы леуметтік стратификация жне леуметтік белсенділік теорияларыны негізін алаушыларды бірі.П.Сорокин 1927 ж. ылыма "леуметтік мобильділік” ымын енгізді. Ол леуметтік мобильділікті жеке адамны, бір леуметтік топтан екіншісіне туі емес, рбір леуметтік жадайды згеруі деп тсіндіреді. П.С. негізгі ебектері: "Революция социологиясы”. "леуметтік мобильділік”, "азіргі социологиялы теориялар”, "Адам, Цивилизация, оам”, "Социология жйесі ”т.б П.Сорокин "Социология жйесі” ебегінде зара рекетті леуметтік былысты арапайым моделі ретінде арастырды.

К. Маркс з заманында таптар туралы ілімді одан рі дамытып, зіні тап кресі туралы теориясын негіздеді. Соны нтижесінде ол леуметтік стратификация теориясына з лесін осты. Ол таптарды пайда болуыны экономикалы себептерін ашып крсетті.Бл себептерге К. Маркс оамды ебек блінісі мен жеке меншікті шыуын жатызады. Сонымен атар К. Маркс оамда негізгі жне негізгі емес таптарды болатынын атап крсеткен.

леуметтік стратификация теориясына з лесін осан М. Вебер бл мселеге байланысты тжырымдамаларында К. Марксті теориясынан згеше жне оан сас жатары да бар екендігін айта кету керек. М. Веберді пікірінше, статус леуметтік топтар мен индивидтерді оамдаы алатын орны мен мртебесіндегі айырмашылыты крсетеді. Адамны белгілі бір тапа жатуы объективтік факторлара байланысты да, ал, адамны статусы – білімі мен шеберлігіні дрежесі, мір салты сияты субъективтік факторлармен тсіндіріледі дейді.

Таырыпты масаты мен міндеті.

Орта тапты алыптасуыны тмен болу себептері мен ресми жне ресми емес крсеткіштері жайлы апарат беру.П.Сорокин ебектеріндегі леуметтік тесіздік мселесіні зектілігін аудиторияа таныстыру жне азастандытарды азіргі кнгі ахуалына шолу жасау.

Таырыпты хронологиялы шебері.

П.Сорокин 1927 ж. ылыма "леуметтік мобильділік” ымын енгізді. Ол леуметтік мобильділікті жеке адамны, бір леуметтік топтан екіншісіне туі емес, рбір леуметтік жадайды згеруі деп тсіндіреді.

К. Маркс1919-шы жылы жазан «лы бастама» деген ебегінде таптара мынадай анытама берген: «Таптар дегеніміз – оамды ндіріс жйесінде алатын орны мен ндіріс рал-жабдытарына атынасына арай жне оамды байлытан алатын лесіні клемі мен сол лесті алуды дісіне байланысты жіктелетін адамдарды лкен тобы; сонымен атар таптар деп, бір топты оамды ндірістегі алатын орнындаы айырмашылыа байланысты екінші бір топ адамдарды ебегін анауын айтамыз».

Негізгі блім

П.А.Сорокинні леуметтік тедік мселесі

«Тап» деген ым ылыми айналыма жаа заманда енді. сіресе, XVIII-XIX асырларда Батыс Еуропа ойшылдарыны ебектерінде бл ымны мні негізделіп, оамда таптарды бар екендігін мойындау болды. Бастапы кезде таптар деген ымны саяси мазмны баса айтылды.

Тек кейін К. Маркс жне М. Вебер ебектерінде оамдаы тапты жіктелуді экономикалы себептері мен астарларына тере назар аударыла басталды.

К. Маркс з заманында таптар туралы ілімді одан рі дамытып, зіні тап кресі туралы теориясын негіздеді. Соые нтижесінде ол леуметтік стратияикация теориясына з лесін осты. Ол таптарды пайда болуыны экономикалы себептерін ашып крсетті.бл себептерге К. Маркс оамды ебек блінісі мен жеке меншікті шыуын жатызады. Сонымен атар К. Маркс оамда негізгі жне негізгі емес таптарды болатынын атап крсеткен. Негізгі таптар оамдаы мір сріп тран негізгі меншік атынастарыны трінен туындайды. Сонда: л иеленушілік оамды-экономикалы формацияны негізі таптары - л иеленушілер мен лдар; феодалды оамда – феодалдар мен шаруалар; капиталистік оамда – буржуазия мен жмысшы табы негізгі таптар болып есептеледі.

