Бактериофагты бактерияны жасуша абырасымен байланысы

Бактериофагты бактерияны жасуша абырасымен байланысу кезедері Алматы, 2015 жыл вирустар жне оларды жіктелуі, рылысы, репродукциясы, сіру дістері. Вируса арсы иммунитет

Вирустар – тым уалаушылы асиеті бар, згеруге, кбеюге бейім те са, тірі микроорганизмдер. Вирустарды бактериялардан айырмашылыы – клеткалы рылысы болмайды, тек ана бір нуклеин ышылы – ДН немесе РН болады. Клетка ішінде генетикалы дрежедегі паразиттер болып саналады. Белок синтездейтін рибосомалары болмайды, сондытанда оларда зат алмасу жрмейді.

Вирустарды пайда болуы жніндегі ртрлі гипотезаларды арасында кп таралан пікір мынау: клеткалы ДН-сынан ДН вирустар, клеткалы РН-дан РН-вирустар пайда болады. Бл гипотезаны негізгі длелі – клеткалы жне вирусты нуклеин ышылдарыны састыы болып табылады.

Жіктелуі

Vira дниесі екі лкен топа блінеді – ДН жне РН – ратын топтар. Топтар тымдастыты тармаынан, туыстардан жне трлерден трады. Жіктелу принципі мына белгілерге негізделген:

А. Вирустарды асиеттері – нуклеин ышылдары, капсид симметриясыны типі, суперкапсидті болуы жне болмауы, вирионны бетіндегі рецепторлы рылыстарды згешелігі, вирионны формасы жне лшемі, оны антигендік сипаттамасы:

Б. Сезімтал згерулерді тобы, ртрлі органдар мен тіндерде тропизмі болады.

В. Инфекцияны сер ету жолы жне географиялы таралуы.

Рылысы

Вирус рылысыны компоненттері: капсомер-белокты блек бірлігі, капсид-капсомерлерден ралан, нуклеокапсид – нуклеин ышылы мен капсид белогыны комплексі, вирион – вирусты бтін блшегі.

Вирустарды рамы те арапайым. Олар нуклеин ышылынан жне оларды оршап жататын – капсид жне суперкапсид деп аталатын абаттардан, сондай-а вирус абыыны сыртындаы рецепторлардан (синонимі – бекітуші белоктар, тікенектер) ралады. Аздаан ферменттер болады, оларды біреулері вирус нуклеин ышылдарыны репликациясына жне вирус белоктарыны транскрипциясына ажет, албасалары – клетканы ішіндегі метоболиттік процесстерді згертіп немесе тежей отырып, зат алмасу процесстеріні вирустарды блшектерін растыру шін жмыс істетеді.

Морфологиялы рылысы бойынша вирустар 2 топа блінеді:

1. жай, арапайым рылысы – нуклеин ышылы жне оны оршаан капсидтен трады (полимиелит вирусы, аденовирустар, тыру вирусы)

2. крделі рылысты – нуклеин ышылынан, капсид жне суперкапсидтен трады.

ДН немесе РН вирионны ортасында орналасады. Вирус геномы 3-4-тен (парвовирустар) 150-ге дейін (шешек вирусы) геннен ралады. ртрлі вирустарды геномындаы нуклеин ышылы бір немесе екі жіпшелі, здіксіз немесе зікті, тзу сызыты немесе саиналы болуы ммкін. Мысалы: ЖИТС вирусында екі зіксіз тзу сызыты РН жіптері, рі 1/3 ысартылан ішкі жіп; тмау вирусында бір зікті РН жібі бар. Нуклеин ышылы геномды белоктармен байланыстырады.

Капсид – жеке-жеке белокты суббірліктен ралан – капсомерлерден трады. Капсомерлерді кеістіктегі орнына сйкес капсид симметриясыны екі трі болады – спиральды жне кубты. Спиральды типінде капсид нуклеин ышылын орап жатады, кубты типінде – капсид ортасында нуклеин ышылы орналасан уыс дене трізді болады. Бактерия вирустарында – бактериофагтарда симметрияны кубты болса, ал сіндісінде – спиральды болып келеді.

рылысы крделі вирустарды суперкапсиді липопротеидты комплекстен трады. Вирионны рамындаы липидтер мен кмірсутектерді шыу тегі клеткалы екендігі осы кні мойындалып отыр.