К. Марксті таптар жніндегі ілімін одан рі дамытан В.И. Ленин болды. Ол зіні 1919-шы жылы жазан «лы бастама» деген ебегінде таптара мынадай анытама берген: «Таптар дегеніміз – оамды ндіріс жйесінде алатын орны мен ндіріс рал-жабдытарына атынасына арай жне оамды байлытан алатын лесіні клемі мен сол лесті алуды дісіне байланысты жіктелетін адамдарды лкен тобы; сонымен атар таптар деп, бір топты оамды ндірістегі алатын орнындаы айырмашылыа байланысты екінші бір топ адамдарды ебегін анауын айтамыз».

леуметтік стратификация теориясына з лесін осан М. Вебер бл мселеге байланысты тжырымдамаларында К. Марксті теориясынан згеше жне оан сас жатары да бар екендігін айта кету керек. М. Вебер К. Марксты оамны тапа жіктелуіні объективтік экономикалы негіздері бар деген ойымен келіседі. Ол пікірді ол баса да экономикалы факторлармен толытырады. Біріншіден, М. Вебер тапты айырмашылытар тек меншікті болу, болмауына байланысты емес, сол сияты адамдарды жоары біліміні болуына, маманды тріне, ксіби дрежесі мен шеберліктеріне де байланысты дейді.

Екіншіден, М. Вебер адамны статусын – саяси партияа, яни билікке атынасы деген стратаа жіктеуді лшемдерін енгізеді.

ХХ асырды екінші жартысында Батыс елдеріні алымдары леуметтік стратификация былысын одан рі тереірек зерттеуге кірісті. алымдарды пікірінше, капиталистік оамдарда таптар арасындаы айшылытар бседеп, жмсара тсті. Олар сонымен атар оам мшелеріні трлі топтара, таптара, стратталара жіктелу процесі тередей тскенін атап крсетті.

Батыс Еуропа мен АШ леуметтанушылары наты леуметтік зерттеулер жргізіп, оамдаы трлі леуметтік топтарды, таптарды жне стратталарды арасындаы арым-атынасты реттеуге байланысты сыныстарын негіздеді.

Бл кездегі леуметтік стратификация теориясыны крнекті кілдеріні бірі – П.А. Соркин болды. Ол оамдаы адамдарды иерархиялы жоары жне тменгі топтара жіктелуіне сер ететін факторлар ретінде ы пен артышылытарды, жауаркершілік пен міндеттерді, байлы пен жошылыты, билік пен ыпалды те блінбеуінен болады деп тсіндіреді.

Автор сонымен атар бл аталан лшемдер мірде бір-бірімен сабатас екендігін ескертеді. олдарында лкен байлыы бар жоары экономикалы топтарды кілдері сонымен атар жоары саяси жне ксіби топтара да жатады дейді. Яни, байлыы бар адамны билікке, жоары ксіби топтара енуіне ммкіндігі мол немесе керісінше билігі бар адамны жоары ксіби даындыы да бар, байлыы да бар деген сз.

П.А. Сорокин оамда экономикалы, саяси жне ксіби стратификацияны барлыын айтып, оларды райсысына тере талдау жасайды.

Ал, американды леуметтанушы Т. Парсонс оамда леуметтік жіктелуді факторларын 3 топа топтастыран. Біріншісі – адамны туа біткен табии белгілеріне байланысты факторларды: этникалы тегі, жынысты, жасты ерекшеліктері, туысты байланыстары, дене бітімі мен интеллектуалды абілеті.

Екінішісіне – ызмет трі., мамандыы жне ксіби дегейін жатызан.

шінші топа – меншік, материалды жне рухани ндылытар мен артышылытарды жатызады.