Вирионны бетіндегі рецепторларды формасы ртрлі: таяшалы, саыраулаты, шопарлы т.б. Химиялы рамы бойынша блар гликопротеидтерді атарына жатады. Вирустар рецепторлар арылы сезімтал клетканы бетіне жабысады (адсорбцияланады), ал сондай-а рецепторларды белгілі физика-химиялы асиеттері бар. Мысалы, тмау вирусыны 2 трлі рецепторы бар – таяшалы – гемагглютининдер жне шопарлы – нейраминидазалар.

Гемагглютининдерді рецепторлы ызметінен баса эритроциттерді гемолиздеу абілеті бар, сонымен атар ауру адамны организмінде таламды антиденелер тзіліп, жоары иммуногендік асиет крсетеді, таламды антиденелер сіресе рецепторлы рылымдара арсы пайда болатындыына назар аудара кету керек. Вирусты таламдылыы бар белоктар рылысты жне рылыссыз трге блінеді. рылысты белоктара капсидті, суперкапсидті, рецепторлы рылымдарды белоктары, сонымен атар нуклеин ышылымен байланысан геномды белоктар жатады.

рылыссыз белоктар вирионды репродукцияа дайындайды жне тменде крсетілген ферменттерден трады: нуклеин ышылыны репликациясына жне транскрипциясына ажетті полимеразалар, вирусты таламдылыы бар белоктарды блуші – протеазалар жне реттеуші белоктар – ферменттер.

Вирустар млшеріне байланысты тмендегідей топтара блінеді:

1. са – 50 нм кем (полимиелит вирусы, А жне В гепатиттервирустары)

2. орташа – 150 нм кем (тыру вирусы, тмау вирусы)

3. ірі – 400нм дейін (шешек вирусы)

Вирус блшектеріні лшемін анытау дістері:

1. диаметрі белгілі микропорлары бар мембраналы фильтр арылы сзу:

2. ультрацентрифгалау кезінде вирус блшектеріні тнбаа тсу жылдамдыымен;

3. электронды микроскоп кмегімен;

4. вирус блшектері суспензиясынан ткен иондаушы радиация аынын лшеу арылы аныталады.

Репродукция

Вирустарды жануарлардан, сімдіктерден жне микробтардан айырмашылыы олар тек ана тірі сезімтал клетканы ішінде дисьюниктивті жолымен кбейеді. Вирустар здеріні белоктерын жне нуклеин ышылын синтездеу шін, клетканы рылысын жне зат алмасу процесін пайдалынылады. Вирус жан клетка зіні гентикалы жне рибосомды аппаратымен вирусспецификалы нуклеин ышылдарыны жне белоктарыны тзілуіне ммкіндік туызады. Осы нуклеин ышылдарынан, белоктардан капсидтер, суперкапсидтер жне рецепторлы рылымдар тзіледі. Сондытан, вирустар генетикалы паразиттер болып саналады. Жне де, вирус компоненттеріні синтезі блек-блек жргізіледі. Нуклеин ышылдары цитоплазмада немесе ядрода, ал вирус белоктары клеткалы рибосомаларда жиналады жне содан кейін барып олар осылып бтін вирион рылу процесі басталады. Осындай кбею немесе репродукция дісі, дисьюниктивті немесе блектенген діс деп саналады.

Репродукцияны негізгі кезедері: сезімтал клетканы бетіне вирус блшектеріні адсорбцилануы, вирус клетканы ішіне енуі, оны шешінуі; транскрипция, трансляция жне репликация; вирус блшектеріні жиналуы жне клеткадан шыуы.

1.Сезімтал клетка – нысана (мишень) бетіндегі рецепторлара вирусты адсорбциясы. Макроорганизмні ртрлі тіндер вирусты инфекцияны тропизмімен аныталады. Мысалы: тмау вирусы – тек ана тыныс алу жолыны шырышты абыыны клеткаларына бекінеді, тыру вирусы – нерв клеткаларына, ЖИТС вирусы – лимфоциттерге бекінеді. Тмау вирусы гемагглютинин рецепторлары арылы тыныс алу жолдарыны юоара бліміндегі эпителиальді клеткаларды бетіндегі комплементарлы рецепторлар арылы байланысады. Егер де вирус клетка ішіне те алмаса, нейраминидаза – вирус бетіндегі бекітуші белок – вирусты бл клеткадан бліп алып баса клеткаа туіне ммкіндік жасайды. Бір клетканы бетінде спецификалы рецепторларлы саны 104-105 болады.